Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Bereiding der inlandsche saleb.

De saleb behoort onder die nuttige geneesmiddelen, welke wij in het genezen van verschillende ziekten niet gaarne zouden ontberen. Het is een gedroogde wortel, die ons uit Perzië tot een' vrij hoogen prijs wordt aangebragt, alwaar zij niet alleen als geneesmiddel, maar zelfs als een zeer gezond voedsel gebruikt wordt. De Arabieren en Perzianen nemen gewoonlijk op hunne reizen door de drooge zandwoestijnen gemalen saleb mede; en, daar één once, in water gekookt en opgelost, genoegzaam is om een' mensch gedurende vier-

[p. 474]

en-twintig uren te voeden, heeft men voor eene maand slechts twee pond daarvan noodig.

In het eerst wist men niet, wat deze zelfstandigheid was; dan, men heeft naderhand ontdekt, dat het een wortel was van eene soort van orchis of satyrion; en, daar men ook in verschillende landen van Europa verschillende soorten van orchides vindt, heeft men ook getracht, de saleb uit dezelve te verkrijgen. Zoo hebben percival, retzius, moult en anderen dezelve uit inlandsche soorten toebereid, gelijk men dit breedvoerig kan beschreven vinden bij murray, App. Medic. t. V. p. 278 seqq. - Het komt mij intusschen voor, dat men deze bereiding der inlandsche orchides hebbe ter zijde gezet, omdat men dezelve niet wel konde zuiveren. Daar wij nu in ons land eene menigte orchides hebben, en de orchis morio, de grootste soort van allen, hier overvloedig groeit op onze lage hooilanden, en de kleinere maculata en bifolia op onze heidevelden, en mij onlangs in de Annales de Chimie, t. LXX, een stukje in de hand viel van math. de dombarle, preparation du saleb indigene, oordeel ik het niet ondienstig, dit vertaald hierbij te voegen.

‘Ofschoon men lange geweten heeft, dat de saleb gemaakt wordt van de gedroogde wortelen van sommige soorten van orchis, en deze soort van planten hier zeer gemeen zijn, schijnt men zich op het maken daarvan niet toegelegd te hebben; ten minste, dat deze proeven zonder gevolg geweest zijn, blijkt hieruit, dat men zich steeds van de Oostersche saleb bediend hebbe, die aldaar als voedsel gebezigd wordt. Men zoude deze plant ook hier kunnen vermenigvuldigen, en daarvan een goed en gezond voedsel bereiden.

De orchides vormen eene natuurlijke familie van planten, die een' ronden, langwerpigen, of in klaauwtjes verdeelden, bolwortel uitmaken. De bloemen van deze planten verschillen in geur, daar de eene een' aangena-

[p. 475]

men aromatieken reuk, de andere een' onaangenamen stank hebben. De bestanddeelen der wortelen zijn overal dezelfde. Alle hebben zij eene bijzondere, doordringende, giftige lucht, die naar het dierlijk sperma gelijkt. (Murray noemt die odor hircinus.) Dit beginsel hangt af van eene vlugge olie, die men daarvan kan afscheiden. Wanneer dit geschied is, blijft er niets dan een slijm met eenige vezelen over, die veel overeenkomst heeft met de gom dragant. Wanneer men kleine stukjes in water laat weeken, worden zij volkomen doorschijnende, en men ziet daarin eenige kleine vezeltjes; - bijaldien men ze verder in het water laat staan, vormen zij een zeer dik slijm, hetwelk eene sterke giftige lucht uitwasemt. De kunst, om saleb te maken, bestaat alleen daarin, dat men de gom door koking van dit stinkend beginsel bevrijde, en daarna late droogen. - De soorten, die ik daartoe gebruikt heb, zijn de mascula, pyramidalis, latifolia en maculata: andere soorten zijn daartoe even goed; maar ik heb deze soorten, die hier de gemeenste waren, alleen gebruikt. Meestal bezigde ik de laatstgenoemde. - De beste tijd, om deze wortelen te verzamelen, is even na den bloeitijd, omdat dan de bol van het voorgaande jaar vergaan, en de nieuwe bol volkomen gevormd is. De saleb is minder goed, als men ze vroeger of later neemt, wanneer de bol begint uit te loopen. - Zoodra men de wortelen uit den grond genomen heeft, moet men dezelve van de kleine worteltjes zuiveren, daarna wasschen, aan een' draad rijgen, in ruim water koken, tot dat men ziet, dat zich eenige bolletjes in slijm oplossen, hetwelk tusschen de 20 en 30 minuten gebeurt. Als men ze niet lang genoeg gekookt heeft, houdt de saleb een' giftigen smaak. Wanneer zij lang genoeg gekookt hebben, droogt men ze in de zon, of, hetwelk in ons klimaat beter is, in eene stoof of oven. (Murray zegt, dat de onaangename reuk, dien onze auteur giftig noemt, in den dunnen bast gelegen is, die het worteltje omgeeft, en wil daarom, dat men denzelven, na de weeking of koking in water, met

[p. 476]

een' doek afwrijft.) De saleb, op deze wijze gezuiverd, is zoo goed, dat men die van de Oostersche niet kan onderscheiden. Men kan daartoe zoo wel die met gevingerde als met ronde wortelen bezigen; de eerste heb ik het meeste onder de Oostersche gevonden. Men zoude diensvolgens met voordeel hier ook de saleb kunnen bereiden. Intusschen behoorde men dan de orchides aan te kweeken, hetwelk gemakkelijker was, dan dat men die altijd in het wild moest zoeken. Deze aankweeking is echter niet gemakkelijk, daar men ze door het verplanten niet wel kan vermenigvuldigen. Men diende hierom te beproeven, of men dezelve niet uit zaad konde aankweeken. Op die wijze zoude men de saleb niet alleen als geneesmiddel, maar ook als voedsel, en zelfs, in plaats van uitlandsche gommen, in de fabrijken kunnen gebruiken.’