Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

[p. 449]

Beschouwing van eenige grondstellingen der mystieken.

(Uit L'Allemagne van Mevr. van stael.)

Het godsdienstig gevoel, dat de grondslag is van de geheele leer der Mystieken, bestaat in eenen inwendigen vrede vol leven. De beroeringen der driften laten geene kalmte over; de rust der drooge hartstogteloosheid en der middelmatigheid van geest doodt het leven der ziele; slechts in het godsdienstig gevoel vindt men eene volmaakte vereeniging van beweging en rust. Deze geestgesteldheid is, geloof ik, in geenen mensch, hoe vroom hij zijn moge, aanhoudend; maar het herdenken en de hope dezer heilige gemoedsbewegingen beslissen over het gedrag der genen, die ze ondervonden hebben.

Het heerschend gevoelen onder de mystieke Christenen is, dat de eenige hulde, die Gode kan behagen, is het offer van den wil, dien Hij den mensch geschonken heeft. Welke belangeloozer gave zouden wij, metderdaad, der Godheid kunnen aanbieden? De vereering, de wierook, de lofzangen hebben bijna altijd aardschen voorspoed ten doel; en het is even zoo, dat de vleijerij der wereld de Monarchen omringt. Maar zich overgeven aan den wil van God, niets willen dan hetgeen Hij wil, is de zuiverste godsdienstige verrigting, voor welke de menschelijke ziel vatbaar is.

Of alles is toeval, of er bestaat geheel geen in deze wereld; en geen bestaande, is het godsdienstig gevoel daarin gelegen, dat men zich in overeenstemming brenge met de algemeene orde der dingen, in spijt van den geest der oproerigheid of der meesterachtigheid, dien de eigenbaat elk onzer in het bijzonder inboezemt.

Welk toevallig ongeluk kan vergeleken worden met den ouderdom of den dood? En intusschen berusten meest alle menschen in hetzelve, omdat er tegen die kwalen geene wapens bestaan. Vanwaar komt het dan, dat ieder mort tegen bijzondere ongelukken; terwijl allen zich naar het algemeene ongeluk schikken? Omdat men het lot als een bestuur beschouwt, waaraan men toelaat de geheele wereld te doen lij-

[p. 450]

den, mits het niemand uitzondering of voorregt toesta. - Waarom overtuigen zich de menschen niet, dat zij, hetgeen hun in het bijzonder treft, even zoo behooren te dragen, als zij zich aan het lot der menschheid in het algemeen onderwerpen? Het is, omdat men onregtvaardigheid in zijne bijzondere bedeeling meent te ontdekken. Zeldzame trotschheid van den mensch, de Godheid te willen beoordeelen door het werktuig, dat hij van Haar ontvangen heeft! Hoe weet hij, wat een ander ondergaat? wat weet hij van zichzelven? wat weet hij van alles, behalve zijn inwendig gevoel? En dit gevoel, hoe inniger het is, hoe meer het het geheim van ons geluk bevat; want, is het niet op den bodem van ons hart, dat wij het geluk of ongeluk gevoelen? Hoe het lot ons in de handen of tegen werke, het hangt altijd van den invloed af, óf der godsdienstige liefde, die onze gezamenlijke onbaatzuchtige aandoeningen in zich bevat, óf der eigenliefde, die alle zelfzuchtige neigingen in zich vereenigt, of een kalm genot, dan wel eene rustelooze ongemakkelijkheid, onze zielen zal vervullen.

De opheffing der ziele tot haren Schepper is de hoogste eerdienst der mystieke Christenen; maar zij vervoegen zich niet tot God om dezen of genen voorspoed des levens. Een Fransch Schrijver van verhevene inzigten, de Heer de st. martin, zeide: dat het gebed de ademhaling der ziele is. De Mystieken zijn voor het grootste gedeelte overtuigd, dat het gebed beantwoord wordt, en dat de groote openbaring des Christendoms zich eenigerwijze kan vernieuwen in de ziel, elke keer dat zij zich met warmte ten hemel verheft. Wanneer men gelooft, dat er geene onmiddellijke gemeenschap meer bestaat tusschen het Hoogste Wezen en den mensch, dan is het gebed, om zoo te spreken, slechts eene alleenspraak; maar hetzelve wordt een veel hulprijker bedrijf, wanneer men overtuigd is, dat de Godheid zich op den bodem van ons hart doet vernemen.

Men vreest gemeenlijk, dat de leer der godsdienstige berusting eenen afkeer zou inboezemen van de noodwendige werkzaamheid dezes levens. Maar de natuur draagt genoegzame zorge, de aandoeningen, ons bijzonder belang betreffende, op te wekken, om niets te vreezen te hebben van een gevoelen, dat dezelven nederzet. - De eenige daad der vrijheid van den mensch, daarenboven, welke altijd zijn doel

[p. 451]

bereikt, is de vervulling van den pligt: de uitslag aller overige voornemens hangt geheel af van toevallen, op welke de wijze voorzigtigheid niets vermag.

