Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

[p. 489]

Histoire Naturelle générale des Pigeons et des Gallinacés, par C.J. Temminck. Ouvrage en trois Volumes. Accompagné de Planches Anatomiques. Tom. II. à Amsterdam, chez Sepp & Fils, &c. gr. 8vo. 477 pag. f 3-18-:

Wij ontmoeten alhier denzelfden geheel eigenen gang des scherpzinnigen onderzoeks, die naauwkeurige soortelijke verdeeling, die uitvoerige, en tevens beknopte, beschrijving van alles, wat de aard des onderwerps met zich voert, en dan eindelijk dat bescheiden oordeel, welk, zelfs dán, wanneer het van alle andere meeningen verschilt, de blijkbare bedoeling kenmerkt, om zonder vooringenomenheid de waarheid te vinden en te boeken.

Dit 2de Deel alzoo, nog veel rijker inderdaad in zijnen omvang, dan het 1ste, behelst den aanvang van het belangrijke stelsel der Hoendersoorten, waartoe in de eerste plaats dient het algemeen overzigt der Hoendersoorten, in derzelver zamenstelling, eigenschappen, karakter en nu en dan afwijkende bijzonderheden, als uit welk alles zich natuurlijkerwijze de meest gepaste verdeeling laat opmaken. Vanhier komt dus de behandeling der Paauwen, als der Vogelen koninklijk geslacht, het eerst in aanmerking, en in dezelve de wilde, als stam-soort, de tamme, en de aardragende (spicifère), en waarin dus de Schrijver bijkans van alle zijne voorgangers verschilt, die ons ter naauwer nood een paar soorten, de witte en de bonte, vermelden; terwijl de Schrijver de aardragende, naauwelijks elders voorkomende, of wel onder de Fazanten opgenomen, door eene dadelijke afteekening opheldert.

Vanhier tot het geslacht der Hanen overgaande, deelt ons de Schrijver eene zeer naauwkeurige geschiedenis mede van de verschillende meeningen omtrent dezen zoo belangrijken en schoonen Vogel, waarbij hij,

[p. 490]

in onderscheidinge van alle anderen, den Jago van Sumatra, of den Pankiva van Java, als de oorspronkelijke stam-soort opgeeft. Zijne soorten, ieder afzonderlijk en uitvoerig behandeld, zijn dus: de Jago, de Paduaansche met de Hennen van Sansevarre, de Pankiva, mannetje en wijfje, de Huishaan, de gemeene gekuifde, de Turksche of Bantamsche, het Kriel-hoen, die van sonnerat, mannetje en wijfje, de Neger - haan, de Donshaan, de gekroesde Haan, de Ayamalas, de Wallikili en de gekuifde van macartney; welke opgave, in geleidelijke opvolging, uitermate verschilt van de 20 soorten, zoo als die bij buffon en anderen voorkomen. Zeer merkwaardig is te dezer gelegenheid des Schrijvers uitvoerige voordragt omtrent de behandeling van dit zoo nuttig Huisdier ten algemeenen behoeve, als waarbij hij opgeeft de beste inrigting der Hokken, de zorgvuldige dagelijksche Oppassing, de beste keuze van Haan en Hennen, het zuiverste Voedsel, Worm-kweekerij, het leggen der Eijeren, het Broeden, met alle de voorschriften, daartoe behoorende, de Kuikens en derzelver behandeling, de Kapoenen, beschouwd als oppassers der Kuikens, de jonge gemeste Hoenders, met de wijze van mesting, en eindelijk de Kunstbroeding der Hoenders, volgens de verschillende wijzen, zoo als van reaumur, copineau, dubois, bonnemain, en de Egyptische Ovens: welk alles met eene ongemeene naauwkeurigheid en duidelijkheid wordt medegedeeld.

Van de Fazanten, wier geschiedenis alsnu volgt, geeft de Schrijver tien soorten op, als de tweekleurige zwarte en witte, de gemeene, de gekuifde, de witte, de Cocquar of bastaard, de roode bastaard, de geringde, de Chineesch gouden, de driekleurige, en de Napal of gehoornde; uit welke opgave blijkt, dat de Schrijver zeer verschilt van de gewone verdeelingen, waarbij deze Vogel met een aantal andere soorten vermengd wordt. Bij de melding der tweede of gemeene soort, is hij wederom zeer uitvoerig en naauwkeurig in de opgave van

[p. 491]

alles, wat tot de teelt, broeding, oppassing, mesting en het voedsel van dezen over het geheel genomen schoonen Vogel behoort.

Eindelijk maakt de Schrijver gewag van zoodanige soorten, waaromtrent de gevoelens van bijkans alle Natuurkenners verschillen, en die nu eens tot het geslacht van den Paauw, dan tot dat van den Fazant, of ook tot andere Hoendersoorten gebragt worden, als de glinsterend gekuifde, mannetje en wijfje, de gespoorde Chinquis, de Dindon, de Argus, mannetje en wijfje, de Numidische, en daaronder de gemijterde en gehoornde, en voorts de Pauxi, de Hocco en de Penélope, omtrent alle welke soorten te dezer plaatse al dat onderscheidende gemeld en getoetst wordt, waartoe de gansche aanleg, de grootte, de kleur en het vaderland, van zelve de natuurlijke aanleiding verschaffen.

Zoo moeijelijk in het algemeen de behandeling is der Natuurlijke Historie, uit hoofde van de duizenderlei verscheidenheden en overeenkomsten, welke de onderzoeker van rondom ontmoet, zoo geldt deze aanmerking bovenal in het bijzonder ten aanzien dier Vogelsoorten, welke, bij onderscheidene en onbekende gelegenheden, uit haar eigenlijk vaderland tot andere gewesten overgevoerd, en aldaar door voortteling met andere bijkomende en landeigene soorten verbasterd, de nasporingen van den tegenwoordigen tijd uitermate belemmeren. Het is alhier de dikwerf herhaalde en naauwkeurige vergelijking, de zorgvuldigste oplettendheid op de huishouding, de proefneming omtrent den omgang der soorten met elkanderen; het is de oordeelkunde, uit eene aanhoudende en veeljarige waarneming opgemaakt, welke alleen het regt verschaft tot die stoute beslissing, maar al te los gewaagd door een aantal Schrijvers, die meer hunne voorgangers afschreven, en in dit afschrijven gissing op gissing stapelden, dan wel door eigen aanschouwing zich in staat bevonden, het eigenaardige van het vreemde, het ware van het valsche te schiften. Aan onzen Landgenoot, den Heere temminck, mo-

[p. 492]

gen wij, zonder de minste vooringenomenheid, den lof toekennen, dat hij dit uiterst moeijelijk vak met een onafgebroken geduld, sedert een aantal jaren, bij eigene zinnen-proeven, zoo hier te lande, als in andere gewesten, beoefend, en dat hij, door dat alles, de billijke aanspraak verkregen heeft op den naam eens Natuurkenners, wiens kunde en oordeel aan zijne getuigenissen een gezag bijzetten, welk veilig naast, zoo niet boven dat van eenen buffon, linnaeus, edwards en anderen, mag heerschen; terwijl hij, van alle grootspraak vervreemd, de verdiensten zijner voorgangeren alleswegen huldigt, alleenlijk hunne gewaagde uitspraken toetst, en zijne eigen waarnemingen met die onopgesmukte eenvoudigheid voordraagt, welke altijd het zegel der waarheid is. Met een bijzonder verlangen zien wij het 3de of laatste Deel van dit zijn keurig werk te gemoet.