Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 137]

Verhandeling over de Sympathie, door Dr. Frederik Hufeland, Geneesheer aan het Hof van Saxen Weimar.
Opinionum commenta delet dies, naturae judicia confirmat.
Cicero.
Naar het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij L. van Es. In gr. 8vo. VI en 191 Bl. f 1-12-:

Deze welgeschrevene en, over het algemeen, welvertaalde Verhandeling draagt in allen opzigte de kenmerken, het voortbrengsel te zijn van een weelderig vernuft, hetwelk echter verre is van allen wetenschappelijken grond beroofd te zijn, en gewis, wanneer het niet geheel uit zijne kracht groeit, met den tijd, der Genees- en Natuurkunde belangrijke aanwinsten belooft. Ook wist men reeds uit enkele, in reil's Archif en elders verspreide, stukjes, dat deze Geleerde zijnen beroemden naam geene oneere aandoet, en, hoewel noch met de geleerdheid, noch met het bezonnen oordeel van zijnen grooten naamgenoot toegerust, echter vele uitstekende bekwaamheden bezit. Met geestdrift is dan ook dit stukje over de Sympathie in Duitschland ontvangen, en verdiende allezins de overbrenging in onze taal. Velen onzer Lezeren zal het reeds bekend wezen; een aanprijzend verslag zoude dus te laat komen. Doch het boekje bevat vele stellingen, welke eene nadere beschouwing en toetsing behoeven, waarvan wij hier eene proeve willen leveren.

Uit de bepaling, welke de Schrijver van het woord Sympathie geeft, ziet men, dat hij hetzelve in eene gansch andere beteekenis neemt, dan men in de natuurkunde gewoon is. Sympathie is, volgens hem, niet die zamenstelling der deelen van het levend bewerktuigd ligchaam, waardoor zij tot één geheel verbonden zijn; hij noemt Sympathie die verschijnselen, welke door de bewerktuigde verbindtenis en gestadig veranderende be-

[p. 138]

trekkingen der levende natuur onder elkander en met het heelal openlijk kenbaar worden.

Deze bepaling is geheel gegrond op de stelling, dat de geheele natuur een bewerktuigd geheel uitmaakt; eene stelling, welke thans, vooral in Duitschland, vele verdedigers vindt. Ook moeten wij dezelve toestemmen, als men onder bewerktuiging alles verstaat, wat tot een bepaald doel verbonden is; en door leven alle werkzaamheid der ligchamen, welke van eene werkende kracht getuigt. Doch wie ziet niet in, dat dit is, de ware beteekenis der woorden verdraaijen, dezelve geheel aan de willekeur onderwerpen, en dus eene breede deur openzetten voor verwarring en redelooze vermenging der meest onderscheidene begrippen? In den zin van den Schrijver, en van zoo vele anderen met hem, is eene stoomboot een levend organismus, leeft een stuk hout in 't vuur geworpen, en het koekdeeg, dat te gisten staat. Ook dáár is werking en wederwerking, onderlinge betrekking en zamenhang.

Uit dit eenzijdig begrip van bewerktuiging en leven vloeijen nu, als zoo vele natuurlijke gevolgen, velerlei andere vreemde voorstellingen voort. De planten en dieren zijn wel leden van het algemeene natuurorganismus; maar, in zichzelven reeds meer volkomen, meerdere vereischten tot bestaan en werkzaamheid bezittende, staan zij met het geheel in eene minder afhankelijke betrekking. De onafhankelijkheid en zelfstandigheid is echter bij de planten minder, daar haar gansche bestaan door de werking van het licht geheel beheerscht wordt. Daarom is de sympathetische betrekking der planten en der uitwendige natuur sterker dan bij de dieren, bij welke zij zich niet door een' onmiddellijken invloed van die uitwendige natuur, maar, overeenkomstig het karakter der dierlijkheid, door vereenigd gevoel en aandoening als aandrift (instinct) openbaart. Hieruit verklaart nu de Schrijver het paren der dieren, het weven der spinnen, het trekken der vogels, het leven van sommige dieren in maatschappij, enz.

[p. 139]

Maar is dit Sympathie, dan is volstrekt alle werking der uitwendige natuur op ons Sympathie te noemen. Dan is het Sympathie, wanneer mijn hond, de warmte van het vuur gevoelende, er digter bij schikt. Dan is het Sympathie, wanneer ik bij een te sterk licht mijne oogen toeknijp. Waarom zou ook een vogel de koude noorderlucht niet ontvlugten, tot dat dezelve hem niet meer hindert? Wie zegt ons, dat de spin niet gevoeliger is voor vochtigheid of warmte, of electrische stof of licht, dan wij, en door die aandoeningen tot bewegingen wordt aangezet, die veranderingen in hare webbe te weeg brengen? Wat verklaart men nu meer door eene bijzondere Sympathie tusschen haar en de haar omringende natuur? Sympathie is zeker een mooi woord; het is zelfs van Griekschen oorsprong; maar het beduidt toch niets meer, dan een zamenlijden, eene gemeenschappelijke aandoening: zoodat, in goed Hollandsch, de spin gemeenschappelijke aandoeningen heeft met de haar omringende natuur. Wat zegt dit nu? en wat beteekent dus dat schoonklinkend woord Sympathie?

Daar ondertusschen, volgens hufeland, de Sympathie een gevolg is van de onderlinge betrekking en vereeniging der deelen van het groote wereld-organismus; daar die betrekking geringer is bij die deelen, welke meer zelfstandigheid bezitten, - moet natuurlijk de mensch, als het zelfstandigste wezen ons bekend, het minst vatbaar voor die Sympathie wezen; weshalve men bij denzelven, in den gezonden staat, slechts flaauwe trekken dier Sympathie kan bemerken. Zij openbaart zich echter duidelijker, wanneer dat gedeelte van het menschelijk organismus, hetwelk tot de stoffelijke instandhouding van het geheel dienen moet, den boventoon heeft. Dan wordt de betrekking met de uitwendige natuur naauwer, afhankelijker; en daardoor, dewijl in den mensch het denkvermogen nimmer geheel sluimert, ontstaan de zonderlingste gewaarwordingen en aandoeningen. Dit geeft aanleiding tot den staat tusschen waken en slapen, het slaapwandelen, den mag-

[p. 140]

netischen slaap, enz. De Schrijver behandelt dit laatste onderwerp uitvoeriger, en geeft, in twee bijgevoegde waarnemingen, twee zeer opmerkelijke voorbeelden van magnetische verschijnselen.

(Het vervolg en slot hierna.)