Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

[p. 203]

De Onzigtbare, of de Goddelijke Voorzienigheid, werkzaam in de lotgevallen der menschen; een historisch, zedekundig en godsdienstig Leesboek, door W. Goede, Christen-Leeraar te Rotterdam. IIde Deel. Met Platen. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. In gr. 8vo. XVI, 262 Bl. f 3-10-:

De Heer goede vervolgt in dit Deel zijne taak op eene waardige wijze. De inhoud van hetzelve loopt voornamelijk over het nut der tegenspoeden, als middel van opvoeding voor het menschdom, in de hand des Onzigtbaren, door het noodlot; een woord, waarvan het gebruik door de herhaalde aanwijzing tot de Voorzienigheid de hardheid verliest, die ons, en gewis ook vele andere Lezers, in den beginne meer of min gestuit heeft. De opschriften der Hoofdstukken zullen de Lezers al aanstonds van de belangrijkheid der behandelde onderwerpen voor alle menschen overtuigen. Deze onderscheidene waarheden, die echter alle zoo naauw te zamen hangen, worden doorgaans voortreffelijk uitgevoerd; en ook dit Deel bevat dus eene kostbare bijdrage tot de geruststelling des menschdoms door de heiligste van alle waarheden, - de leer der bijzondere Voorzienigheid, - te meer, daar het niet enkel dor betoogend is, maar eensdeels door talrijke voorbeelden, anderdeels door een' levendigen, somtijds dichterlijken stijl, het beweerde als 't ware voor oogen stelt. Wij nemen echter de vrijheid, den Schrijver en het Publiek, als een bewijs onzer oplettende lezing, eenige aanmerkingen voor te leggen, die ons gedurende dezelve getroffen hebben.

Op bl. 3 wordt van den grooten Joodschen Wijzen uit Palestina, den gezegenden jezus, gesproken. Wij weten wel, dat deze uitdrukking, ook zonder gevolgtrekking, bij velen thans Mode is: doch voegt dezelve wel voor hem, die, als een onmiddellijk Afgezant der God-

[p. 204]

heid, zoo oneindig hoog boven alle Wijzen dezer wereld stond? Hij sprak alŝ magthebbende, en niet als de Schriftgeleerden, - ook niet als de Philozofen.

Bl. 75. De hier vermelde Anecdote kan niet van eduard, wel van richard den III zijn, gelijk ieder, die in de Engelsche geschiedenis niet onbedreven is, terstond gevoelt. Misschien is het eene drukfout.

Bl. 78. Wees eerlijk en vertrouw niemand! Wordt deze afgezaagde, doch daarom niettemin door en door valsche, egoïstische, menschenhatende spreuk hier ook al aangeprezen, als de taal der wijsheid? Dit hadden wij niet verwacht.

Bl. 79. De neef van dezen Koning (ptolemeus), moet zijn: vader.

Bl. 88. Koning Don emanuel. Deze regeerde anderhalve Eeuw vroeger. Lees: Don jozef. De naam atougvia schijnt ook althans verkeerd gespeld te zijn.

Bl. 94. Wat kan ons de krankheid ontrooven? Veel! zeer veel! Zoo men dit verbloemen wil, maakt men zich van stoïsche overdrijving, ten behoeve van zijn stelsel, verdacht.

Bl. 110. De kluchtige Anecdote van tycho brahé, die in een tweegevecht zijnen neus verloor, (een bijna voorbeeldelooze houw!) en er zich een' van goud en zilver, dien hij met lijm deed vasthechten, voor aanschafte, voegt minder in een boek van deze ernstige stemming.

Bl. 154. Dat cervantes (niet servantes) en spencer letterlijk van honger gestorven zouden zijn, komt ons twijfelachtig voor. Van butler is dit bekend.

Bl. 155. Stomper, liever hals, domoor, (van Stümper.)

Bl. 160. Cyriacus; moet zijn, cyrillus.

Bl. 197. Het rijpe zaad. Wanneer is het zaad rijp? en wanneer kan men er door rijden? Dit woord getuigt van Hoogduitschen oorsprong. Het is, die Saet; het te veld staande koren.

[p. 205]

Bl. 204. Karel I, Hertog van Bourgondië; lees, Hertog karel van Bourbon.

Bl. 221. Eene verzameling der werken van lodewijk den XIV. Deze in Frankrijk veel te hoog opgevijzelde Despoot mogt uit roemzucht de Schrijvers begunstigen, hij zelf was althans nooit Schrijver, ten minste niet in dier voege, dat men van zijne werken kan spreken. - De Heer flevre, aldaar en op bl. 122 genoemd, is zekerlijk de bekende (nog levende) fiévée.

Bl. 241. Hertog van Valencia in het Milanesche. Wij meenen, dat cesar borgia Hertog van Valentinois in Frankrijk was.

Bl. 249. Dat de Guillotine zoo spoedig in een moordtuig herschapen werd, was zekerlijk de schuld niet van Dr. guillotin (niet guillotine), die haar uit menschlievende beginselen, om de misdadigers aan de handen van onbedrevene scherpregters te onttrekken, uitvond en voorstelde. Hij was daarom nog geen man, die zelf den dood verdiende; en wij twijfelen ook zeer, of dit zijn lot geweest zij, op de wijze, door den Schrijver gemeld.

Men ziet, dat deze kleine, meest geschiedkundige, feilen slechts aan overhaasting zijn toe te schrijven. Op de voorstelling en inkleeding der waarheden zelve hebben wij niets aan te merken. Wij zullen dit verslag met de volgende plaats uit het begin des XXXIIIsten Hoofdstuks: De vragen des twijfelaars, besluiten:

‘De mensch moet vragen. Dit is de kortste weg, om tot kennis te geraken, en wijsheid te scheppen (putten, van schöpfen) voor den dorstenden geest. De knaap ziet den jongeling, de jongeling den man, de man den grijsaard. Op iederen trap des menschelijken ouderdoms moet de kennis grooter, de ervaring rijper zijn. Dit blijkt van zelf; want de geest des menschen blijft steeds in eene eeuwigdurende werkdadigheid.

Kan men het den knaap ten kwade duiden, als hij den man en grijsaard datgene afvraagt, hetwelk hij uit zichzelven nog niet weten kan? De nieuwsgierigheid

[p. 206]

geeft zijnen woorden vleugels; langs den kortsten weg wil hij dezelve bevredigen. De oude moet alles weten; vraag hem naar de bron der wijsheid, wanneer u dorst, naar het brood des levens, wanneer u hongert.

Doch de knaap heeft ook zeer vele nuttelooze vragen. Hij is snapachtig. De vader glimlacht vaak over hem, en zoekt hem, met eene wijze verschooning, van dit nutteloos gesnap af te brengen, hetwelk de aaneenschakeling zijner gedachten verwarren zou.

Na tien jaren zal hij zichzelven de vragen kunnen beantwoorden. Thans helpt hem de oplossing niets. Hij kan den lichtkring nog niet overzien. Wanneer de hitte des zomers de vruchten te vroeg en te snel tot rijpheid doet komen, dan verliezen zij in smaak en schoonheid. Niets moet verhaast worden. De Voorzienigheid handelt naar wijze wetten.

Twijfelaar! zie dáár uw beeld. Ook u drijft eene angstige nieuwsgierigheid. Te vroeg, te vroeg vraagt gij. Wacht de rijpte van uwen geest af, - vraag dan, en u zal geantwoord worden.’