Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Napoleon te Warschau, dec. 1812.

(Histoire de l'Ambassade dans le Duché de Varsovie, en 1812. par M. de pradt, Archevêque de Malines, alors Ambassadeur à Varsovie.)

‘Men spreekt in Frankrijk met veel lof van een werk des Aartsbisschops van Mechelen, voormaals Ambassadeur van het Fransche Hof te Warschau. Het volgende is uit hetzelve overgenomen.’

(Het drama snelde ten einde; de armee van Rusland was vernietigd; buonaparte vlugt; hij komt door Warschau; aldus schrijft de Aartsbisschop:)

Eindelijk brak de tiende December aan.

Ik ontving zoo even eene boodschap van den Hertog (van bassano), die mij de op handen zijnde aankomst meldde van het Corps Diplomatiek, hetwelk den zomer te Wilna had doorgebragt. Ik was bezig met hem te antwoorden, om hem de ongelegenheden te doen gevoelen van zijn verblijf in eene opene stad, onder het oog van den vijand; toen de deuren van mijn vertrek zich openen, en doorgang verleenen aan een lang man, in zijnen gang ondersteund door een' mijner Secretarissen van Ambassade. ‘Volg mij!’ zegt mij deze verschijning. Een zwart tas bedekte zijn hoofd; zijn gelaat was als verloren in de dikte van het bont, waarin hij gedoken ging; zijn gang bezwaard zijnde door een dubbel bol-

[p. 84]

werk van met bont gevoerde laarzen: het was eene soort van spookvertooning. Ik sta op; ik nader hem, en, eenige trekken van zijn profiel vattende, herken ik hem, en zeg: Ha! gij zijt het, caulaincourt! waar is de Keizer? - In het hôtel d'Angleterre; hij wacht op u. - Waarom niet aan het paleis afgestapt? - Hij wil niet bekend zijn. - Hebt gij al het noodige? - Bezorg ons Bourgonje- en Malaga-wijn. - De kelder, het huis, alles is tot uw' dienst. En werwaarts gaat gijl. zoo heen? - Naar Parijs. - En de armee? - Er bestaat er langer geene, zegt hij, de oogen ten hemel heffende. - En die overwinning aan de Beresina? en die zesduizend krijgsgevangenen van den Hertog van bassano? - Men heeft door de vingeren..... eenige honderd gevangenen ontsnapt..... er is wel wat anders te doen, dan hen te bewaren! - - Hem hierop bij den arm nemende, zeg ik: Mijnheer de Hertog, het is tijd om na te denken, en dat alle de getrouwe dienaars van den Keizer zich vereenigen om hem de waarheid te doen vernemen. - Welk een ophef! antwoordt hij mij; ten minste heb ik mij niet te verwijten van hem niets voorspeld te hebben. Kom, gaan wij; de Keizer wacht. - Ik haast mij naar beneden, naar buiten; ik kom aan het hôtel d'Angleterre; het was half twee. Een Poolsche Gendarme had de wacht aan de deur; de eigenaar van het hôtel neemt mij op, aarzelt een oogenblik, en laat mij binnensluipen. Ik vind op de binnenplaats een klein bakje van een rijtuig, gezet op eene slede van vier stukken dennenhout; het was half gebroken. Twee andere opene sleden dienden ter vervoering van den Generaal lefebvredesnouettes met een ander' Officier, den Mammeluk rustan, en een' lijfknecht. Ziedaar al wat overschoot van zoo vele grootheid en praal! Ik meende het lijkkleed te zien, de bedekking van den grooten saladin vooruit gedragen. De deur eener kleine benedenzaal opent zich op eene geheimzinnige wijze; een kort gesprek grijpt plaats. Rustan herkent mij, leidt mij binnen; men maakte toebereidselen tot het middagmaal. De Hertog van vicenza gaat bij den Keizer, dient mij aan, geleidt mij binnen, en laat mij bij hem. Hij bevond zich in eene kleine, koude benedenzaal, de blinden half gesloten, om zijn incognito te bewaren. Eene gemeene Poolsche dienstmeid blies zich ter dood om een vuur van groen hout te ontsteken, dat, zich verzetten-

[p. 85]

de tegen hare pogingen, met groot gedruisch meer water in den hoek des haards uitstortte, dan warmte in de kamer. Het schouwspel der vernedering van menschelijke grootheid heeft nooit bekoring voor mij gehad. Ik ging, zonder tusschenstand, over van de tooneelen van Dresden tot dit verblijf in eene ellendige kroeg. Ik had den Keizer sedert dien tijd niet gezien; ik weet niet, welk een zwerm van nieuwe en smartelijke gewaarwordingen zich op ééns in mijn hart verhieven.

