Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

[p. 444]

Reize door Noorwegen en een gedeelte van Zweden. Naar het Hoogduitsch van Dr. W. Soltau. Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1816. In gr. 8vo. VIII en 271 Bl. f 2-10-:

Deze Reis, hoezeer slechts voor Dilettanten (liefhebbers, geene beoefenaars) in de Aardrijkskunde geschreven, bevat nogtans eene menigte zeer belangrijke, en tevens aangenaam voorgedragene, berigten omtrent een land, welks inwoners door handelbetrekkingen, volksgeaardheid, vrijheidsliefde, en gedeeltelijk ook door overeenkomst van taal, zoo vele betrekking tot ons hebben. Het zijn ook eigenlijk meer de menschen dan het land, waarover soltau handelt. Doch wanneer hij zegt, Reize door Noorwegen, zoo moeten wij niet al te veel verwachten. Geen tiende gedeelte van het uitgestrekte Koningrijk is het voorwerp dezer Reize: niets wordt er gezegd van de belangrijke westkust, met alle de eilanden, en de twee koopsteden Bergen en Drontheim; niets zelfs van het westelijk gedeelte der zuidkust, of het stist Christiansand. Maar over het stift Christiania, of het zuidoostelijk gedeelte, komen des te belangrijker berigten, (hoewel geene eigenlijk gezegde beschrijving) en wel in een' zeer bevalligen vorm, voor. Het is echter, gelijk bij alle reisbeschrijvingen, volstrekt noodig, eene kaart daarbij ter hand te nemen; en daar die van Noorwegen juist niet zeer algemeen zijn, hadden wij wel gewenscht, al ware 't op een klein kaartje, den reisweg des Schrijvers aangeteekend te zien.

Hij kiest het punt, waar deze reisbeschrijving begint, niet, zoo als gewoonlijk, van zijne aankomst in, maar van zijne afreize uit, de zuidelijke deelen van dit Koningrijk; ja hij noemt niet eens de stad, waaruit hij vertrokken is, schoon dezelve uit den zamenhang, en eenen terugblik op Noorwegen's zuidelijke kusten, (bl. 168) waarmede de reis had moeten beginnen, blijkt, de stad Laurwig, aan de rivier Loven, te zijn. De reis gaat vervolgens over Tonsberg, Jarlsberg en Drammen, naar Christiania, Noorwegen's hoofdstad. De beschrijving van alle deze en de tusschenbeiden liggende plaatsen is bij uitstek onderhoudend en schilderachtig; zij wordt ook door gewigtige aanteekeningen nopens de volksgeaard.

[p. 445]

heid, de zeden, de taal en letterkunde der Noormannen afgewisseld. Bovenal voldeed ons de beschrijving van Drammen, van het schoone dal, en den aanzienlijken handel dier driedubbele stad, (bl. 14-20.) Van Christiania ging de reïs over Dröback en Möss, en dus langs den oosteroever van den Christiania-Fiorde, of Golf, naar Frederiksstad; allen aan den Hollandschen handelaar zeer wel bekende plaatsen. Te Frederiksstad stak men den Glommen over, de grootste rivier van Noorwegen, welke bij Havslund een' waterval van 2 tot 300 voeten maakt. Over 't geheel is ten minste het hier bezochte gedeelte van Noorwegen zeer rijk aan schoone gezigten en natuurtooneelen, zelfs te midden des winters; en men zou zich een zeer verkeerd denkbeeld van hetzelve maken, wanneer men het, hoe schaars ook bewoond, als eene streek aanzag, waar naauwelijks de noodwendigheden, niet de gemakken, des levens te bekomen zijn. In de herbergen ten platten lande toch kan men, bijna zoo goed als in Holland, met eten en drinken te regt komen. In de steden gebruikt men wittebrood bij voorkeur (bl. 46), dus niet het roggebrood, gelijk op vele plaatsen in Duitschland, en bij den Noorweegschen boer is eten en drinken schering en inslag, (bl. 125.) Niet minder dan vijfmaal daags heeft dit bij hem plaats. Daarentegen is de Noorman minder dan de Deen en de Zweed aan geestrijke dranken gehecht, (bl. 45.) In Christiania vindt men slechts ééne brandewijnstokerij, en niet ééne brouwerij, daar ieder huisgezin zijn eigen bier brouwt. Zoo vindt men ook ten platten lande en in de kleine steden geene bakkerijen, daar elk gezin voor zijn eigen brood zorgt. - Van Frederiksstad ging de reis zuidoostwaarts naar de Noorweegsche grensvesting Frederikshald, zoo bekend door den dood van karel XII van Zweden, en niet minder merkwaardig door de hooge jaren, welke hare inwoners bereiken. Onder chri tiaan VI (in de eerste helst der achttiende Eeuw) waren hier acht personen, waarvan de jongste 78 en de oudste 105 jaren telde. (Deze laatste bijzonderheid wederlegt het onmiddellijk volgende gezegde: de ouderdom van allen te zamen beliep 1417 jaren. Zóó toch moesten zij door elkander ieder 177 jaren oud geweest zijn. Zou hier ook eene drukfout zijn voor acht paren?) De Kroonprins van Deenemarken had hier in 1788 een' voorrijder van 103 jaren. - Van Frederikshald ging de reis naar Zweden over den Swinesund. Het onderscheid der beide lan-

