Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

De vendée.

‘De Vendée heeft zich, bij herhaling, zoo beroemd gemaakt in de geschiedenis der Fransche omwentelinge, en de ware toedragt der zaken, in vele opzigten verbazend en onbegrijpelijk, is, natuurlijkerwijze, zoo weinig in het licht gesteld, ja aangeroerd, gedurende de onderdrukking van het wettig gezag, dat wij elk berigt en elke opheldering te dezen aanzien als eenigzins belangrijk voor onze lezers beschouwen. Wij geven hun hier, nogtans, slechts zoodanige trekken, (uit een Fransch werk ontleend) welke, den toestand des lands en des volks schetsende, van zelve eenig denkbeeld, zoo wel van den oorsprong, als van de duurzaamheid geven der verzetting tegen het omwentelingsgeweld in deze oorden. En, gaat het anderen als ons, dan is de kennismaking op zichzelve met zulk een beroemd plekje gronds en zulk een beminnelijk volk reeds vergoeding voor genomen moeite.’

De Vendée is de historische naam geworden des ge-

[p. 577]

wests, dat in 1793 in opstand was, bevattende tevens meerder en minder dan het departement van dien naam. De voornaamste zetel van den opstand was het gedeelte van het voormalig Poitou, op de plaats zelve bekend onder den naam van Bocage.

Dit landschap verschilt door zijn voorkomen, en nog meer door de zeden zijner bewoners, van het meerendeel der provincien van Frankrijk. Het bestaat uit heuvelen, over het geheel niet zeer hoog, die zich aan geenerlei bergketen vasthechten. De valleijen zijn naauw en ondiep. Beekjes stroomen hier in onderscheidene rigtingen. Zelden vindt men hoogten, genoegzaam verheven boven de overige streek, om tot punten van observatie te dienen en het landschap te overzien.

Men ziet er weinig groote bosschen; maar ieder veld, iedere weide is omringd van eene levende heining, steunende tegen boomen, onregelmatig doch zeer digt nevens den anderen geplant. Alle vijf jaren kapt men derzelver takken, en laat eenen staak van twaalf tot vijftien voeten naakt. Derzelver omvang bevat nooit eene groote ruimte. De grond is niet zeer vruchtbaar in granen. Somtijds blijven vrij uitgebreide velden langen tijd onbebouwd. Zij bedekken zich dan met groote bremheiden of gedoornde heesters. Alle de valleijen, en zelfs de minste hellingen der heuveltjes, zijn bedekt met weiden. Uit een verheven standpunt gezien, schijnt het oord geheel groen; alleen ten tijde des oogsts vertoonen zich, van afstand tot afstand, gele vierkanten tusschen de heiningen. Bijna altijd is deze gezigteinder van groen zeer bepaald.

Een enkele groote weg, die van Nantes naar la Rochelle gaat, doorsnijdt het landschap. Deze weg is die, welke van Tours naar Bordeaux leidt door Poitiers, latende tusschen beiden eenen afstand van meer dan dertig mijlen (uren gaans), waar men, in 1793, niet dan binnenwegen vond. De wegen zelve van Bocage zijn allen als tusschen twee heiningen uitgegraven. Zij zijn naauw, en de boomen, somtijds hunne takken ver-

[p. 578]

eenigende, bedekken dezelven met eene soort van berceau. Zij zijn modderig in den winter, en hobbelig in den zomer. Dikwijls, wanneer zij de helling eens heuvels volgen, dienen zij te gelijker tijd tot bedding aan eene beek; elders zijn zij in de rots uitgehouwen, en beklimmen de hoogten langs onregelmatige trappen. Alle deze wegen bieden een gelijksoortig gezigt aan. Ten einde van ieder veld vindt men eenen kruisweg, die den reiziger in onzekerheid laat omtrent de rigting, die hij te nemen heeft, en die niets hem kan aanwijzen. De inwoners zelven verdwalen dikwijls, wanneer zij twee of drie uren ver van hun verblijf willen gaan.

Er zijn geene groote steden in de Bocage. Vlekken van twee- tot drieduizend zielen zijn over deze oppervlakte verspreid. De dorpen zijn niet zeer talrijk, en van elkander gescheiden; men ziet zelfs geene groote buurten van boerenwoningen. De grond is in landhoeven verdeeld; ieder bevat eene huishouding met eenige knechts. De verkoop van beesten levert de voornaamste opbrengst.

