Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Het Leven van een' ouden Vrijer, een (een) oorspronkelijke Roman, door G.G. van Paddenburgh, Schrijver van het Leven van Willem Vlijtig. Iste Deel. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1814. In gr. 8vo. 212 Bl. f 1-16-:

Een oorspronkelijke Roman trekt altijd onze aandacht. Menigeen moge met eene zekere verachting op zulk een stuk nederzien; het is in ons oog, en ten aanzien der vervaardiging en ten aanzien der gevolgen, zeer belangrijk. De wijsheid heeft zich ten allen tijde van verdichting bediend om hare lessen te doen ingang vinden, en men heeft aan dezelve den vorm vaak niet minder dan den inhoud bewonderd. De Roman is eene zeer uitvoeri e verdichting, een zeer uitgewerkt tafereel des levens; in ons land, wat althans oorspronkelijke stukken betreft, nog altijd aan deugd en ware verlichting toegewijd. Wie, dus, in dit vak iets goeds, iets voortreffelijks levert, die draagt met regt den roem der bek waamheid en der nuttigheid, boven vele andere Schrijvers, weg. Tot nog toe is hun aantal niet groot: Frankrijk leverde, misschien sedert eeuwen, allerlei Romans; Engeland roemde sinds lang op richardson, goldsmith, fielding enz.; Duitschland heeft sedert het vierde van eene eeuw zijne achterlijkheid trachten in te winnen: Holland is, misschien, om deszelfs kleine uitgebreidheid, eenvoudige betrekkingen en zeden enz. enz., geen bijzonder gunstig tooneel voor alle de

[p. 730]

spelingen van het vernuft, die hier kunnen te passe komen. Intusschen is toch ook hier de loopbaan met luister geopend. Mejufvrouwen wolff en deken hebben getoond, dat geheel Hollandsche schetsen ten uiterste belangrijk en behagelijk kunnen zijn. En, wil men ook zeggen, dat de geschiedenis bij haar niet veel beduidt, dat het meest haar geestige schrijftrant, haar uitmuntend afgewisselde briefstijl is, die Sara Burgerhart, en inzonderheid Willem Levend, met zoo veel genoegen doet lezen: de vruchtbare loosjes heeft, door zijne Suzanna Bronkhorst, eene rijke bron van treffenden lotwissel in de ziel van ons burgerlijk bestaan, in den koophandel, aangewezen, en door zijnen Golstein, in andere betrekkingen en mogelijke gebeurtenissen en tijdsomstandigheden, geene mindere. Bovendien is er een derde middel om eenen Roman belangrijk te maken, dat van het tooneel geheel onafhankelijk is; schildering namelijk, niet van uitwendige voorwerpen, noch van bijzondere zeden, noch van karakters en menschen, maar van den mensch, van zijn hart met alle deszelfs diepten, met alle deszelfs schatten, met al deszelfs hemel en hel. Gelijk het, dus, ook hier aan goede, oorspronkelijke Romans niet behoeft te ontbreken, zoo hebben ook reeds verscheiden Schrijvers en Schrijfsters hunne krachten in dit vak beproefd. De Eerw. van paddenburgh treedt nu reeds met een tweede voortbrengsel op. Zijn vroeger stuk is niet ongunstig ontvangen. Dit volgt nagenoeg denzelfden trant.

Het is de held der geschiedenis zelf, die op zijnen ouden dag, in den kring van magen en vrienden, zijne geschiedenis vertelt. Dit is eene der honderderlei manieren, op welke een Roman ter kennisse wordt gebragt. Zij heeft hare voordeelen, van welke misschien geen genoeg gebruik is gemaakt, die namelijk van den verteller gepaste aanmerkingen en lessen in den mond te leggen; zij heeft ook hare nadeelen, te weten, dat men van den beginne af aan bekend is met den afloop van 's ouden vrijers lotgevallen.

Ter nadere aanduiding van het genre dient, dat het, in eenen gemeenzamen stijl, gemeenzame tafereelen maalt. Het heeft niets van die poëtische vlugt en wending, noch van dat wonderbare, vernustig geslingerde, welk men inzonderheid bij vele Duitschers, bij lafontaine en anderen, aantreft. Het is eene eenvoudige levensschets, hier en daar

[p. 731]

met ingevlochten lessen en vermaningen verrijkt, tot onderwijs voor jonge lieden, om zich, in onderscheidene omstandigheden, wel en wijsselijk te gedragen.

Wat de uitvoering betreft, wij hebben dit eerste deel, over het geheel, met genoegen gelezen. Vrij veel aswisseling, en een goede natuurlijke zamenhang,der verhaalde gebeurtenissen, zijn hetzelve niet te betwisten. Intusschen kon het stuk - beter zijn. Wij hebben onze aanmerkingen; vooreerst op de keuze van het onderwerp: eene kostschool en eene garnizoensplaats leveren juist niet heel veel belangrijks op, - ten andere op sommige lessen: wie b.v. zal het gepast keuren, dat de Mentor van eenigen jongeling hem naar het ziekenhuis voert, en hem daar de gevolgen van losbandigen wellust onder het oog brengt, niet omdat de jongman zich verloopen heeft, maar omdat hij op een zeer fatsoenlijk meisje min of meer verliefd is geraakt. Wij vreezen, dat men, op dezen grond, alle kennis der liefde aan den Heer van paddenburgh betwisten zal. Waarlijk, dit is al te zeer het tegendeel van romanesk of sentimenteel! Wanneer de onbedorven jongeling op een gelijk meisje, vooral boven zijnen stand, verlieft, pas verlieft, dan gevoelt hij slechts zijn hart; en ook dat hart, met de verbeelding en het hoofd, loopen het eerste gevaar. De zinnen volgen, en volgen nog misschien maar alleen, in zoo verre de gelegenheid dit begunstigt. Wij hebben dit min kiesche gevoel bij meer Schrijvers gevonden; doch houden het voor even ongunstig ten aanzien der vorming van het jeugdige hart, als om goede menschen, en vooral goede meisjes, te voldoen. Onze derde aanmerking kan min gewigtig schijnen. Zij is, dat eene verdichting nergens met de waarheid moet strijden; dat dus een Romanschrijver de gelegenheid, de taal, de zeden des lands, waar hij zijne geschiedenis plaatst, moet kennen, maar vooral naauwkeurig kennen, wanneer een groot deel zijner lezeren in staat is, hem den minsten misslag aan te wijzen. De tweede persoon in deze geschiedenis heet Tieleman van Westerwolden; zijnde de zoon van een' Groningschen veekooper. Als voornaam, echter, schijnt Tieleman ons toe niet te deugen, en, anders opgevat, zou men kunnen meenen, dat de veekooperszoon Heer van Westerwolden was. Zijne zuster heet Tjerske. Doch, wij kennen alleen Tjerkje, het vrouwelijke van Tjerk, (Tjerk Hiddes de Vries.)

Dit strekke tot een staaltje onzer bedenkingen op eenen

[p. 732]

Roman, die vele vertaalden overtreft, maar ook nog veel te verlangen overlaat. En het ergste is, dat wij vreezen, dat geene oefening den Heer van paddenburgh ooit tot eenen grooten meester in dit vak van vernuft, genie en menschkunde zal maken.