Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Verhaal der Fransche Krijgsgevangenschap (Augustus 1812, tot April 1814) van Maurits von Kotzebue, Luitenant bij den Generalen Staf van het Russisch-Keizerlijk Leger; uitgegeven door deszelfs Vader, August von Kotzebue. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1815. In gr. 8vo. 263 Bl. f 2-18-:

De jongere zoon van den beroemden august von kotzebue was, benevens zijn' ouder' broeder willem, in den dienst van zijn Vaderland, toen buonaparte hetzelve in 1812 aanviel. Laatstgemelde sneuvelde in dien gewijden kamp; eerstgemelde werd gevangen, en, hetgeen zonderling is, beiden bij Polozk; doch

[p. 341]

de dood verraste den oudsten in de armen der zegepraal, gevangenschap toefde den ander' op den terugtogt in den aanvang des Oorlogs, terwijl beiden van hunne kameraden gescheiden waren.

Maurits, wiens lotgevallen als krijgsgevangene hier verhaald worden, had reeds met krusenstern den Aardbol rondgereisd, en diende thans sedert zeven jaren bij de Russische landtroepen, zijnde Luitenant bij den Generalen Staf. Op 10 (22) Augustus 1812 werd hij in een bosch verrast, bij den Generaal st. cyr gebragt, vervolgens wel ontvangen door den jongen massena, (zoon des Maarschalks) met wien hij vroeger op de voorposten kennis gemaakt had, en werd, door de verwoeste streken van Litthauwen heen, naar Wilna, en vandaar naar Koningsbergen, gebragt. Het verhaal dezer lotgevallen is wel het merkwaardigste uit het boek; daar het de algemeene, onbeschrijfelijke ellende in een voorbeeld doet zien, waaraan toen reeds, te midden des zomers, doorreizende benden in deze baldadig vernielde streken te lijden hadden. De geleider van den gevangenen, een Hollandsch Luitenant pineda, leed vooral niet minder gebrek, dan hij; en het kwam zoo wel met dezen, als met andere Franschen, somtijds, door den honger, wel eens tot ernstige tooneelen. Tusschenbeiden kwam bij deze ellende nog de stank der doode paarden, waarvan er tusschen Wilna en Kowno, volgens de Franschen zelve, wel drieduizend lagen. (Dit was echter nog lang vóór den winter.) Te Kowno ging men scheep op den Niemen naar Tilsit; doch moest, uit hoofde van de onbeschoftheid der gekwetste soldaten, een gedeelte van den weg over land afleggen. De reis door de Pruissische staten is minder belangrijk, een gesprek met den goeden Koning uitgezonderd. De haat tegen de Franschen, en de hoop op bevrijding, was aldaar (November 1812) reeds tot eene aanmerkelijke hoogte gestegen. Te Weimar, waarheen von kotzebue een' uitstap deed, sprak hij de beminnelijke (Erf-) Grootvorstin; eene Russische Prinfes,

[p. 342]

zuster van Keizer alexander, die hem in het voorbijgaan de gewigtige tijding half influisterde: ‘hij (napoleon) is dezen nacht hier doorgekomen; ons vaderland is bevrijd!’ Te Eisenach was deze, als een gemeen reiziger, des avonds binnen gekomen, en had een gemeenzaam gesprek met de postmeestersvrouw aangeknoopt, en haar zelfs (dus wilde het gerucht) een' fraaijen ring vereerd. Voorts had de reis van onzen krijgsgevangen niets bijzonder merkwaardigs tot Soissons, alwaar het geluk hem in kennis bragt met eenen Dr. letierce, een' voortreffelijk man, en deszelfs niet minder uitmuntend huisgezin, waarvan de geregelde, burgerlijke levenswijze, de goedhartigheid, en de kiesche oplettendheden omtrent den Schrijver, die er meer kind in huis dan kostganger was, met ware bevalligheid geschilderd worden. Wij verheugen ons waarlijk over dezen, en eenige andere trekken, die ons de Franschen, althans buiten Parijs, in een gunstiger licht vertoonen, dan hunne daden binnen- en buitenslands hen hebben leeren kennen. Uit hoofde van den overtogt der Bondgenooten over den Rijn, werd de jonge von kotzebue van Soissons naar Dreux vervoerd. Eene onvoorzigtigheid, doch uit de edelste drijfveêr ontstaan, om namelijk zijnen weldoener letierce eenen aanbevelingsbrief van eenen medegevangenen Russischen Generaal te brengen, deed hem te Dreux missen, en dus, tot straf, naar St. Malo overbrengen, waar de behandeling bij de tot hiertoe beschrevene zeer aanmerkelijk afstak. Eerst, uit hoofde eener bijzondere veete, met eenen Serjant der Gendarmes in een morsig hol bij de ergste misdadigers, daarna in eene kamer van het kasteel opgesloten, en des nachts ieder uur opgeroepen, was zijn toestand verre van benijdenswaardig. Hierbij komt dan nu ook de donkere zijde van het Fransche karakter in eenige trekken (die echter nog niet van de ergste zijn) voor den dag. De Fransche boeren worden mede niet gunstig geschilderd, (hierop zijn echter vele, en eenige zeer merkwaardige, uitzonderin-

[p. 343]

gen, gelijk Rec. van ooggetuigen weet.) Aardig is de beschrijving van de levenswijze des Franschen burgers uit den middelstand in de kleinere steden. Men eet daar b.v. nog des middags ten één uur, schoon de rijkere het drie of vier laat worden. Onze Rus klaagt bitter over de winterkoude: zeer natuurlijk! hij vindt zijne kagchels in Frankrijk niet eder. Zijne bevrijding op 4 April 1814, ten gevolge der tegenomwenteling en de komst des Konings tot den troon, ging met zoo veel vreugde, ja geestdrift, van de zijde des volks verzeld, dat wij de groote menigte op dat tijdstip en in dat gewest (Bretagne) voor opregt Koningsgezind moeten houden. Hij werd te gelijker tijd met een' Hollandsch Overste der Nationale Garde (misschien tullingh van oldenbarneveld?) vrijgelaten.

Het boek leest aangenaam, in een uur van uitspanning; de aangenaamheid wint het zelfs van de belangrijkheid.