Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Het ontwerp van Hendrik IV Tot een' eeuwigen vrede.

In den tegenwoordigen tijd, waarin aller oogen met gespannene verwachting uit Weenen de beslissing van het lot van Europa te gemoet zien, waarin sommigen uit de langere during der onderhandelingen op meerdere bestendigheid der daaruit voortvloeijende schikkingen rekenen, en anderen eindelijk zelfs op een' bestendigen, eeuwigen Vrede, door middel van een

[p. 73]

welberekend evenwigt, hopen; in dezen tijd kan het niet onaangenaam of onbelangrijk zijn, het Ontwerp te leeren kennen, vóór twee Eeuwen door den grootsten en besten der Fransche Koningen, ten behoeve van een' algemeenen, eeuwigen Vrede, gemaakt.

De gelegenheid daartoe gaf de erfopvolging in de Guliksch-Kleefsche landen, die aan de Huizen Brandenburg en Paltz-Nieuwburg toekwam, doch welke landen door het Huis van Oostenrijk in beslag genomen werden. Tegen deze gedurige inkruipingen eener Mogendheid, die in de toen pas verloopene Eeuw blijkbaar naar de algemeene Monarchij gestaan, en telkens door geweld of list de rust van Europa (althans in zijn oog) gestoord had, wilde hendrik een' grooten, beslissenden maatregel nemen; hij wilde dat Huis niet verminderen of verzwakken, maar geheel doen vallen. Zie hier, hoe hij op deszelfs puinhoopen het evenwigt van ons Werelddeel, en den Vrede, voor vele volgende Eeuwen vestigen wilde.

Voor Frankrijk zelve begeerde hij, buiten deszelfs toenmalige grenzen, niets. Europa moest in vijftien Staten verdeeld worden, namelijk vijf erfelijke Koningrijken; Spanje, (met bijvoeging van Portugal, toen met hetzelve vereenigd) Frankrijk, Groot-Brittanje, Zweden en Lombardijë. (Diot laatste moest Opper-Italië, behalve de Venetiaansche en eenige kleinere Staten, omvatten, en zou aan het Huis van Savoije, tegenwoordig Sardinië, gegeven zijn; waardoor dus Oostenrijk het Milanésche verloor.) - Voorts moesten er zes verkieslijke Heerschappijen zijn: de Kerkelijke Staat, (waarbij men het geheele Koningrijk Napels, toen aan Spanje behoorende, en het oppergezag over Sicilië zou voegen) het Roomsche of Duitsche Rijk, Hongari ë, Boheme, Polen en Denemarken. Het Duitsche Keizerrijk mogt volstrekt door geene twee Vorsten uit hetzelfde Huis achtervolgens bestuurd worden; iets, blijkbaar tegen den Duitsch-Oostenrijkschen stam gerigt. In de keus tot de troonen van Hongarijë en Boheme, zouden

[p. 74]

de Geestelijken, Edelen en Steden dier landen zelve slechts ééne stem, de Paus, de Keizer, Frankrijk, Spanje en Engeland elk ééne, en Zweden, Denemarken en Polen te zamen ééne stem gehad hebben.

Behalve deze Monarchale Staten, wilde de Koning nog vier Gemeenebesten in het herboren Europa erkennen; twee met eene Volksregering, de Belgiërs, of Nederlanders, en de Zwitsers, en twee met een Adelbestuur, de Venetiaansche en Italiaansche Republieken. Venetië moest, tegen eene geringe leenhulde aan den Paus, met Sicilië vergroot worden. De Italiaansche Republiek zou zamengesteld zijn uit de Staten van Florence, Genua, Lucca, Mantua, Parma, Modena, Monaco, en eenige andere kleine heerschappijen, en moest den Paus ook jaarlijks een klein bewijs van onderwerping geven. België zou bestaan uit alle de zeventien Nederlandsche Provinciën, in ééne vrije en souvereine Republiek vereenigd, tegen eene zeer geringe leenhulde aan het Duitsche Keizerrijk, om de vijf-en-twintig jaren te betoonen. Men zou dit gebied vergrooten met de Hertogdommen Kleef, Gulik, Berg, Mark, Ravestein, en andere kleine naburige landen; zoo dat de Nederlandsche Staat zich niet alleen tot, maar zelfs over den Rijn moest uitstrekken. Zwitserland, of Helvetië, moest, tegen een gelijk bewijs van onderwerping aan het leengezag des Roomschen Rijks, met Franche Comté, den Elsas, Tijrol, Trente en de omliggende landstreken, die meest allen aan het Huis Oostenrijk toekwamen, vergroot worden.

