Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

[p. 284]

Kort berigt omtrent den aard en de behandeling der mazelen, welke in de maanden dec. 1814, jan. en febr. 1815. te Leiden algemeen geheerscht hebben. Door N. Paradijs, Med. Dr. aldaar.

De reden, welke mij tot het geven van dit Berigt heeft aangespoord, is tweeledig; de eerste, omdat ik mij, van 't begin mijner praktijk af, zoo veel mogelijk heb toegelegd om den aard der epidemische ziekten na te gaan en te leeren kennen, indachtig aan het zeggen van den grooten sydenham, dat de aard en de geneeswijze dier ziekten niet alleen verschillend is, maar zelfs somtijds tegenstrijdig; zoo dat, bijaldien men dezelfde geneeswijze, waarmede men de zieken in dit jaar gered heeft, in 't volgende wilde aanwenden, men gevaar loopt dezelve te vermoorden; - de andere reden is deze, dat ik mij door de langdurige ziekte van onzen beroemden cuypers in staat gesteld vond, een meer dan gewoon groot aantal van zieken te zien, 't geen tot mijn oogmerk bijzonder dienstig was.

't Is echter mijn voornemen geenszins, alhier eene breedvoerige Verhandeling te schrijven over de Mazelen; eene ziekte, welke vooral door hare gevolgen zoo gevaarlijk is, dat uit dien hoofde door den beroemden Engelschen Doctor home de inenting derzelve beproefd is. Ik wilde alleenlijk eenvoudig mededeelen, 't geen ik omtrent den aard der ziekte heb waargenomen, en op welke wijze dezelve door mij met een zeer gelukkig gevolg is behandeld.

Wat den aard der Epidemie aangaat, dezelve was over 't geheel goedaardig; de ziekte begon met de gewone catharrale toevallen van een kleinen droogen hoest van eenen bijzonderen aard, moeijelijk te beschrijven, afwisselende koude en hitte, roodheid der oogen, verzeld van eene zwelling der oogleden en uitvloeijing van

[p. 285]

zeer scherpe tranen, met eene aanhoudende koorts, welker toevallen over 't algemeen zeer matig waren, en mij is voorgekomen te zijn van eenen subinflammatoren aard; ofschoon, vooral bij de mindere klasse van menschen, onze hulp dikwijls dán eerst werd ingeroepen, wanneer de uitbotting der Mazelen reeds daar was, in welke gevallen de aard der voorafgaande koorts met minder zekerheid konde worden bepaald, 't geen echter, naar mijn oordeel, tot de genezing van geen gering belang is. Meest op den 4den of 5den dag kwamen de Mazelen uit, met vermindering van alle de toevallen en ook van de koorts, schoon dezelve aanhoudend bleef voortduren. De eruptio morbillosa toch moet, even als de eruptio scarlatinosa, naar het oordeel van mijnen onvergetelijken Vader, gesteld worden onder de exanthemata salutaria, en dus de plaats bekleeden tusschen de exanthemata critica en symptomatica in; waaruit dan ook dadelijk volgt, welke waarde er aan de eruptio qua talis behoort gehecht te worden. Den 3den of 4den dag der uitbottinge verminderde de roodheid der huid, de vlakken of puisjes verdroogden en vielen bij wijze van kleine schubben af, en de huid scheen als 't ware met meel bestoven; en hiermede nam de ziekte een einde, de koorts hield tegen den 9den dag op, de hoest bedaarde, en er bleef hoegenaamd geene affectio peripneumonica over.

Wat nu de behandeling betreft, deze was, wanneer de ziekte zoodanig onvermengd voorkwam, allereenvoudigst, en de methode, door sydenham zoo zeer aangeprezen, was bijzonder dienstig; meest echter de cura antiphlogistica negativa. Gedurende de koorts liet ik meest gebruiken een julapium antiphlogisticum demulcens met een grein tartarus emeticus, tot dat de uitbotting der Mazelen daar was, wanneer de longen onze bijzondere aandacht vorderden; en de ondervinding leerde mij, dat ook alsdan het gebruik van Opiata, volgens den raad van young, bijzonder nuttig is; door dezelve werd de prikkeling en aandoenlijkheid der

[p. 286]

longen niet alleen zeer verminderd, maar ook te gelijk de materies morbillosa, die, zoo als men zulks gewoon is in 't gemeene leven uit te drukken, op de longen valt, van dezelve afgebragt en op de huid gevestigd.