De kasteelen waren gebouwd en gestoffeerd zonder pracht. De edellieden leefden hier zonder staat, en zelfs in de uiterste eenvoudigheid: hunne grootste weelde bestond in smullen, en hun eenig vermaak in de jagt. De wederkeerige betrekkingen der Heeren en hunner boeren geleken geenszins naar hetgeen men in het overige van Frankrijk zag; en heerschte onder hen eene soort van vereeniging, elders onbekend. De eigenaars verpachten hier zelden hunne landerijen; zij deelen derzelver voortbrengselen met den huisman, die ze bebouwt. Daar de grondeigendommen hier zeer gesnipperd zijn, en een landgoed van eenig aanbelang vijfentwintig of dertig hoeven bevatte, zoo had de Heer met alle zijne geburen gemeenschappelijke belangen en dagelijksche betrekkingen, die vertrouwen en goede trouw vooronderstellen. Dikwijls bezocht hij de boeren, praatte met hen van hunne omstandigheden,

[p. 579]

van de zorg voor hun vee, nam deel in voorvallen en ongelukken, die ook hem schaadden; hij ging ter bruiloft van hunne kinderen, en dronk met hunne gasten. Des zondags danste men op de plaats van het kasteel, en de dames waren van de partij. Wanneer men ter jagt ging op wolf, everzwijn of hert, waarschuwde de pastoor den boer van den kansel. Ieder nam zijn geweer, en begaf zich met vreugde ter aangewezene plaatse. De jagers posteerden de schutters, die zich striktelijk gedroegen naar al hetgeen men hun beval. In het vervolg voerde men ze op dezelfde wijze, en met dezelfde gezeggelijkheid, ten strijde; zij waren aan hunne Heeren verknocht met eenen eerbied, gemengd met gemeenzaamheid.

Deze gelukkige gewoonten, zich parende met eenen goeden aanleg der natuur, maken van de bewoners der Bocage een uitstekend volk. Zij zijn zachtaardig, vroom, herbergzaam, liefdadig, vol moed en vrolijkheid. De zeden zijn er zuiver; nooit hoort men er van eene misdaad spreken, zelden van een pleidooi. Ook zagen de bewoners der Bocage met vrees en bedroefdheid alle de veranderingen, door de omwenteling aangevoerd, die hun geluk slechts konden storen, in plaats van het te vermeerderen. Toen men nationale garden vormde, werd, in iedere gemeente, de Heer verzocht het bevel op zich te nemen: toen men Maires moest benoemen, was het nogmaals de Heer, die alle de stemmen wegdroeg. Men beval, de Heerlijke banken uit de kerken weg te nemen: het bevel werd niet volbragt. De eed der priesters wekte het misnoegen nog sterker op. Toen de lieden uit de Bocage zagen, dat men hun pastoors ontnam, aan welken zij gewoon waren, die hunne zeden en hunnen tongval kenden, die zich door hunne eigene liefdadigheid hadden doen vereeren, en dat men dezelven verving door vreemdelingen, wilden zij niet meer in de gemeente ter misse gaan. De nieuwe pastoor van Echaubroignes was genoodzaakt terug te keelen, zonder zelfs vuur te hebben kunnen verkrijgen om de

[p. 580]

waskaarsen te ontsteken; en deze algemeene eenstemmigheid heerschte in eene gemeente van vierduizend zielen. Men beproefde in sommige oorden maatregelen van geweld; er hadden afzonderlijke opstanden en zeer levendige bewegingen plaats. Een ongelukkige van Neder-Poitou vocht lang met eene hooivork tegen gendarmes. Hij had tweeëntwintig sabelhouwen ontvangen. Men riep hem toe: ‘Geef u over!’ Hij antwoordde: ‘Geef mij mijn' God weder!’ En zoo blies hij den adem uit.

Geen redelijk mensch heeft zich ooit kunnen verbeelden, dat een handvol arme lieden, zonder wapenen en zonder geld, de magt van heel Frankrijk konden overwinnen. Men vocht naar begrip en gevoel, zonder berekening. Men had noch doel, noch zelfs stellige hoop, en de eerste voordeelen overtroffen de stoutste verwachting, die men ooit had opgevat. Er bestond noch plan, noch zamenzwering, noch heimelijke verstandhouding. Het geheele volk was teffens opgestaan, omdat een eerste voorbeeld alle de gemoederen tot den opstand geneigd vond. De hoofden der verschillende opstanden kenden zelfs elkander niet.

De taktiek der Vendéërs bestond in zich in stilte te verspreiden achter de heiningen, rondom den geheelen troep der republikeinen. Men loste vervolgens van allen kant snaphaanschoten, en, bij de minste verlegenheid van den vijand, wierp men zich, met groot geschreeuw, gezamenlijk op hem. De sterksten en de vlugsten onder de boeren maakten zich terstond meester van het geschut, ‘om het te beletten kwaad te doen,’ zoo als zij onder elkander spraken. ‘Gij daar, riepen zij elkander toe; gij zijt de sterkste; val te paard op het kanon!’

Ziedaar het onbekende volksken, dat in 1793 zich verhief tegen de revolutionaire autoriteiten, tegen de eerste requisitie, tegen de constitutionéle priesters, en tegen de heerschappij der committés van onderzoek!