Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Iets, over den persoon en de schrieften van den heere De Chateaubriand.

(Uit het Fransch.)

Zoo de Godsdienst onder ons een deel zijner heerschappije hernomen hebbe; zoo het niet meer tot den goeden toon behoore, met de priesters, de heiligen, de verborgenheden en plegtige gebruiken van den eerdienst te spotten, het is zeker, dat men deze verbeteringen te danken heeft aan het Genie du Christianisme, (Geest van het Christendom.) Dit werk heeft eene ware omwenteling daargesteld. Wanneer men bedenkt, dat de Schrijver, zonder naam in het gebied der letteren verschijnende, het gewigt van zestig jaren goddeloosheden op te ligten, eene halve eeuw van grofheden en spotternijen, met den naam van voltaire gestempeld, had uit te wisschen; dat hij in min dan eenige jaren geslaagd is om zoo vele zwarigheden te boven te komen, zal men toestemmen, dat eene dergelijke poging met zoodanige uitkomst niet heeft kunnen bekroond worden, dan door eene kracht van geest en bekwaamheden, die allen menschen net gegeven zijn.

Van dat oogenblik af aan werd de Heer de chateaubriand in Frankrijk de hoop aller hrave lieden, welken hij de mogelijkheid deed zien der wederkeering van de oude orde van zaken: want, door aan

[p. 156]

den geest van het Christendom te herinneren, herstelde hij noodwendig het beginsel eener Monarchij, op den Christelijken Godsdienst gebouwd. Het was onmogelijk, zoo vele ridderlijke herinneringen op te wekken; zoo vele tranen op de godsdienstige inrigtingen te storten, door de omwenteling vernietigd; ons met zoo veel verrukkelijks de zeden onzer vaderen, de gewoonten onzer kindschheid te herinneren; ons al de grootheid onzer Koningen bij de verwoesting der grafsteden van St. Denis te schetsen: in 't kort, eene zoo treffende geschiedenis van het verledene te ontwerpen, - zonder ons te doen betreuren wat niet meer bestaat, en ons het verlangen in te boezemen om het wederom te zien geboren worden.

Buonaparte besefte het gevaar, en wilde den Schrijver van het Genie du Christianisme aan zich verbinden: hij zond hem naar Rome, met zijnen Oom, den Kardinaal fesch. Buonaparte was nog slechts Consul, en de Koningsgezinden dienden hem, in de hoop van hem de rol van monck te zien spelen, tot welke hij door zijn belang en zijnen roem geroepen scheen. Maar wij bekwamen welhaast van onze dwaling: de Hertog van enghien werd vermoord! Deze misdaad gaf den Heere de chateaubriand gelegenheid tot het verrigten van eene dier daden, welke een geheel leven vereeren en vertroosten. Des daags na dezen gruwelijken moord, nam hij zijn afscheid als Ministre dans le Paleis, tot welken post hij juist benoemd was.

Het buitengewone, en waarop men misschien geen achts genoeg heeft geslagen, was dit, dat de worsteling tusschen buonaparte en den Heer de chateaubriand toen eene openlijke worsteling werd, en dat de laatste, honderd malen op het punt van doodgeschoten te worden, alle dagen bij de Policie ontboden, gedurig bedreigd met gevangenis en ballingschap, blootgesteld aan eene andere soort van vervolging, het aanbod van posten en de vleijerijen, ondertusschen allen

[p. 157]

door eene bijzondere voorzienigheid ontsnapte. Men moet bekennen, dat, zoo niets edelmoediger kon zijn dan het gedrag van den Schrijver van het Genie, niets ook in den eersten opslag onvoorzigtiger scheen: de uitkomst heeft bewezen, dat matiging hem niet vreemd was; maar hij begreep ongetwijfeld, dat men met buonaparte niets vorderde door zwijgen en toegevendheid, en dat men zulken man stont moest in de oogen zien.

Bij de lectuur van een artikel in de Mercure, (die toen den Heere de chateaubriand toebehoorde, maar die hij te dezer gelegenheid verloor) zwoer buonaparte, den Autheur op de trappen van zijnen troon te zullen doen ne ersabelen; gelukkig volbragt hij zulks niet. Het is zeker, dat deze man, die alles tartte, eene soort van eerbied, en zelfs eene zekere neiging, voor uitstekenden letterkundigen roem had. Den Schrijver van het Genie den natuurlijken dood niet willende aandoen, besloot hij hem zedelijk te doen sterven, pogende zijn vermogen te verwoesten.

Armand de chateaubriand werd te dezen tijde gevat op de kusten van Normandije, belast met orders van den Koning. De Autheur van het Genie deed te vergeefs wat hij kon, om zijnen Neef te redden. Buonaparte boette op den ongelukkigen armand den haat, dien hij zijnen naam toedroeg. De Heer de chateaubriand, die niet had kunnen verkrijgen zijnen Neef in de gevangenis te zien, volgde hem naar de vlakte van Grenelle, op den dag der volvoering van zijn vonnis; doch, een oogenblik te laat komende, vond hij hem doorschoten, en - een' slagershond bezig met zijne hersenen te verslinden! De éénige Broeder van den Heer de chateaubriand was reeds voor dezelfde zaak op het schavot gestorven.

De Voorzienigheid ten laatste den Dwingeland vernederende, en alles zijnen naderenden val aankondigende, maakte zich chateaubriand daarvoor gereed. Wij kunnen verzekeren, twee maanden vóór den

[p. 158]

intogt der Geallieerden te Parijs het handschrift van het stukje, getiteld: De Buonaparte et des Bourbons, (met eenige weinige verandering) gelezen te hebben. Men weet, welk eene uitwerking op Frankrijk en Europa deze verwonderlijke Philippica heeft gehad. De Heer de chateaubriand deed de onmiddellijke terugkomst der bourbons voorafgaan door dit nadrukkelijk geschrift, op een oogenblik, toen er nog kracht noodig was om mede te slepen, en geweld om te overwinnen; even als hij thans, door een werk vol gematigdheid, rede en zachtheid, aan den voet des troons de nieuwe gevoelens met de oude herinneringen tracht te vereenigen. Aldus heeft de strijd tusschen de zedelijke en de natuurlijke magt, tusschen buonaparte en den Schrijver van het Genie du Christianisme, niet minder dan twaalf jaren geduurd.

Men heeft, volgens het getal der uitgaven van evengenoemde werk, berekend, dat er een exemplaar van hetzelve bij iedere twee burgerlijke gemeenten in Frankrijk moet bestaan. Dat men dan oordeele, welke de invloed van zoodanig geschrift moet zijn geweest! Dezelfde algemeenheid is ten deele gevallen aan het stukje over buonaparte, en de Reflexions politiques. Het gedrag van den Heer de chateaubriand vertoont eene soort van regelmatig plan, waarvan men zeggen kan, dat het begin het Genie du Christianisme, het midden de artikels in de Mercure en het stukje over de bourbons, het einde de Reflexions politiques zijn.

Hij heeft ons zelf te kennen gegeven in zijne laatste werken, dat hij zich bezig houdt met eene geschiedenis van ons vaderland: de roem van Frankrijk kan aan geene betere handen worden toevertrouwd.