Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Geschiedenis der Staats-omwenteling in Nederland, voorgevallen in het Jaar 1813. Door Mr. Herman Bosscha, Hoogleeraar aan het Athenaeum Illustre, en Rector der Latijnsche Scholen te Amsterdam, enz. IIde Stuk. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon en J. van der Hey. 1815. In gr. 8vo. 279 Bl. f 4-18-:

De Heer bosscha levert ons hier een tweede stuk zijner fraaije Geschiedenis der Omwentelinge. Hij had gehoopt, dezelve hiermede ten einde te brengen. Dan, daar ziekte het werk heeft opgehouden, geeft hij, wat hij vaardig heeft, een matig deeltje, bevattende het gebeurde in 1813. Wij twijfelen niet, of de lezer zal hem dezen spoed dankweten.

De inleiding des eersten deels, met grond, gewijd zijnde geweest aan het overzigt der lotgevallen van het vaderland, gedurende, en betrekkelijk tot, deszelfs veeljarige scheiding van het Oranjehuis - wordt die van dit tweede stuk niet minder gepast besteed aan de beschouwing van 's Vorsten, en zijner doorluchtige familie, wedervaren in dat zelfde noodlottige tijdperk. Inderdaad, zoo hier als daar brengt hem dit standpunt van zelve tot eenen geregelden aanvang en ontvouwing der te melden zaken.

Zoo wel binnen- als buitenslands vielen de oogen reeds vroeg op den Prins van Oranje, als den geschiktsten, om, bij de verbreking van het vreemde juk, aan het hoofd dezes lands te komen. Oranje was de leus van den opstand, die te Amsterdam en in 's Hage al spoedig uitbrak, en de wensch naar de terugkomst van

[p. 338]

dit Huis was algemeen. Terstond vertrekken dan ook twee Heeren naar Engeland, om hem dit te boodschappen. Ten spoedigste volgt hij. Men beweegt hem, de Souvereiniteit te aanvaarden. Hij wordt te Amsterdam, vervolgens in 's Hage en elders, daarvoor uitgeroepen. Hij geeft verschillende proclamatien uit, en aanvaardt het roer der regering, tot hiertoe door het Algemeen Bestuur, in zijnen naam, gevoerd. - Dit is de aangename en belangrijke inhoud, opgeluisterd door de schoone staatsstukken, in hun geheel geplaatst, van het eerste gedeelte dezes boekdeels.

Daarop volgt een omstandig berigt van den voortgang der omwentelinge, door het verdrijven der vijanden uit de nog bezette plaatsen. - Muiden gaf zich spoedig aan de onzen over. Briele ontworstelde, na verscheidene tegenheden, zelve aan den vijand. Hellevoet volgde. Oeltgensplaat werd gelijktijdig door de kustkanonniers van Goeree bemagtigd. Ook de Willemstad ging zonder moeite over. Van de Zeeuwsche eilanden, reeds lang in staat van beleg verklaard, en met 27 van Slagtmaand dadedelijk afgesloten, werden Schouwen en Duiveland mede bevrijd, eene Engelsche vloot met de inwoners zelven medewerkende om de Franschen te verdrijven; desgelijks Tholen en Noordbeveland. In Zuidbeveland bleef het fort Bath in handen der Franschen; en had men van hen veel te lijden. Heusden en Geertruidenberg werden ontruimd; ook Breda op het onverwachtst verlaten.

Nu gaat de Schrijver over tot een niet min omstandig verhaal der, minder gelukkige, pogingen tegen de overige versterkte plaatsen. Naarden, de Helder, 's Hertogenbosch, Deventer, Koevorden, Delfzijl, weerstonden ten einde toe, tot groot leed der inwoneren, en inzonderheid van de omgelegen landlieden, schoon het nergens aan moed en opoffering ontbrak, om 's vijands roofzuchtige uitvallen te keer te gaan.

Hierna hervat de Heer bosscha den draad der staatkundige gebeurtenissen. - De Vorst vond veel te herstellen. Geld en manschap was de eerste groote behoef-

[p. 339]

te. Vrijwillig werd eene som van weinig minder dan veertien ton bijeengebragt; en ook aan toeloop van wakkere verdedigers ontbrak het niet. De tijd, echter, eischte meer. En landmilitie benevens landstorm werden ingevoerd. - Nog worden eenige gewigtige besluiten gemeld, door Z.K.H., op raad en met overleg van eenen kleinen kring van staatsmannen, genomen - de aanvankelijke herstelling van het zeewezen enz., de afschaffing van het stelsel der Fransche Douanen, eenige verandering in de wetboeken, zorg voor het hooger onderwijs, benoeming der Commissie tot de Grondwet, opdragt door Z.K.H. van den post van algemeen' Secretaris aan den Heer falck. Dan volgt de aankomst van den Erfprins - de herstelling der oude vriendschapsbetrekking met Grootbrittanje, het slot, en de overgang tot het

IIIde Hoofddeel des werks; zijnde het tweede in dit deel. Hetzelve behandelt den voorspoed der Bondgenooten, en derzelver inval in Frankrijk zelf; beginnende, na eenen korten aanloop, met de onderhandelingen te Frankfort, - dan het besluit, openlijk aangekondigd, om Frankrijk zelve in te rukken, de krijgskundige ontwerpen ter volvoering van dit besluit, en de verklaring aan de Zwitsers, over wier bodem men trok. Nu volgt het gebeurde in Parijs zelve, de mededeeling der stukken betrekkelijk de vredesonderhandelingen aan de wetgevende vergadering, het verslag der Commissie bij monde van den Heer lainé, met 's Keizers woede en onbetamelijk antwoord. En hiermede eindigt dit stuk, uitgenomen een goed deel Aanteekeningen en bijlagen, waaronder sommigen uitgebreid en belangrijk; als, vooreerst, het voorgevallene omtrent eene beloofde schâvergoeding aan het Huis van Oranje, met het tractaat in 1802 gesloten, doch, door Franschen invloed, nooit bekrachtigd; voorts besluiten en proclamatien, zoo van het Algemeen Bestuur als van den Vorst, in het werk niet ingevlochten; ook

[p. 340]

nota's betrekkelijk den vredehandel te Frankfort, enz.

Op deze wijze den inhoud en het beloop des werks met algemeene trekken hebbende aangeduid, schiet ons, bij het reeds gezegde en nog te zeggen, weinig over, dan de verklaring, dat de Heer bosscha steeds voortgaat, op zijne, eenvoudig klare, geregelde en aangename, wijze te verhalen, met die mate van volledigheid en bedaarde onpartijdigheid, welke de jongheid der gebeurtenissen toelaat. Wij danken hem voor menige aanvulling onzer kennis van de verhaalde zaken, en kunnen niet zeggen op iets gestooten te hebben, dat ons, als valsch of verkeerd, op eene onaangename wijze in het oog viel.

Wij vinden hier wederom Portretten - van de Heeren kemper, f. scholten en changuion, doch moeten ons beklag over de gravure herhalen, en zouden ons voorts, met den Auteur, beklagen, dat de Heer falck niet heeft kunnen goedvinden, het dankbaar publiek ook zijne beeldtenis te doen aanschouwen, bijaldien de uitvoering der voorwerpen waardiger geweest ware.