Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

[p. 625]

Menschenbestemming en Levensgenot. Zedekundige Voorlezingen, door J.L. Ewald. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1814. In gr. 8vo. 382 Bl. f 3-12-:

Wij prijzen deze Voorlezingen aan ieder beschaafd Huisgezin en aan ieder Leesgezelschap (in hetwelk voor het minst een godsdienstig geschrift geen contrebande verklaard is) van goeder harte aan, en wij twijfelen geenszins, of dezelve zullen eenen gezegenden invloed hebben op hetgeen toch iederen mensch het gewigtigst en begeerlijkst is: Deugd en Geluk. Wij ontvangen hier eene Zedeleer, in een bevallig kleed; en wel eene Christelijke Zedeleer, want de Schrijver kent geene andere, die voor den Mensch berekend is; hij weet toch, zegt hij, dat geen wegwijzer de paarden, en geen kompas de zeilen bewegen kan. De Zedekundige Lessen van den waardigen gellert waren in vroegere dagen het lees- en handboek van menigen goeden jongeling, en vormden menigen braven, edelen mensch; maar 's mans schriften zijn nu al eenige moden ten achtere. Ewald heeft wel de hoop niet, zóó verre en zóó doordringend op zijne Eeuw te zullen werken, als de brave gellert gewerkt heeft; maar hij schreef even zeer om te werken zoo veel hij kan, en even zeer met een biddend oog en hart tot God. Dit werk zal met nog één Deel volledig zijn, en is niet zoo zeer voor de jeugd, als wel in het algemeen voor het lezend publiek, in den beschaafderen kring, geschikt; en bijzonder wordt ook het woord in deze Voorlezingen van tijd tot tijd tot de gevoelige schoone Sekse gerigt, op welker geopend oor en hart wij weten, dat ewald in zijne geschriften doorgaans bij voorkeur meent te mogen rekenen, en die wij ook deze belangrijke, en in vele opzigten uitmuntende, lecture bijzonder aanprijzen; hartelijk verlangende, dat menige liefhebbende zuster dit boek den beminden broeder, als hij het ou-

[p. 626]

derlijk huis verlaat, tot een aandenken en pand harer zusterlijke liefde, en menige minnares haren verloofde, zal willen schenken, gelijk wij weten, dat dikwijls, en met het weldadigst gevolg, het geval was met de Zedekundige Lessen van gellert; terwijl ieder echtgenoot, die eene waardige gade waardeert, zich hartelijk verheugen zal, als hij dit boek veel in hare handen ziet, en zijnen avond uitmuntend wel besteed zal rekenen, als hij de lezing van, en gesprekken over, hetzelve van de moeder met zijne en hare dochters kan bijwonen.

Ewald's hartelijke, godsdienstige toon, zijne kiesche wellevendheid, zijne wereldkennis en groote ingenomenheid met godsdienst en zedelijkheid, gelijk ook zijne, hem bijzonder eigene, onderhoudende en tevens krachtige schrijfwijze, zijn bekend; en wij kunnen alzoo volstaan met eene korte aanwijzing van den inhoud, en van den loop zijner denkbeelden. Dit Deel bevat 21 Voorlezingen. I. De Mensch in het gemeen en de menschen. (Het was in het oog van ewald, voor onzen tijd voor het minst, noodig, de Zedeleer, als een grondslag, met de beschouwing der menschelijke natuur te beginnen. Wat zijn wij? wat moeten wij worden? en hoe kunnen wij dat worden? hierop komt alles neêr.) II. De ligchamen der menschen. (Tempelen van Gods geest; uitnemend geschikte tempelen van Gods geest.) III. De Mensch een denkend wezen. IV en V. Een gevoelend wezen. VI. Een hartstogtelijk wezen. VII. Een zedelijk wezen. VIII. Een godsdienstig wezen. Na deze aanwijzing, uit hoe velerlei aandriften en krachten de mensch is zamengesteld, even als zijn ligchaam uit zoo vele vaten, spieren, zenuwen en sappen bestaat, en hoe die alle noodig en tot één doel werkzaam zijn, volgt, in IX, eene beschouwing van den zedelijken toestand des menschen. Hier leeren wij het zedelijk kwaad als algemeen, en alzoo als thans ten minste behoorende tot onze natuur, en desniettegenstaande als voor toerekening vatbaar, kennen; maar ook buiten twijfel als vatbaar voor verbetering, en dus de