Zoodanig was de behandeling, wanneer de ziekte eenvoudig voorkwam, gelijk in verre de meeste gevallen plaats had. Ik zal hier nu laten volgen een en ander geval, waarin ik óf door de complicatie der ziekte met andere ongesteldheden, óf door bijzondere toevallen, genoodzaakt werd eene andere geneeswijze te volgen. Twee gevallen heb ik waargenomen, waar de congestie naar de longen, zelfs na de uitbotting der Mazelen, zoo sterk was, dat, terwijl de Mazelen in volle kracht en levendigheid stonden, ik genoodzaakt werd eene aderlating te bevelen, met het gelukkig gevolg, dat de congestie naar de longen werd gesolveerd, en de hoest, welke eene bloedspuwing dreigde te veroorzaken, bedaarde; terwijl echter, wel verre dat de Mazelen van de huid werden teruggedreven, dezelve mij voorkwamen eerder in roodheid toe te nemen. In het weede geval, waar ik om dezelfde reden eene aderlating moest in 't werk stellen, volgde onmiddellijk eene sterke neusbloeding, met vermindering niet alleen van de congestie naar de longen, maar ook van den aandrang van 't bloed naar de hersenen.

Het volgende geval verdient, naar mijn oordeel, opmerking. - Een jongetje van ongeveer zes jaar, van een zeer slap en zwak gestel, was reeds eenige dagen ziek geweest, had zwaar gehoest en koorts gehad, wanneer mijne hulp werd ingeroepen, den 5den of 6den dag der ziekte, en toen vond ik het lijdertje in eene zeer kommerlijke omstandigheid: de pols was zeer rad en zwak, de ademhaling bezwaarlijk, de hoest geweldig; hij lag in een algemeen klam zweet, was, volgens het verhaal der ouders, van tijd tot tijd buiten kennis, en had sinds een paar dagen sterke neusbloedingen gehad. Uit de heerschende epidemie, en uit eenige voorafgaande symptomata, kwam het mij niet

[p. 287]

onwaarschijnlijk voor, dat hier Mazelen onder schuilden, welker uitbotting belet werd, deels door de verzwakking van 't gestel, veroorzaakt door de buitenmatige neusbloedingen, deels door de aandoening en prikkeling der longen zelve. Op deze onderstelling schreef ik terstond voor een decoctum Cort. Peruv. met althaea en 2 oncen syr. pap. alb., met het gelukkig gevolg, dat reeds den volgenden dag de uitbotting der Mazelen over 't geheele lijf werd waargenomen; het onmatig zweet had plaats gemaakt voor eene zachte uitwaseming, en zelfs de affectio peripneumonica was onder het gebruik van den Cortex aanmerkelijk verminderd. Dit is omtrent de geneeswijze, welke morton gewoon was te volgen in de affectio peripneumonica, die somtijds bij de Mazelen wordt waargenomen, veroorzaakt door eene onvolkomene plaatsing van het mazelgif (venenum morbillosum) op de huid, en welke hij gewoon was te genezen door aderlatingen, met het gebruik van den Cortex Peruvianus vereenigd; dan, in 't geval hier beschreven, was ik van oordeel, den Cortex alleen te moeten toedienen.

Eindelijk moet ik nog melding maken van twee gevallen, waar eene febris morbillosa sine morbillis door mij is waargenomen; althans de hoest, de koorts, alles was volmaakt zoo als zulks bij de Mazelen plaats heeft, uitgenomen de uitbotting; zoo dat het mij inderdaad is voorgekomen, dat alhier dezelfde ziekte plaats had, met het onderscheid echter, dat het venenum morbillosum in deze gevallen niet op de huid werd geplaatst, maar door de poren der huid uit het ligchaam werd uitgebragt; hetzelfde, 't geen somtijds plaats heeft in de pokken, welke alsdan gevoegelijk ook eene febris variolosa sine variolis kan genaamd worden; ofschoon sydenham, door eene febris morbillosa sine morbillis, en febris variolosa sine variolis, zulks niet schijnt bedoeld te hebben, gelijk ik getracht heb aan te toonen in mijne Obs. med. pract. def. d. 6 Octob. 1809.

[p. 288]

Schoon ik hier gemakkelijk nog het een en ander zoude kunnen bijvoegen, is dit weinige thans echter hier voldoende over eene ziekte, welke vooral gevaarlijk is door de acuta peripneumonia, die niet zelden in den loop derzelve wordt waargenomen, en nu eens den lijder een spoedig einde veroorzaakt, dan weder, overgaande in eene tabes peripneumonica, hem langzaam doet uitteren.