Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Dictionnaire de poche François et Hollandois, principalement à l'usage des Employés Civils et Militaires dans les Départemens de la Hollande, redigé d'après les meilleures et les plus récentes autorités.
Of: Fransch en Hollandsch Zak-Woordenboek, voornamelijk ten gebruike der burgerlijke en militaire Beambten in de Hollandsche Departementen, getrokken uit de beste en nieuwste bronnen. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. In 16mo. 293 Bl. f 1-4-:

Hoewel het gebruik van dit boekje, volgens den titel, Gode zij dank! grootendeels vervallen zou wezen, daar wij noch

[p. 460]

Hollandsche Departementen, noch vooral Burgerlijke en Militaire beambten daarin meer hebben, aan welke de Fransche taal boven hunne moederspraak is voorgeschreven, zoo hebben wij toch, na aandachtige beschouwing van dit Zak-woordenboek, en vergelijking van hetzelve met andere meer uitgebreide, het nut daarvan niet gering bevonden. Immers de Fransche taal, hoewel geenszins bij ons de taal der Regtbanken, der Overheden, der Ambtenaren, of der Krijgsbevelhebbers meer, blijft nogtans niet alleen de taal der Hoven, maar ook het gereedste en veiligste middel, om door geheel Europa heen van de beschaafde klasse verstaan te worden; een gemak, 't welk, bij den weder ontluikenden koophandel, vooral op reizen, zeer groot is. Zonder de innerlijke waarde der Fransche taal te willen beoordeelen, of hare diepe armoede, in vergelijking der onze, der Hoogduitsche, en andere meer, te willen bewimpelen, is het toch ontegenzeggelijk, dat hare geslepenheid en hooge mate van beschaving haar voor de algemeene taal van omgang met vreemdelingen (waarin men toch weinig anders, dan woorden uit het gemeene leven, en eene polite verkeering, noodig heeft) ongemeen geschikt maken. Het zal daarom altijd nuttig blijven, dat de beoefening der Fransche taal, ten behoeve van den welopgevoeden man, gemakkelijk worde gemaakt; en schoon wij ons hartelijk verblijden, dat de omstandigheden zelve den vloed van meestal middelmatige of nietige leerboekjes, voor de behoefte van het oogenblik berekend, zullen stuiten, - zoo kunnen wij toch niet anders, dan de onderneming der Boekhandelaren blussé, om het voor ons liggende zeer beknopte Zak-woordenboek te doen vervaardigen, voor zeer dienstig tot het oogmerk, en dus ook voor algemeen nuttig, te houden. Immers, volgens 't geen wij boven zeiden, komt de Fransche taal vooral op reizen te pas, waarin men geene gelegenheid heeft, zich met omslagtige woordenboeken, of zelfs met het voortreffelijke Dictionnaire portatif van landré en agron, te belasten. Hier is nu juist dit beknopte Dictionnaire de poche van nut, 't welk inderdaad zeer geschikt is, om in den zak gedragen te worden, en toch, in zoo verre wij hebben kunnen nagaan, voor het kleine bestek eene genoegzame mate van volledigheid bezit. Het schijnt naar het model van het uitmuntende (en inderdaad ongemeen volledige) Dictionnaire de poche Français-

[p. 461]

Anglais, in 1806 te Parijs bij barrois uitgekomen, vervaardigd te zijn. De letter van dit laatste, die zeer klein en nogtans ongemeen duidelijk is, vergunde het bijeendringen van een nog grooter aantal woorden in een bekrompen bestek; de letter van het Fransche en Hollandsche Zak-woordenboek schijnt hiernaar gevolgd te zijn, en voldoet ook vrij wel aan het oogmerk, doch bereikt zijn model niet ten volle.

Om in 293 bladzijden een woordenboek te leveren, 't geen niet ten eenenmale gebrekkig zou wezen, moest men natuurlijk de spreekwijzen, die in andere woordenboeken zoo veel plaats beslaan, hier weglaten, 't geen dan ook geschied is. Nogtans vindt men er eenige in, die men dáár misschien niet zoeken zou. B.v. op avoir, avoir beau, vergeefs iets doen; (hierbij moest men het werkwoord faire niet overgeslagen hebben, schoon zulks misschien gedaan is, om te toonen, dat avoir beau ook bij andere werkwoorden kan gebruikt worden;) op mettre, mettre de l'eau dans son vin, eijeren voor zijn geld kiezen; se mettre en devoir de - zich gereed maken tot iets; - op orme, attendre sur l'orme, vergeess wachten; - op turban, prendre le turban, Mahomedaansch worden, enz. Op gaz hebben wij met veel juistheid de onderscheidene soorten van luchtstof opgenoemd gevonden, vollediger zelfs dan bij agron en landré. Ook zedelijke denkbeelden zoekt men hier naar den aard, en niet naar het misbruik, uit te drukken: zoo vonden wij voor cocuage, ('t welk in het Fransch het overspel van eene belagchelijke zijde voorstelt) ongeluk van een' verraden' echtgenoot; en voor cocufier: den echtgenoot verraden. Wij hebben, den Hemel zij dank! voor deze twee woorden geene, die daaraan eigenlijk beantwoorden, en het is dan nog beter, het schandelijke denkbeeld met verontwaardiging, dan boertend uit te drukken, schoon dit laatste meer in den geest van het Fransche woord zij. - Niveleur wordt, eigenaardig genoeg, doch vrij zonderling, door Engelsche Jakobijn van 1649 vertaald; gelijk Sans-culotte door het schuim van Frankrijk in 1793.

Uitlatingen (van wezenlijk noodige, en in den omgang onmisbare woorden) of misslagen hebben wij niet vele gevonden. Tot onze bevreemding, echter, wordt bij action wel daad, gebaarde, gevecht, actie in den handel, geregtelijke vervolging, maar niet het zoo menigmaal voorkomende werking opge-

[p. 462]

noemd. De medegedeelde spreekwijzen vertaalt men wel eens met Hollandsche, die slechts uit den mond der mindere klasse gehoord worden, b.v. tomber des nues - staan of men te Keulen hoort donderen. Zest! ja wel! 't zal laat worden. Het is waar, spreekwoorden worden best door spreekwoorden, mits geene bloote zegswijzen van den dag, zonder slot of zin, uitgedrukt; doch zou b.v. in het eerste geval het minder gemeene: staan of men geen tien kan tellen, niet even zoo voldoende zijn?

Drukfouten zijn ons maar zeer weinige voorgekomen, gelijk die ook nergens meer hinderen, dan in een woordenboek. Cinnameme moet Cinnamome zijn, en bij devant (ci), weleer, oudtijds, staat weleer, oud-. Een misslag, bij het drukken en nazien der proeven begaan, waardoor het slot der letter E was achtergebleven, is door een verbeterblad verholpen.

Wij kunnen gerustelijk dit beknopte, min kostbare, en toch vrij volledige Woordenboekje aan alle beoefenaars der Fransche taal, vooral aan hen, voor welke grootere te lastig in 't gebruik zijn, aanbevelen.