De Keizer, als naar gewoonte, wandelde in zijne kamer; hij was te voet gegaan van de brug van Praag tot aan het hôtel d'Angleterre. Ik vond hem gewikkeld in een' keurigen pels, overtrokken met eene groene stof, met prachtig geboorden kraag en mouwen. Zijn hoofd was bedekt met eene soort van met bont gevoerde karpoetsmuts, en zijne lederen laarzen waren omwikkeld met bont. Ha! Mijnheer de Ambassadeur....., zeide hij lagchende. Ik nader met levendigheid, en, op dien toon, welken het gevoel alleen kan voortbrengen en verschoonen in den onderdaan bij zijnen Souverein, zeg ik hem: Gij vaart wel? Gij hebt mij zeer veel onrust veroorzaakt; maar genoeg, gij zijt er..... Wat verheug ik mij, u te zien! - Dit alles werd gezegd met eene drift en op eene wijze, die hem moesten doen zien, wat er in mij omging. De ongegelukkige bemerkte het niet. Een oogenblik daarna hielp ik hem, om zich van zijn' pels te ontdoen; hij zegt: Hoe hebt gij het in dit land? - Thans, mijne rol hernemende, en mij op den afstand plaatsende, van welken ik mij enkel verwijderd had door eene aandoening, in zulke omstandigheden wel te vergeven, schetste ik hem, met alle de omzigtigheden, noodzakelijk in acht te nemen bij alle Souvereinen, maar inzonderheid bij een' Vorst van dat humeur, het beeld van den dadelijken toestand des Hertogdoms; het was niet schitterend. Ik had den eigen morgen het verslag ontvangen van eene affaire, welke zoo even had plaats gehad aan de Bug, digt bij Krislow, waarin twee bataljons der nieuwelings geligten, bij het tweede schot, de wapens hadden weggeworpen; gelijk ook het berigt, dat van twaalfhonderd paarden der zelfde troepen achthonderd waren verloren gegaan door gebrek aan voorzorg van die zelfde jonge militairen; daarenboven, dat vijfduizend Russen met geschut op Zamosk rukten. Ik zeide het; ik drong aan op de gepastheid, voor de eigene waardig-

[p. 86]

heid des Keizers, voor die der Confederatie, om zachtjes aan de Ambassade en den Raad te laten asloopen, vóór de komst des vijands; op de ongelegenheden van het verblijf van het Corps Diplomatiek te Warschau. Ik sprak hem van den jammer des Hertogdoms en der Polen. Hij verzette zich tegen dit denkbeeld, en vroeg met levendigheid: Wie heeft ze dan geruïneerd? - Hetgeen zij sedert zes jaren gedaan hebben, Sire! het gebrek des vorigen jaars, en het stelsel des vasten lands, dat hen van allen handel berooft. - Op deze woorden vlamde zijn oog. Waar zijn de Pruisen? (Ik zeide het hem: hij wist het niet.) En de Oostenrijkers? (Ik zeide het hem.) Het is wel veertien dagen, dat ik er niet van heb hooren spreken. En de Generaal regnier? (Desgelijks.) Ik sprak hem van alwat het Hertogdom gedaan had tot onderhoud van het Poolsche leger. - Ik heb gedurende den togt geenen man gezien, hernam hij. Ik verklaarde hem, waarom en hoe de verspreiding der Poolsche magt had ten gevolge gehad, dat eene armee van tweeëntachtig-duizend man bijna onzigtbaar was geworden. - Wat willen de Polen? - Pruissisch zijn, zoo ze niet Poolsch kunnen wezen. - En waarom niet Russisch? (Op eenen gramstorigen toon.) Ik verklaarde hem de beweegoorzaken van de verknochtheid der Polen aan de Pruissische regering; hij had daar geen denkbeeld van. Ik kende ze te beter, omdat des vorigen daags eenige Ministers van het Hertogdom, zich lang na den eten bij mij hebbende opgehouden, besloten hadden, het Pruissisch bewind, als de plank in hunne schipbreuk, weer aan te vatten. - Men moet tienduizend Poolsche Kozakken ligten; eene lans en een paard zullen genoeg zijn; men zal de Russen daarmede staande houden. - Ik bestreed dit denkbeeld, hetwelk mij toescheen alle gronden van verwerping tevens te bevatten: hij stond er op; ik verdedigde mijn begrip, en besloot met te zeggen: Voor mij, ik zie geene nuttigheid dan in wel georganizeerde, wel betaalde en wel onderhoudene legers; al het overige doet weinig af. - Ik beklaagde mij over eenige Fransche agenten; en toen ik hem zeide, dat het mis was, om buitenslands menschen zonder eer en zonder bekwaamheden te bezigen: En waar zijn lieden van bekwaamheden? was zijne vraag.

Het gesprek had mij aanleiding gegeven om met hem te spreken van den weinigen ijver, welken de Oostenrijkers on-

[p. 87]

der de inwoners van Volhinië gevonden hadden: ik beriep mij te dezen aanzien op het getuigenis des Prinsen lodewijk van lichtenstein, dat ik te Warschau gehoord had, waar hij gekomen was ten gevolge van eene wond, al vechtende bij de Bug ontvangen; en, daar ik bij zijnen naam een' vereerenden titel voegde, dien ik meende hem billijk toe te komen, zag hij mij strak aan: ik hield op. - Wel nu, die.....Prins? (mijne uitdrukking herhalende:) ga voort! - Ik merkte, dat ik mishaagd had. Kort daarna gaf hij mij mijn afscheid, mij aanbevelende, na den eten, den Graaf stanislaus potocki en den Minister van Financien bij hem te brengen; hebbende ik hem dezelven als de twee vertrouwdste leden van den Raad aangewezen. Dit onderhoud had bijna een vierendeel uurs geduurd. De Keizer had niet opgehouden te wandelen, zich verhittende; gelijk ik hem altijd heb zien doen. Somtijds nam hij de houding aan van eene diepe mijmering; dit is zijne gewoonte.

(Het vervolg en slot hierna.)