Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

De herschapene Gouden Eeuw des Christendoms, of de mogelijkheid van derzelver vernieuwing aangewezen in een Christelijk wijsgeerig Ontwerp ter algemeene verbetering des Menschdoms. Te Breda, bij W. van Bergen en Comp. 1816. In kl. 8vo. 162 Bl. f :-16-:

Onder dezen veelbelovenden titel ontvangen wij een geschrift, hetwelk der algemeene opmerkzaamheid en behartiginge, in meer dan één opzigt, overwaardig is. Het komt uit de Roomschkatholijke Kerk, en is voor Roomsch-katholijken ingerigt. Het schijnt door zeer waardige vrienden van verlichte kennis en Christendom te zijn opgesteld, en heeft geene andere bedoeling dan verlichte kennis en Christendom. Wijsheid en liefde

[p. 240]

gaf aan het Christendom de gouden eeuw, en door wijsheid en liefde komt deze terug. Na de treffende beschouwing van het heerlijk verledene en het treurig tegenwoordige, worden genoemde hoofdzaken, als aan het Christendom eigendommelijk, aangedrongen, en hierop het voorstel gegrond, om middelen aan te wenden tot herstel. Het voorname middel, ter vernieuwing van echte Christelijke wijsheid en liefde, schijnen bijeenkomsten te zijn, die den geest des Christendoms aanmoedigen. Burgerlijke zamenkomsten en kunstlievende vergaderingen hebben kennelijk eenen grooten invloed op de onderlinge genegenheid en werkzaamheid der leden; dezelfde uitwerkselen mag men van Christelijke, alleen naar een godsdienstig doelwit strevende, genootschappen hopen. Laat ons het hoofdzakelijk voorstel hiertoe met de eigene woorden der Schrijveren opgeven:

‘Een zeker getal der braasste en fatsoenlijkste lieden, in elke gemeente of aangewezen wijk, zullen op zonen feest-dagen, volgens zekere wetten, voor den tijd van een uur, of iets langer, naar gelang der voorvallende bezigheden, te zamen komen, zich, na eene zekere pligtpleging en voorlezing, over deugdzame onderwerpen, hoofdzakelijk weldadige plannen onderhouden, en ter uitvoering van dezen, volgens ieders gegoedheid, maandelijks iets bijdragen, welks aanwending, tot de hier aangewezene oogmerken, door de bestuurders des genootschaps zal bewerkstelligd worden. Ziet daar in het kort den bedoelden aanleg der nieuwe vergaderingen, en de geheele verpligting harer leden, welke overigens blijven moeten, die zij volgens onderstelling reeds waren, namelijk nuttige en geachte bevorderaars der burgerlijke zamenleving. Het geheele doelwit dezer genootschappen, en derzelver eigenaardig karakter, zal bestaan in het bevorderen eener algemeene vernieuwing van het ware besef des Christendoms, die eene trapswijze verbetering van zeden en eene stuiting van de tegenwoordige verbastering ten gevolge

[p. 241]

hebbe. Deze vernieuwing zal dan vooreerst in het gedrag der verbroederden moeten uitschijnen; het afleggen van alle lage denkbeelden en ongodsdienstige vooroordeelen, het getrouw beantwoorden aan alle huisselijke en burgerlijke pligten volgens eens ieders beroep, het aanwenden van nuttige maatregelen, en gulle bijdragen ter vermindering der armoede, en ter aanmoediging van nijverheid en verlichting, het bevorderen van een deugdzaam voorkomen in hunne kinderen en onderhoorigen, het onderhouden van eene broederlijke overeenstemming en bezorgdheid voor elkanders welzijn, zal daarvan de bewijzen moeten aan den dag leggen, ten einde de ware eigenschappen van onzen Godsdienst, als zoo vele uitlokselen ter deelneming in dit ontwerp, alom te doen schitteren, en, met goedkeuring tevens van Kerk en Staat, de gewenschte zegeningen der Christelijke wijsheid en liefde, door den aanwas dezer genootschappen, te vermenigvuldigen.’ - Inderdaad, de Schrijvers hebben het regt, wanneer zij hen, die weigeren mogten het hunne tot zoodanig eene bedoeling bij te dragen, naauwelijks met zucht tot deugd en menschlievendheid bezield durven achten. Wij juichen alzoo het doel en de edele poging van ganscher harte toe, en wenschen opregt, dat ieder doelmatig middel tot iets zoo voortreffelijks moge beproefd worden.

Het plan wordt nu vervolgens in dit werkje in het breede ontwikkeld, en overal vinden wij blijken van hartelijke welmeenendheid en welberaden overleg. Veel vinden wij hier, dat ons in dit plan van Roomschkatholijke Christenen bijzonder trof, en iederen Christen zal verblijden; veel echter ook, dat den Protestant van deze verbroederingen nog uitsluit, hoe hartelijk ook deze tot alles wilde medewerken, hetwelk Christelijke wijsheid en Christelijke liefde beoogt; alhoewel de Protestant, en ook de Jood, in de liefdeblijken van de alzoo verbroederden deelen zal. - Wel nu! laat zich dan Protestant en Roomschgezinde, ieder afzonderlijk, tot Christelijke wijsheid en liefde oefenen, en dat wel,

[p. 242]

gelijk dan hier ook de kennelijke geest is, eeniglijk naar de H. Schrift. Het echte werkdadige Christendom brengt dan eindelijk bij beiden de gouden eeuw, en in dat gezegend tijdperk valt iedere afscheiding van zelve weg.

Wel verre van eenige aanmerkingen te willen maken, of, door het opperen en aandringen van het onuitvoerlijke in het plan, hetzelve tegen te werken, (hoezeer het zeker voor nog nadere wijziging en verbetering vatbaar is, en ook wederom de ondervinding zelve hier de beste leermeesteresse zal zijn) vergenoegen wij ons met de vermelding en aanprijzing van een zoo edel en weldadig plan, bevelen het der aandacht van iederen vriend van Godsdienst en deugd, Roomsch of Onroomsch, aan, en wenschen zeer, dat het bij leiden wederzijdsche welwillendheid en eenen edelen naijver zal opwekken tot het goede. - Eene breedere opgave veroorloven wij ons niet; dan zouden wij welligt bij bijzonderheden stilstaan, en het geheel geen behoorlijk regt doen. Men leze het plan in deszelfs geheel, en dan verzelt men het voorzeker met zijne beste wenschen. Inderdaad, dit boekje is opmerkelijk en belangrijk.

‘De Christelijke Godsdienst is, of eene hersenschim, waarvan wij ons als verstandige wezens geheel ontdoen moeten, of, gelijk wij dien beschouwen, een begrip van waarheden en heilzame voorschriften, die onze geheele aandacht verdienen. Tusschen deze twee denkbeelden bestaat geen midden. Ons gedrag moet, om eenigzins verstandig te kunnen genoemd worden, noodzakelijk aan een der beiden beantwoorden. Indien men dus niet tot de volstrekte verloochenaars van den Godsdienst behooren wil, moet men zich onder de ware beoefenaars van denzelven rangschikken. Die tusschen beiden staan blijft, houdt zich aan niets, en toont, dat zijne ziel voor geenerlei besef van wezenlijke of schijnbare beginsels vatbaar is.’