Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Bijdragen tot de Geschiedenis der Natuurkunde bij de Ouden; in zes Voorlezingen, gehouden in de Maatschappij Felix Meritis, door Johannes Pieter van Cappelle. Met Platen. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1815. In gr. 8vo. 152 Bl. f 1-16-:

Zoo zeer men de verdiensten der Ouden in fraaije letteren, bijzonder in de welsprekendheid en geschiedkunde, genegen is te erkennen, zoo weinig heeft men gewoonlijk op met hunne natuurkundige kennis. Dit vooroordeel heeft zoo lang het veld behouden, omdat men zoo ten uiterste zeldzaam de beoefening der fraaije letteren en die der natuurkunde in dezelfde handen ziet slagen. Te grooter waarde verkrijgen hierdoor de schriften van den Heer van cappelle, die zich op beide vakken met een' even gelukkigen uitslag toelegt, waarvan de voor ons liggende Verhandelingen een nieuw bewijs opleveren. De beide eersten zijn reeds voorlang in het Mengelwerk aan onze Lezers medegedeeld; wij zullen er dus niet bij stilstaan, en ons alleen tot de vier overigen bepalen. De eerste van dezelve handelt over de kennis, welke de Ouden aangaande de eigen-

[p. 23]

schappen der lucht gehad hebben, in zoo verre dezelve namelijk op proefondervindingen steunde. Hieruit blijkt, dat hero van Alexandrië hare stoffelijkheid en ijlheid zeer duidelijk heeft ingezien en bewezen; dat aristoteles eenig begrip van hare zwaarte gehad heeft, enz. Tevens geeft van cappelle hier eene zeer vernuftige verdediging van den stelregel der Ouden, dat de natuur alle ijdel vliedt, waaruit zij die verschijnselen verklaren, welke wij doorgaans aan de veerkracht en persing der lucht toeschrijven. De Schrijver toont hier aan, dat deze stelregel niet uit de lucht gegrepen, maar inderdaad uit waarnemingen en proeven is opgemaakt, en dat zij er eene meesterlijke toepassing op de dagelijks voorkomende natuurverschijnselen van wisten te maken. Ondertusschen komt het ons toch voor, dat deze stelling het onvolledige van der Ouden natuurkennis niet onduidelijk aan den dag legt; daar zij, bij gebrek van vergelijkingspunten, een te overhaast besluit namen, en, uit een gering getal gelijksoortige verschijnselen, eene gevolgtrekking tot het geheel, eene algemeene natuurwet, opmaakten. - Van de derde Verhandeling is de vierde een gevolg; bevattende de beschrijving van eenige werktuigen, door de Ouden uitgevonden, en op de eigenschappen der lucht gegrond. Hero en deszelfs leermeester ctezipius, beiden Grieken van Alexandrië, verschijnen hier op den voorgrond, en met genoegen leest men, welke vorderingen reeds toen het menschelijk vernuft had gemaakt in de aanwending der natuurkrachten tot zijn gebruik. Deze beide Verhandelingen maken een geheel uit, en zijn juist geschikt om die verwaten proefnemers beschaamd te maken, die den Grieken en Romeinen alle kennis en ervaring in de proefondervindelijke natuurkunde willen ontzeggen. - De vijfde Verhandeling maakt ons bekend met het leven en de verdiensten eener geleerde Alexandrijnsche Vrouwe, hypatia genaamd, welke aan de beroemde school van die stad nieuwen luister heeft bijge zet. Zij levert een

[p. 24]

voorbeeld, hoe verre ook hare sekse, of liever, hoe verre eene vrouw, in daartoe gunstige omstandigheden geplaatst, het in wijsgeerige en natuurkundige wetenschap brengen kan. Hare voortreffelijkheid, als geleerde, was zoo groot, en werd, daar zij met vele beminnenswaardige hoedanigheden vergezeld ging, zoo algemeen erkend, dat men haar aan 't hoofd der Alexandrijnsche school stelde. Doch het einde harer glansrijke loopbaan was treurig: zij stierf, een slagtoffer van de lagen der geestelijken. - Het Grieksche vuur maakt het onderwerp der laatste Voorlezing uit, over welks uitvinding, waarschijnlijke zamenstelling, en gebruik, onze geleerde Schrijver een kort geschiedkundig overzigt levert, zonder in nadere overwegingen te treden, of dit stuk zoo zeer eenig nieuw licht bij te zetten; 't welk ook minder het oogmerk dezer Voorlezing schijnt geweest te zijn.

Wij twijfelen geenszins, of onze Lezers zullen, na het lezen dezer, ook ten aanzien van stijl en taal, uitmuntend geschrevene Verhandelingen, met ons verlangen, dat de Schrijver, te midden zijner nieuwe loopbane, voortga, de natuur- en letterkunde met zulke belangrijke bijdragen te verrijken.