[p. 627]

mensch tot die verbetering verpligt. Dit vertoog vinden wij bij uitstek schoon en overtuigend, en is in nuttige aanwijzingen bijzonder rijk. X. De bestemming des menschen. (Gelijkvormigheid met Jezus, dus ook met God. En, o ja! zij is te bereiken, onze bestemming. Laat ons ernstig en onophoudelijk naar dezelve streven, langs den weg des Christendoms; wie weet, of wij haar niet bereiken?) XI. Over den invloed der grondstellingen op de verbetering des menschen. (De zedewet alleen moge den mensch niet kunnen verbeteren; zij is volstrekt noodig tot erkentenis van den verdorvenen zedelijken toestand, van welke erkentenis alle verbetering eeniglijk kan aanvangen; en zij doodt den trots, dat ons niets tot zedelijkheid ontbreekt, die voor de ware zedelijkheid hoogst verderfelijk is. Grondbeginselen zijn die, door ieder' afzonderlijk' mensch gekozene, gewijzigde zedewet; eene verzameling van de juist voor hem noodige zedelijke voorschriften.) XII. Zal de mensch ligter zijne bestemming bereiken, als hij zijn gevoel verstompt, of zich aan de menschen onttrekt, of als hij zich in den stand der onbeschaasde natuur terugzet? Of, kan hij alleen door eene betere opvoeding tot deze bestemming geraken? (Die met ewald's geest bekend is, voelt reeds vooraf, dat ook dit laatste ontkennend beantwoord wordt. Door de beste opvoeding alleen is nog geen mensch innerlijk geheelenal verbeterd geworden, maar door het Christendom alleen vele duizenden.) XIII. Hoe moet de mensch naar den Bijbel verbeterd worden? (Diep gevoelen, door de wet, wat hij zijn moet, en verschrikkelijk, door zijn geweten, wat hij is. Hij voelt zich hier en hier-na verloren. Nu juicht hem een hemelsche vreugdebode toe: alle zonden zijn u vergeven, om Jezus wil, enz. Gij kunt en moet het niet verdienen. Vat maar vertrouwen op Hem en den Vader, en gij zult gered, gereinigd en gelukkig worden. Wat u daartoe ontbreekt, wil Hij u geven, enz. Hoe zeer ewald dit vooral ontwikkelt aangaande

[p. 628]

den geheel zedelijk verdorvenen, die niet meer naar regt of onregt vraagt; en hij erkent, dat elk mensch aangegrepen wordt, waar hij op het werkzaamst kan worden aangetast, en dat zoo geheel zware schokken van het geweten, bij hem, die het voorregt had eener godvruchtige opvoeding, niet vereischt worden, - zoo is het bij allen echter waar: ‘Die waant zijne bestemming reeds bereikt te hebben, of alleen door zichzelven te kunnen bereiken, die bereikt die door Jezus niet. - Wie rekent geene misslagen te hebben, wordt door het Christendom niet vrij van misslagen. - Trots op eigene deugd (al ware het ook wezenlijke deugd) houdt van alle Christelijke verbetering af. Jezus is de Arts van kranke menschen, enz. Die zijne kracht tot gelooven verzwakt heeft; niets gelooven wil, dan waarvan hij het hoe begrijpt; over dit hoe spitsvindig redeneert, zonder zich aan den indruk van het geheel over te geven, zonder de bevestigingswoorden: dat het zoo is, in te zien, die komt niet, dan langs eenen grooten omweg, tot het Christendom. - Zonder liefde wordt men geen Christen. Die onvatbaar ware voor liefde, die ware ook onvatbaar voor het Christendom. Gelukkig, dat het niemand is!’) XIV. Jezus het Ideaal van een' zedelijk' mensch. XV. Jezus de algemeene Weldoener der menschen. (Door leer, leven, dood.) XVI. Kracht des vertrouwens en der liefde voor (jegens) een hoogstzedelijk en hoogst-weldadig Wezen. XVII. Belangstelling in God, opgewekt door de Natuur, door de Menschen, door Onszelven, door Jezus. XVIII. Hoogachting, eerbied, dankbaarheid jegens God. XIX. Natuur en hooge waarde van het vertrouwen op God, gegrond in de kennis van God. XX. Natuur en verhevene waarde van het Geduld. XXI. Liefde voor God.

Wij rekenden niet noodig, bij iedere Voorlezing in eenige bijzonderheden te treden; wij stipten hier en daar iets aan, hetwelk wij vertrouwen, dat genoegzaam is, om onzen Lezer in te lichten, welk eene Ze-

[p. 629]

deleer hij hier vinden zal; en wij hebben bij hetgeen wij vooraf gezegd hebben niets te voegen, dan ons verlangen, dat een goede aftrek van dit begin de uitgave van het overige dezes werks zal bespoedigen.