Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

[p. 441]

Het Godverheerlijkend lot van den Goddelooze, kennelijk in de geschiedenis onzer dagen, voorgesteld in eene Leerrede, over Spreuken XVI:4, door J.C.A. Sander, Leeraar bij de Evangelisch-Luthersche Gemeente te Zaandam. Te Leyden, bij L. Herdingh en Zoon. 1815. In gr. 8vo. 34 Bl f :-6-:

Wij lazen deze Leerrede met hooge belangstelling, en op vele plaatsen met hartelijke goedkeuring, toe juiching, bewondering. Mannelijke kracht, diep en on bedorven gevoel spreken in dezelve; en de twee korte, toepasselijke aanmerkingen, als de slotsom van alles, mogten met regt van de daken gepredikt worden. Wij zeggen meer: de teekeningen, de redeneringen, de voorspellingen, hier gevonden, zijn veelal van eene juistheid, van eene helderheid, welke verrukt; onbepaald vooral geven wij onze toestemming aan alles, wat omtrent den goddeloozen Dwingeland wordt gezegd. - Wij hebben, echter, onze bedenkingen, en willen ook die niet terughouden. Het ontbreekt hier en daar aan de echte populariteit; en dit, schoon elders misschien over platheid zal geklaagd worden. De echte populariteit, namelijk, bestaat daarin, dat nergens een wijsgeerig of godgeleerd stelsel des Schrijvers doorschijne, maar alles zoo blijkbaar uit den Bijbel, uit de ervarenis of het menschelijk hart worde gegrepen, dat twijfel aan, of onzekerheid omtrent het verkondigde onmogelijk zijn. Dit is niet gemakkelijk, omdat men altijd genegen is, hetgeen onszelven helder schijnt, als algemeen duidelijk te beschouwen, zelfs met eene zekere bijzondere liefde is ingenomen voor het nieuwelings opgegane licht, en hierin bevestigd wordt door de toejuiching van hen, die, even zoo denkende, met zeldzaam genoegen zichzelven in een' ander' wedervinden. Maar daarentegen zijn er, die de zaak anders verklaren, of van de geheele verklaring

[p. 442]

niets begrijpen; en dezen stoot de onverwerkte, raauwe brok van het nieuw systeem onaangenaam terug. Zoo is het b.v. gelegen met 's mans denkwijze over het oordeel der wereld, dat al met Jeruzalem's ondergang zal begonnen zijn, met het steeds beter worden, als ook met zijne beschouwing van den mensch in het gemeen, waarin somtijds wel wat overdrevens, misschien onbestaanbaars, schijnt voor te komen. Ten opzigte van het nut en de noodzakelijkheid der zonde zeggen wij niets, omdat wij hier in het geval waren van onszelven geheel weder te vinden, en dus niet durven beslissen, of het misschien ook te diep geput zij.

Overigens mogen wij op kleinigheden, den vorm of enkele gezegden betreffende, niet gestreng zijn; de gelegenheid, de waarde van het stuk, het voorberigt, en de ruimte, ons vergund, verbieden dit. Wij sluiten dus met eene aanhaling:

‘Hij (napoleon) is de goddelooze, wiens karakter ik gepoogd heb, U voor te stellen. Gelijk wij hem zien handelen, was het geene menschelijke drift, die hem bestuurde, - menschelijke drift, die zoo menigmaal, den beste zelfs, menschelijk doet struikelen. - In hem heerschte geenszins de begeerte naar geluk, die den zinnelijken en kortzigtigen mensch zoo vaak doet mistasten; niet de begeerte naar grootheid en aardschen glans, die, schoon afzigtig en verderfelijk, wanneer zij hare voegzame perken te buiten gaat, toch in een zeker verband staat met de edelaardigheid der menschelijke natuur: want hij had gelukkig, hij had groot kunnen zijn, een engel des heils had hij voor de menschheid kunnen worden, en te gelijk groot en gelukkig voor zichzelven. Maar dit was zijn zoeken niet; van daar die helsche lach, aan hem opgemerkt, wanneer de slaafsche toejuichingen hem verveelden, en zij verveelden hem altijd. - Neen! het was de heerschzucht des Satans, die hem deed jagen naar hetgeen hij niet bezat, om het dan te knakken, ten einde het zijner heerschappije niet wederom ontworstelde. Van daar, dat hij geen

[p. 443]

welvaren kon gedoogen, maar de volken straks in de levensdeelen greep en hen tot kwijnen bragt. - Ja, ik zeg het met ijzing, gelijk in Jezus Christus, die zich voor allen opofferde, de volheid der Godheid ligchamelijk woonde, zoo woonde in hem, die alles aan zich wilde opobetreffenderen, de volheid des Duivels.’ - Of velen deze stoute vergelijking gelukkig, of allen haar betamelijk zullen vinden, durven wij niet beslissen.