Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Droomen, en Gedachten over dezelve. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. 1815. In gr. 8vo. XII en 199 Bl. f 1-10-:

De ongenoemde Schrijver van dit werkje heeft hier een quodibet over het op den titel vermelde onderwerp bijeengebragt, hetwelk, hoezeer ook door een' al te lossen band aaneengehecht, om als een geregeld geheel beschouwd te worden, zich nogtans, als mengelwerk, zeer aangenaam laat lezen. Vooraf gaat eene Verhandeling van den in Duitschland bekenden wijsgeerigen Schrijver villaume over de Droomen, die echter meer dient om aan te toonen, wat dezelve niet, dan wat zij al zijn. Vooreerst wederlegt hij uit de ondervinding het gevoelen, dat zij altijd de voortzetting zijn van die voorstellingen, welke den mensch in den wakenden toestand hebben

[p. 636]

bezig gehouden. De Heer villaume brengt eene menigto voorbeelden, niet alleen van anderen, maar ook van zichzelven, te berde, waarin de droom volstrekt afwijkt van den gewonen loop der voorstellingen in den wakenden toestand; zoodat niet alleen geenszins de denkbeelden, die men onmiddellijk of daags te voren had, maar zelfs die van het geheele voorgaande leven volstrekt niet in sommige droomen voorkomen, maar door de avontuurlijkste spelingen der verbeeldingskracht, door gedachten zelfs, die met onze doorgaande voorstellingen meer of min strijdig zijn, worden vervangen. (Het verband, echter, tusschen de gewone reeks der voorstellingen, in zeer vele droomen, is niet te ontkennen. Vrouwen droomen zelden van staatkunde, en lagchen den man uit, die in zijnen droom keizers, koningen enz. ziet. Het is ook opmerkelijk, dat men veel meer van de eerste woning zijner kindschheid, dan van die, welke men thans bewoont, droomen zal. De Reç. kan dit uit eigene ondervinding, en uit die van vele bekenden van verschillenden ouderdom en stand, getuigen.) Daarna wordt het gevoelen van muratori beschouwd, dat de ziel in den droom werkzaam is, doch zóó, dat de verbeeldingskracht daarbij de heerschappij over het verstand behoudt. Villaume loochent het eerste; hij acht de ziel in den droom volmaakt lijdelijk, doch gist, dat die droom door eene of andere ligchamelijke kracht (misschien de zenuwvezelen) wordt voortgebragt, die ligtelijk in den slaap door het bloed getokkeld worden, even als een onkundig speler de toonen van een klavier in het wilde aanslaat. Deze verklaring, die de Schrijver zelf nogtans slechts voor een vermoeden opgeeft, is vrij vernuftig, en schijnt ook door den zamenhang tusschen verhit of zwaar bloed, en benaauwde, althans zeer levendige droomen, een' meerderen graad van waarschijnlijkheid te bekomen. Voorts gist villaume, dat de verbeelding, bij dag door de levendige indrukken der zinnen en door het verstand beteugeld, des nachts, als 't ware, uit den band gesprongen, ongehinderd haar spel oefent. De ziel, echter, schoon lijdelijk, heeft toch bewustheid van hare droomen. (Men weet somtijds, dat men droomt; en ook buitendien herinnert men zich dikwerf het gedroomde. Er heeft dus ook geheugen bij den droom plaats. De persoonlijkheid kan zonder verstand plaats hebben, gelijk de ondervinding leert; doch waar zijn de