De leer der Mystiek gaat doorgaans voor gestreng, omdat zij de losheid van, de ontrukking aan zichzelven beveelt, en dit met reden zeer moeijelijk schijnt. Maar zij is in den grond de zachtste van allen; zij is bevat in het spreekwoord, van den nood eene deugd maken; aan de Voorzienigheid het bestuur dezer wereld toekennen, en in deze gedachte eenen innigen troost vinden.

Men heeft dit axioma der Mystieken zeer gesmaad, dat de smart iets goeds is; sommige wijsgeeren der oudheid hebben beweerd, dat zij niets kwaads was; het is intusschen veel moeijelijker, haar met onverschilligheid dan met hope te beschouwen. Inderdaad, zoo men niet overtuigd was, dat het ongeluk een middel ter volmaking is, tot welk uiterste van verbittering zou hetzelve ons niet voeren? Waarom ons dan tot het leven te roepen, ten einde ons daardoor te doen verteren? Waarom al de martelingen en al de wonderen des heelals in het zwakke hart opeen te pakken, dat vreest en begeert? Waarom ons het vermogen van beminnen te schenken, en ons vervolgens alles te ontrukken, wat wij liefhadden? Eindelijk, waartoe de dood, de verschrikkelijke dood? daar ons de misleiding der aarde hem doet vergeten, als hij zich aan ons herinnert. In het midden van den luister dezer wereld ontrolt hij zijne noodiottige baniere.

Men heeft de Vorstinne pauline von schwarzenberg gezien, die, moeder van acht kinderen, nog de bekoring der volmaakte schoonheid verbond met de waardigheid der moederlijke deugden. Zij opende het bal, en de welluidende klanken der toonkunst onderscheidden deze oogenblikken, aan de vreugde geheiligd. Bloemen versierden haar bevallig hoofd, en tooisel en dans moesten haar de vroege dagen harer jeugd te binnen brengen; intusschen scheen zij reeds de vermaken zelve te vreezen, aan welke zoo veel opgang, door haar gemaakt, haar had mogen verknochten. Helaas! hoe heeft zich dit onbepaald voorgevoel verwezenlijkt! Eensslags gaan de tallooze flambouwen, die den glans des dags vervingen, verterende vlammen worden, en het ijsselijkst lijden zal de plaatse innemen der weelde van een schitterend feest. Welke tegenstelling! En wie zou moede kunnen worden om er op na te

[p. 452]

denken? Neen, nooit stonden menschelijke grootheid en ellende zoo na bijeen; en onze vlugge gedachte, zoo gemakkelijk afgeleid van de sombere bedreigingen der toekomst, werd ten zelfden oogenblikke getroffen door al de schitterende en verschrikkelijke beelden, welke het noodlot gewoonlijk verwijderd strooit op den weg des tijds.

Geen enkel toeval, echter, had haar bereikt, die door vrijer keuze moest sterven. Zij was in veiligheid; zij kon den draad weer aanknoopen van het zoo deugdzaam leven, sedert vijftien jaren geleid. Maar eene harer geliefde dochters was nog in gevaar; en het teederste, vreesachtigste wezen stort zich te midden van vlammen, die helden zouden doen terugbeven. Alle moeders zouden hetzelfde ondervonden hebben, dat zij gewaar werd. Maar wie zou zich genoegzame kracht toevertrouwen om hetzelfde te doen? Wie zou genoeg op zijne ziel kunnen rekenen, om de huiveringen niet te vreezen, welke de natuur doet ontstaan bij het aanzien van eenen wreeden dood? Eene vrouw braveerde ze, en, hoewel haar toen een noodlottige slag trof, haar laatste bedrijf was moederlijk; in dien verheven oogenblik is zij voor God verschenen, en men heeft, hetgeen van haar op aarde overbleef, niet kunnen herkennen dan aan het cijfer (den naam) harer kinderen, dat nog de plaats onderscheidde, waar deze engel was omgekomen. Ach! al wat er verschrikkelijks is in deze schilderij wordt verzacht door de stralen der hemelsche glorie. Deze edelmoedige pauline zal voortaan de Heilige der moeders zijn, en, zoo derzelver blikken zich nog niet ten hemel mogten durven verheffen, zullen ze op hare zachte gedaante rusten, en zullen haar smeeken, den zegen van God voor hare kinderen af te bidden!

Ware men er toe geraakt, om de bron der godsvrucht op aarde op te droogen, wat zou men hun zeggen, die het vlekkeloosste der offers zagen vallen? wat zou men hun zeggen, die haar hebben liefgehad? en met welke wanhoop, met welken schrik voor het noodlot en deszelfs trouwelooze geheimen zou de ziel niet worden vervuld?