Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Waar zijn de eerste koepokken ingeënt geworden?

(Uit de Leipziger Literatur-Zeitung.)

Onder bovenstaande opschrift behelst het eerste stukje der Sleeswijk-Holsteinsche Provinciaal-berigten des jaars 1815 een merkwaardig, toereikend gestaafd verhaal, dat ook de Vaccine als eene Duitsche uitvinding, op welke slechts niet verder werd voortgebouwd, doet kennen. Om de merkwaardigheid der zake, boeken wij hier het volgend uittreksel uit het medegedeelde verhaal des nog levenden Schoolonderwijzers plett, te Stakendorf, in het Kerspel Schönberg, niet verre van Kiel, in het Hertogdom Holstein.

Plett was, als jong mensch van omtrent twintig jaar, bij eenen Hollander, (Pachter der Veehouderij) te Schönweide, met name wiese, in 1790, als Huisonderwijzer verbonden. Bij dezen kwamen van tijd tot tijd vele Hollanders uit de nabuurschap, en in hunne onderlinge gesprekken werd ook van de koepokken dikwijls gesproken. De Schoonmoeder van den Hollander wiese, Jufvrouw volkers, vertelde bij die gelegenheid onder andere meermalen, hoe zij in hare jeugd de koepokken gehad, en naderhand haar gansche leven, schoon hare kinderen de natuurlijke pokken gekregen hadden, van de kinderziekte was bevrijd gebleven. Ook

[p. 126]

anderen van hunne maagschap, en vele bij hen dienende Hollandsche deerns, hadden dezelfde ondervinding gehad; en nooit had het gefaald, of, eenmaal de koepokken gehad hebbende, waren zij van de menschenpokken bevrijd gebleven. Deze ondervinding was over het geheel onder deze lieden zoo algemeen, dat niemand dezelve betwijfelde; en plett werd door alles, wat hij gehoord had, vast overtuigd, dat koepokken tegen menschenpokken beschutten.

In het jaar 1791 verwisselde plett zijne Conditie, en kwam als Huisonderwijzer bij den nog levenden Pachter op Hasselburg, met name martini. Hier kreeg hij eene geheele rij kinderen te onderwijzen, bij welken ook een paar meisjes van elf tot twaalf jaar waren. Alle de kinderen hadden nog geene pokken gehad, en bijzonder de meisjes vreesden, door dezelven eenmaal hare gladde gezigtjes te verliezen; doch tot het inenten der kinderziekte, hetwelk plett niet lang te voren in Preetz (een vlek, twee mijlen van Kiel) gezien had, waren de ouders niet te bewegen. Thans greep het geval plaats, dat de koeijen te Hasselburg de gewone pokken kregen; de dienstmeisjes, die dezelven melkten, werden mede door dezelven aangedaan, en schatteden zich gelukkig, daardoor voor de menschenpokken beschut te worden. Door het voorbeeld der dorpmeisjes aangespoord, liepen thans de oudste dochters ook naar den koestal, en bestreken zich met de koepokken, om dezelven te krijgen; doch, zij wilden niet vatten. Plett verbond nu zijne denkbeelden, en besloot: ‘De koepokken beschutten tegen de menschenpokken; gelukt het u, derhalve, den kinderen de koepokstof bij te brengen, zoo als gij in Preetz gezien hebt dat men met de menschenpokken te werk gaat, zoo bereikt gij daarmede hetzelfde doel; en gevaar vertoont zich immers bij de koepokken nooit.’ Nu vroeg hij zijne kweekelingetjes, of zij lust hadden, zich de koepokken te laten inenten; hij wist, hoe het inenten toeging, en hij wilde daarvan, zonder dat de,

[p. 127]

tegen de inenting ingenomene, ouders het merkten, eene proef nemen. Twee der dochters, hedwig en margarethe (beide nog in leven) en een der jongens, met name karel, toonden daartoe geneigdheid en moed. Thans werd het werk ondernomen. Plett begaf zich naar het koehuis, beschouwde de pokken, welke de koeijen aan de spenen hadden, en zoodra hij er eene vond, die goed stond en rijp scheen te zijn, opende hij dezelve met een pennemes, verzamelde de naar buiten loopende materie op een spaander, en ging daarmede naar zijne onderwijskamer. Hij nam nu de hand van het eene meisje, maakte tusschen den duim en den wijsvinger, met een pennemes, een huidkwetsuurtje, op de wijze, door hem in Preetz gezien, heel voorzigtig, en streek zijne materie in de versche wond. Zoo handelde hij ook met het tweede meisje, en met den jongen. Hij verbond de plaatsen niet, om niet verraden te worden; doch zeide aan de kinderen, zij moesten zich niet wrijven, en ook de handen niet in het water steken. Na verloop van drie dagen werd de wond ontstoken, en er vertoonden zich roode vlekken. Spoedig stond de pok met den rooden kring er om. Nu kon de zaak geen geheim meer blijven, en de kinderen, benevens hun onderwijzer, werden van de bezorgde ouders ter verantwoording geroepen. De vader had, bij nadere overweging, er weinig tegen; maar de moeder liet zich op geene wijze gerust stellen, en plett was hartelijk blijde, dat de operatie zondere verdere onpasselijkheid voorbijging, de kinderen lustig en vrolijk bleven, en na veertien dagen alles was doorgestaan.

In het jaar 1793 verliet plett dit oord, en betrok de Kweekschool voor Schoolonderwijzers te Kiel. Hier ontmoette hij, in het jaar 1794 of 1795, den Heer martini toevallig op straat, en had, naar deszelfs familie en haren welstand vernemende, het groot vermaak van te hooren: ‘Zijne kinderen hadden thans de natuurlijke pokken, en ten deele zeer kwaadaardig, gehad; maar die drie, welke destijds met de koepokken

[p. 128]

ingeënt geworden waren, waren vrij gebleven, en verheugden zich over hunne onbeschadigde aangezigten.’

Hier eindigt het Duitsche berigt met eene aanmerking, dat slechts toeval zijnen landsman de eer en de 20,000 p. st. onthield, vijf jaren later met zoo veel regts aan den Engelschman gegeven. Doch, het komt ons voor, dat geen toeval, maar 's mans eigene nalatigheid, de oorzaak was. Hij gevoelde en bevroedde gewisselijk het belang der zake niet. De ontdekking, als ontdekking, was eene vrucht van het toeval; de overgang van besmetting tot inenting, nadat die met de kinderpokken zelven bekend was althans, niet zeer groot. Ja, mogen wij het daarvoor houden, dat Jusvrouw volkers de eerste was, die opmerkte, dat zij dáárom geene kinderziekte kreeg, omdat zij de koepokken gehad had, dan is zij de verdienstelijkste van beiden, en de uitvinding niet Duitsch, maar Hollandsch. - Intusschen kwam ons het berigt allezins waardig voor, om overgenomen te worden.

Vert.