[p. 446]

den loopt aanstonds, ongunstig voor Zweden, in 't oog. De bergen, in Noorwegen digt met hout bewassen, zijn in Zweden (althans op de westkust) geheel kaal. De streek is meer heijig; de landman armer. Deze onaangename overgang schijnt op den Schrijver gewerkt, en hem minder gunstig voor Zweden gestemd te hebben, van welks hier bereisde gedeelte slechts zeer oppervlakkige, ongunstige, en (in vergelijking met die over Noorwegen) vrij onvoldoende, berigten voorkomen. Gothenburg wordt naauwelijks aangestipt; doch de Schrijver zag ook slechts eene der voorsteden. Behalve deze aanzienlijke handelstad, en Halmstadt (niet Helmstadt, bl. 226) in Halland, is op deze geheele westkust niet ééne plaats van belang; doch het tooneel verandert in Schonen, 't welk, door een' bergrug van Halland afgescheiden, veel vruchtbaarder en aangenamer is. - De Schrijver stak van Helsingborg naar Kopenhagen over, en eindigt met een' blik op die hoofdstad, op het naburige Elzeneur, en eene korte, doch voortreffelijke schildering van den Deenschen volksaard.

Wij hebben genoeg gezegd, om deze zeer goed en bevallig geschrevene Reis aan alle beminnaars zoo wel der Aardrijksen Volkenkunde, als eener lectuur voor uitspanning, aan te bevelen. De Vertaler (tevens Uitgever) behoort geenszins tot de klasse der broddelaars, welke dezen tak der Letterkunde tot een verachtelijk handwerk vernederen; en hij heeft ook (zoo als ieder Vertaler eener Reisbeschrijving eigenlijk behoorde te doen) zijnen Auteur met andere Schrijvers over dat land, zoo als fabricius, onzen meerman, carr, enz. vergeleken, en de overeenkomst of het verschil in eenige Noten onder den tekst aangewezen. Alle zijne Aanteekeningen zijn nogtans niet van dat belang: er zijn onder dezelve, die wat te veel de zucht verraden, om aardig te willen zijn. Twee derzelven (de eene eigenlijk in de Voorrede des Vertalers, bl. 5.) zondigen tegen de Aardrijkskunde en Geschiedenis. De Schrijver had gezegd: dat de ‘weinige bebouwde plekken in Zweden (het door hem bereisde gedeelte) naar Oasen geleken, rondom welke eene zee van heidekruid en dambezienstruiken golsde.’ Dit woord Oasen nu verklaart de Vertaler door ‘dorre, onbewoonde zandwoestijnen in Afrika, die oudtijds tot een verbanningsoord gebruikt werden.’ Niet alleen strijdt dit lijnregt tegen de bedoeling des Schrijvers, (gelijk ieder terstond ziet) maar deze uitlegging is

[p. 447]

ook volstrekt valsch. Oasen zijn eilanden, schoone, vruchtbare en welbesproeide eilanden te midden der Zandzee, of, met andere woorden, waterrijke plekken, die de barre zandwoestijn van Afrika afwisselen, en aan de Karavanen tot rusten ververschingsplaatsen dienen. Men heeft zoo in de nabijheid van Egypte de groote Oase, de Oase van Ammen e.a.m. Wij behoeven ons eigenlijk op geenen Schrijver te beroepen, daar dit woord in dien zin algemeen bekend en aangenomen is: wil men zich echter overtuigen, zoo zie men de Reizen van browne, die de Oase van Ammen beschreven heeft: heeren's Ideën over Egypte e.z.v. - Op bl. 258, waar de Schrijver van den Zeeslag van 2 April 1801 spreekt, waarin de Deenen zich tegen de Engelschen met roem overlaadden, zegt hij, dat de vijand overmagtig, en de oorlog onregtvaardig was. Op dit laatste merkt de Vertaler aan: ‘Dit zullen de Engelschen juist niet beamen. Zij hebben het wegvoeren van de Deensche Zeemagt destijds een maatregel van voorzigtigheid genoemd. Het zij zoo!’ Het wegvoeren der Deensche Zeemagt geschiedde zevendehalf jaren later, in Sept. 1807. De Vertaler heeft deze twee daden van vijandelijkheid, door Engeland tegen Deenemarken gepleegd, blijkbaar verward. In den eersten togt was het slechts om afstand van het stelsel der Zeeregten, die paul I verlevendigen wilde, te doen. - Ook de Schrijver schijnt zich nu en dan te veel in het verledene te verplaatsen, wanneer hij van Deenemarkens tegenwoordigen Koning als Kroonprins spreekt. Hij was toch reeds Koning in Februarij 1812, toen soltau de reis deed.

In taal en spelling is deze Reis doorgaans zeer zuiver, en men wordt door drukfouten weinig gehinderd.