Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Het Leven van een' ouden Vrijer, een oorspronkelijke Roman, door G.G. van Paddenburgh, Schrijver van het Leven van Willem Vlijtig. IIde Deel. Te Haarlem, bij F. Bohn. In gr. 8vo. 228 Bl. f 1-16-:

Het is met de Romans als met verzen, en met dezen als met meest alle andere dingen. Bijkans iedereen kan ze maken, of leeren maken. Onze grond begint, metderdaad, deze vrucht rijkelijk op te leveren; en dat is, dunkt ons, goed. Het buitenlandsche is overhoops niet beter; het lijdt daarenboven nog dikwijls bij de overstorting, en voert wel eens vreemd vergift mede. Ook is het van belang, dat de tafereelen, die ons het menschelijk leven zullen leeren kennen,

[p. 274]

hetzelve zoo vertoonen, als het zich hier voordoet. Men heeft dan, ten minste, veel meer kans, er iet wezenlijks uit op te doen, en minder gevaar, ongeschikte denkbeelden in zijn hoofd en hart te krijgen, die, zoo al ergens, zeker hier niet te huis behooren. Van wie zullen wij deze modelektuur ook al best overnemen? Bij de Franschen is zij veelal zedeloos, bij de Duitschers winderig enz., bij de Engelschen - ja, die zijn Engelschen, eilanders, vreesselijk rijk, vreesselijk - in al hun doen, in hunne deugden en ondeugden, in hunne ondernemingen, in hunne proeven, in hunne brouwketels of bierkuipen, en waarin niet al! Hunne Romans zijn zeker niet van de slechtsten; men leert hen vooreerst, en vaak ook nog de overige menschen, uit dezelven kennen. Maar een Hollandsche richardson, of pielding, of goldsmith! Nu, al doende leert men. Op een geheel veld met rogge wassen slechts enkele dubbele aren; maar op eene kale heide zekerlijk geen een. Wij hebben voortreffelijk begonnen; en, zoo veel ons bekend is, is er nog niets slechts van dezen aard op onzen bodem voortgekomen.

De algemeene waarde, toon enz. van het stuk onder handen zijn, bij het verslag des eersten deels, reeds aangegeven. Het gaat op gelijke wijze voort. De Schrijver had in het voorberigt gezegd, dat de hoosdzaak van het verhaal op waarheid gegrond was. Wij hebben lang naar die hoofdzaak gegist. Thans meenen wij ze gevonden te hebben in den vrijwilligen afstand des helds der geschiedenis van zijne bruid, zoodat hij een oud vrijer bleef. Deze episode (want meer is ze hier toch eigenlijk niet) behaagde ons, inderdaad, het best van allen. De natuur en de geschiedenis mogen wel altijd het beste van eenen goeden - of kwaden - Roman leveren, zoo wel als van een schilderstuk en, in zekeren zin, van ieder kunstwerk. Loutere idéën zijn altijd los, onbepaald, onbeduidend. Van idealen spreken wij niet De schilder, die eene venus zou teekenen, volgde de natuur op den voet, maar met keuze, en bij wijze van zamenstelling. Wij hadden wel gewenscht, dat deze episode geene episode ware geweest; dat zij minder als behoorende tot de duizend en één van 's jongelings vrijerijtjes kon beschouwd worden; dat zij, voor het minst, even zoo veel verband met het voorgaande als met het volgende had gehad. Zekerlijk gelooven wij wel, dat het aanhechten, het lappen, gemakkelijker valt, dan het uitbreiden.

[p. 275]

Doorgaans, echter, zijn de naden tamelijk wel verborgen, de onderscheidene deelen van ééne kleur. Het geheel verliest er ook niet bij, dat de Schrijver zijn verhaal in herhaald verband brengt met de landsgeschiedenis van dien tijd. Het stuk laat zich, om het een en ander, wel lezen. Ook de zedekunde is doorgaans wél. Wij wenschten slechts, dat ze wat belangrijker, wat gereleveerder was. Wij vinden, over het geheel, wat weinig ziel in de schilderij. Eene zekere platheid, dagelijkschheid van denkbeelden, zullen, vreezen wij, al te zeer afsteken bij des geliefden lafontaine's hemelschen gloed, om althans verwende Lezers te voldoen. Iets van den Dichter dient er toch ook wel in. Het gewone, prozaïsche leven, zoo als iedereen het leeft en ziet en kent, of loutere avonturen van dergelijke prozaïsche menschen, hoe zeldzaam dan ook, zijn niet geschikt tot verkwikking van eenen edelen geest, zoo min als tot veredeling van eenen verkwikten Wij zouden zeggen: een Roman moet uit het hart, of uit een hoofd met de diepste menschkunde gestoffeerd, of uit een geheugen worden geschreven, doorzult in kennis der menschen en menschelijke betrekkingen.

Nog een paar bijzonderheden. ‘Hoe vervreemd ik ben van het ijsselijk denkbeeld eener dadelijke Godstraf,’ enz. Waarom toch ijsselijk? Wat schuilt er ijsselijks in dit denkbeeld? Een Vader straft.... een Landsvader straft.... een Dwingeland straft vaak niet, waar hij moest straffen; zeker niet, waar hij niet moest, want zonder schuld bestaat geene straf. Hetgeen, dus, de Schrijver in het gegeven geval bedoelt, moge juist zijn, in zoo verre de gevolgen onzer verkeerdheid in dit leven veel meer eene tuchtiging dan eene dadelijke straf zijn te noemen; wij ergeren ons altijd, wanneer wij zoo roekeloos, en tevens zoo onverlicht, omtrent iets, het Opperwezen betreffende, hooren spreken.

‘Ofschoon zij van het hontje is.’ Wat beteekent deze spreekwijze? Het meisje was van geringe, burgerlijke afkomst, en Roomsch. Wij, echter, meenden, dat ‘van het hondje gebeten’ beduidt, trotsch zijn, hetgeen zich hier bijna met geene mogelijkheid laat denken.

Bij een en ander, dat ons toescheen niet regt waarschijnlijk te luiden, vertoeven wij niet; maar wenschen het stuk, met een goed gewisse, vele Lezers.