Tot instandhouding dezer schikkingen, en ter bijlegging van alle geschillen, zou men een' Algemeenen Raad benoemen, bestaande uit zestig personen, vier van elke Mogendheid, die in eene of andere stad te midden van Europa, zoo als Metz, Nancy, of Keulen, zou gevestigd worden. Bovendien zouden er nog drie andere Raden, elk van twintig personen, ingesteld worden, die aan den Algemeenen Raad verslag te doen hadden, welke laatste den verheven' titel van Senaat der

[p. 75]

Christen-Republiek zou voeren Zijne taak was, het daarstellen van een verdrag en orde tusschen de Vorsten en hunne onderdanen, ter wering aan de eene zijde van onderdrukking en dwingelandij, aan de andere van klagten en oproer; voorts de bijlegging der geschillen, tusschen de Staten onderling, zonder geweld van wapenen; en eindelijk de bepaling der quota van elken Staat, ten einde niet alleen de meest blootgestelde landen tegen de invallen der Moscoviten, of Russen, (toen nog halve Barbaren) en der Ongeloovigen te beschermen, maar zelfs deze laatsten geheel uit Europa te drijven. Tot dat einde moesten, na de volledige inrigting der vijftien Staten, 't welk hendrik meende dat geene drie jaren kon beloopen, drie Bevelhebbers, twee te lande en een ter zee, benoemd worden, die alle te zamen het gebied der Ottomannen moesten bestoken. De geheele krijgsmagt, door het Christelijk Europa tot dat einde bijeen te brengen, moest tweemaalhonderd vijf-en-zestig duizend man voetvolk, vijftigduizend paarden, en een' trein van tweehonderd zeventien stukken kanon, met al het daartoe benoodigde, uitmaken; een geweldig heir in die dagen, toen de grootste belangen door legers van 20 of 30,000 man beslist werden. De zeemagt zou, behalve kleine vaartuigen, transportschepen en branders, uit honderd zeventien groote schepen en galeijen bestaan.

Wanneer men dit Plan bedaardelijk inziet, zoo blijkt zeer duidelijk, dat hetzelve, in plaats van een' eeuwigen Vrede te scheppen, de Oorlogen waarschijnlijk nog zeer vermenigvuldigd zou hebben. Reeds de gedwongene verkiesbaarheid van het Opperhoofd des Duitschen Rijks, en dus het zaad van tweedragt en kuiperij, in het hart van Europa gestrooid, moest bij elke nieuwe keuze de hevigste woelingen doen ontstaan. Wanneer men hier nog het aandeel bijvoegt, hetwelk Europa's Monarchen van regtswege aan de keuze der Koningen van Hongarijë en Boheme moesten nemen; de eindelooze kuiperijen en oorlogen, waartoe dit aanleiding moest

[p. 76]

geven; den invloed, dien zij minder regtstreeks, en toch wezenlijk, op de verkiezing van den Paus moesten uitoefenen, wiens zetel thans ook voor het tijdelijke van veel meer belang was; zoo is het moeijelijk te begrijpen, hoe een Vorst, zoo schrander als hendrik IV, zulk een Plan kon goedkeuren; en nog moeijelijker valt het, 's mans onwrikbare regtvaardigheid te herkennen in het besluit, om Oostenrijks aloud geslacht in Duitschland te onttroonen; terwijl men den Spaanschen tak van dat Huis, die zich even zeer door heersch- en vervolgzucht, als de Duitsche door gematigdheid en vredelievendheid, onderscheiden had, ten minste het vaderlijk erfgoed wilde laten behouden. Hendrik vleide zich, door verstandhoudingen in Italië en Duitschland, zijn doel te bereiken; Keur-Paltz, Brandenburg, Keulen en Mentz moesten hetzelve begunstigen, en de Hertog van Beijeren had 's Konings woord, dat men hem tot den Keizertroon zou verheffen. De Koning wilde voorts zijne groote oogmerken bereiken, door de Volken tot vrijheid, en afschudding van het Oostenrijksche juk, te bewegen; waarbij dan natuurlijk de bevoordeelde Mogendheden van hunne zijde niet zouden hebben stilgezeten.

Hendrik stond juist gereed, om met 40,000 man den togt te aanvaarden, toen het moordmes van ravaillac hem griesde, en eene Omwenteling voorkwam, die welligt de grootste der nieuwere Geschiedenis zou geweest zijn. Thans zijn Polen en Saksen de twistappels; toen was het de geheele Oostenrijksche Monarchij in Duitschland en Italië.