[p. 637]

grenzen en de voorwaarden dier persoonlijkheid?) Zeer scherpzinnig onderzoekt nu villaume verder het vreemde verschijnsel, dat men somtijds droomt, op eene plaats te zijn (in abstracto), die in het ware beeld der zaak (in concreto) er geheel anders uitziet, dan in den droom; dat dus, als 't ware, de verbeelding het geheugen bedriegt. (De Schrijver zegt, dat de verbeeldingskracht ontbreekt; het tegendeel blijkt juist door hare schepping van een ander beeld.) Ook de mensch in 't algemeen zoo wel, als de menschen in 't bijzonder blijven in den droom, zoo als zij wakende zijn. (Als personen, ja; maar hunne attributen wisselen meermalen zeer sterk af.) De ziel vindt meermalen in den droom zaken uit, die zij meent zelve niet te kunnen bedenken, doch die haar door een' anderen, in den droom van haar onderscheiden' persoon, als 't ware worden ingegeven. Aan de uitlegging van dit verschijnsel zoo min, als aan vele andere, waagt zich de Schrijver, wiens Verhandeling voor 't overige, als bijdrage tot de toelichting van dit duistere gebied, en aansporing tot nadenken over hetzelve, eene wezenlijke waarde heeft. Een aanhangsel van een paar avontuurlijke droomen dient juist niet zeer ter opheldering.

Het tweede gedeelte des boeks bestaat uit ‘belangrijke droomen, die echter geheel natuurlijk en overeenkomstig met de wetten van het menschelijke denkvermogen en de menschelijke verbeelding zijn.’ De Vertaler (want zoo doet de Verzamelaar dezer mengelingen zich in het voorberigt kennen) wil dit gedeelte des werks uit een aesthetisch, gelijk het vorige uit een wijsgeerig oogpunt beschouwd hebben. Zoo dezelve iets tot het hoofddoel des geschrifts, de nadere kennis van het droomen, zouden bijdragen, dienden wij eerst te weten, of ook alle deze verhalen waarheid behelsden, hetwelk van het langste, en verreweg het best geschrevene derzelven, de Walpurgis-nacht, hier althans voor een groot gedeelte genoegzaam ontkend wordt. Het zijn alle zeer levendige en vrij geregelde droomen. De eerfte is een droom, door kunst voortgebragt, en kan voor de lieve jeugd van beide seksen, die naar de huwelijksfuik verlangt, hare groote nuttigheid hebben. Maar nog eens: de Walpurgis-nacht is het fraaiste dier verhalen; het is een allerliefste kleine Roman, niet zonder gewigtige zedelessen, maar volmaakt onvruchtbaar voor de theorie der droomen.

[p. 638]

Wij hadden verwacht, voor deze theorie eenig gebruik van het dierlijk magnetismus gemaakt te zien, 't welk, hoezeer aan den eenen kant door stelselmatig ongeloof, aan den anderen door het drieste bijgeloof aangerand, nog altijd zeggen kan: kom en zie! Het is echter nu naauwelijks hier en daar met een paar woorden aangeroerd. Nogtans is dit, zelfs volgens getuigenis van den Verzamelaar, het éénige middel tot opheldering dier waarlijk zeer zeldzame droomen, welke hij in zijn derde of laatste stuk mededeelt, en die uit de Geschiedenis ontleend zijn. Inderdaad is het ons, hoe afkeerig ook van de zucht tot stijving des bijgeloofs, onmogelijk, in de natuurlijke verklaring des Verzamelaars te berusten, of zich, wanneer dit niet gaat, met het gewone hulpmiddel, ontkenning, te behelpen. Erkennen wij liever, dat het magnetismus ons eene nieuwe deur tot de kennis der natuur heeft opengedaan; dat wij dezen weg nog naauwelijks zijn ingetreden, maar dat hij nu reeds gewigtige sporen van het voorheen zoo raadselachtige somnambulismus vertoont, en misschien eenmaal dienen kan, om de fakkel der kennis ook tot de wereld der droomen en andere raadselachtige verschijnselen over te brengen, die de vereeniging van ziel en ligchaam verzellen.

De schrijftrant van dit werkje is zeer goed, en verraadt schaars den Duitschen grond, waarop het oorspronkelijk (althans voor het meerendeel) is voortgebragt.