Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Twee Brieven van W.E. de Perponcher, aan Mr. R. Feith, bij gelegenheid der Verzameling van eenige losse Stukjes van E.J. Greve, door zijn Ed. uitgegeven. Te Utrecht, bij J. van Schoonhoven. 1814. In gr. 8vo. 66 Bl. f :-12-:

Een kort, maar uitmuntend bijvoegsel tot den doorwrochten brief van wijlen den Eerw. greve, het uitgebreidste van deszelfs losse stukjes uitmakende. In langen tijd hebben wij niets zoo wel doordachts, ten behoeve der Openbaring uit de beoefening der Natuur, gelezen. Het is waar, in den eersten brief is het doel van den edelen Grijsaard, wien wij reeds zoo veel goeds en hartelijks ter staving van ons allerheiligst geloof te danken hebben, meer bepaaldelijk, om de letter der Mozaïsche oorkonde volgens de gewone opvatting, en dus den zesduizendjarigen ouderdom der Aarde, te bewijzen. Al faalden hier zijne gronden, zou, naar ons

[p. 493]

inzien, dit aan den Godsdienst zelven, of het gezag der Openbaring, geen nadeel hoegenaamd toebrengen; doch met dat al zijn 's mans redenen zoo gewigtig, althans ten aanzien van de oudheid der vuurbergen, dat zij alle behartiging van den natuuronderzoeker verdienen. Maar de tweede brief vooral is meesterlijk gesteld, rust op onweêrlegbare gronden, en is van het hoogste belang voor den Godsdienst. Het heeft den Recensent, gelijk den Heere de perponcher, lang gehinderd, de meeste tegenwoordige natuurbeschouwers zoo geheel verslaafd te zien aan stoffelijke oorzaken, waaruit zij alles verklaren, alles afleiden willen; terwijl zij de scheppende hand boven de wolken, als eenen Deus ex machinâ, voor overtollig schijnen te houden. Het is waar, indien zij hunne stelsels als Romans beschouwen, dan hindert zulk eene vrijwerkende, geestige oorzaak derzelver geregelde ontwikkeling naar hunnen zin: doch wanneer zij opregtelijk waarheid zoeken, zoo weten wij niet, of zij hunne Wereld wel zonder den Almagtigen Schepper zullen in orde krijgen. Het oude, eenvoudige bewijs uit de orde en schoonheid van alles, en dat uit de noodzakelijkheid eener eerste geestige oorzaak, mogen bij vele wijsgeeren van den dag voor ouderwetsch en afgesleten doorgaan; nergens hebben wij daarvan nog eene geldige wederlegging gezien. De Heer de perponcher levert ons hier eene nieuwe, bij uitstek belangrijke, bijdrage tot staving der eindoorzaken, uit den geregelden omloop en de gelijkmatige verdeeling des waters op aarde en in de wolken, den loop der rivieren, en de schijnbaar ordeloos dooreenliggende aardbeddingen. Hij redeneert hier alle mogelijkheid weg van doellooze gisting der hoofdstoffen; van de blinde werking der overstroomende zee op ons tegenwoordig land, toenmaals haar bed; van wilde, niets vormende uitbarstingen der vuurbergen, indien geene hoogere hand dit alles beschikt, gewijzigd, geregeld had. Hij schetst tot dat einde de plaatsing der bergketenen op onzen aardbol, de geregelde afhellingen

[p. 494]

naar alle zijden tot afstrooming der rivieren, wel zeer kortelijk, doch genoegzaam, om den opmerkzamen ruime stof tot nadenken en onderzoek te geven. Eindelijk bestrijdt hij de opeenstapeling van Eeuwen, die de vorming der Aarde, eer zij gevoelige en redelijke bewoners kon voeden, volgens sommigen, zou gekost hebben. Na het verstand overtuigd te hebben, keert zich de uitmuntende Schrijver tot het hart, en bepaalt zich tot het treurige, rust, vertrouwen en vreugde verwoestende, van het stoffelijke stelsel. Wij kunnen ons niet onthouden, ten slotte, een gedeelte dezer schoone redenering over te schrijven:

‘Wat toch kan men er bij winnen, wanneer men zich zoo veel mogelijk van deze eerste en ware bron van alles zoekt te verwijderen, door toevlugt tot, zonder zijne onmiddellijke tusschenkomst werkende, tweede oorzaken te nemen? Is het dan zulk een voordeel, den Schepper eenen stap verder van ons te hebben verwijderd? Zou het ons zoo veel nut aanbrengen, indien wij ons, na vele bemoeijingen, konden diets maken, dat wij de menigvuldige weldaden, die onze Aarde ons aanbiedt, onmiddellijk verschuldigd zijn aan eene aaneengeschakelde werking van tweede oorzaken? .... En wat wordt dan eene Wereld, uit welke wij de Eerste Oorzaak, en dus het groot voorwerp van liefde, en dankbaarheid, en zedelijke gehoorzaming, en verstandige bewondering, zoo ver mogelijk hebben verwijderd?’

De stijl van dit werkje is op vele plaatsen uitmuntend, en wij mogen het onzen Lezeren met volle ruimte aanbevelen.