Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Histoire des Sociétés secrètes de l'Armée, et des Conspirations militaires qui ont eu pour objet la destruction du Gouvernement de Bonaparte. Paris. 1815. 8vo. 348 pag.

De titel van dit boek kan bezwaarlijk nalaten, belangstelling te wekken. Het werk zelf is inderdaad ook belangrijk, en toch misschien te arm aan welbewezene daadzaken en een volkomen licht, over het gansche verhaal verspreid, om, vertaald zijnde, bij onze Landgenooten genoegzame belangstelling te vinden. Het is om deze reden, dat wij het niet ongepast vinden, eenig algemeen verslag van den inhoud te geven. Te weten, een Officier, met name oudet, een jong man van verwonderlijke bekwaamheden, schoon tevens zeldzame grilligheden, van brandenden ijver voor het groote en goede, schoon in zijn bijzonder gedrag niet altijd geregeld, vond in eene onbeduidende, maar geheime, vereeniging van jonge lieden in Franche-Comté de bouwstof tot eene Maatschappij, welke hij in den smaak der Vrijmetselaars en andere soortgelijke Genootschappen

[p. 350]

inrigtte, en door gansch Frankrijk, maar vooral door de Armee, uitbreidde. Er bestonden rangen in dezelve, welker hoogste nader en nader aan het eigenlijk geheim kwamen, hetwelk was, de tirannij en het ongeluk, waaronder Frankrijk zuchtte, te doen ophouden. Oudet, intusschen, met den naam van Censeur aan het hoofd geplaatst, bestuurde, zonder dwang, maar met de volslagenste heerschappij, het gansche ligchaam. Het is natuurlijk, dat zoo iets vele voorbereiding kon vorderen; dat de volkomen juiste rigting niet in ééns te bepalen was; dat de noodzakelijke vereenlging der verdrukte partijen vele moeite kostte; en dat de alleruiterste voorzigtigheid moest in acht genomen worden, zou de scherpzigtige Policie niet achter het geheim raken. Doch, wij zeiden reeds, dat dit het eigendom van weinigen was, lieden van beproefde trouw en moed, die zich geheel aan de belangen der Maatschappij, van haar hoofd en der goede zaak toewijdden, en, ten teeken daarvan, zelfs andere, gepaste en beduidingrijke namen bij de broederschap aannemende. Aan den eenen kant, echter, belette dit niet, dat het bestaan eener geheime vereeniging ontdekt, haar doel vermoed, en, onder andere, oudet zelf herhaalde malen uit den dienst gezet en in eene soort van ballingschap verwezen werd; noch aan de andere zijde, dat deze en volgende gebeurtenissen met de hoofden de broeders, ook der laagste rangen, het ware oogwit deden gissen, en de Maatschappij deels inkortten, maar deels ook bevestigden en nader aan haar oogmerk bragten. Moreau was voor een' korten tijd Censeur, ja behield dezen titel ook na zijne ballingschap, schoon de teruggekeerde oudet toen wederom, onder den naam van Procenseur, de magt uitoefende. De Maatschappij, intusschen, was niet betrokken in het onderwerp zijner beschuldiginge, maar wel in de stoute taal, die zich voor hem verhief, en in de verlossing, die men, in gevalle van halsstraf, had voorgenomen. Op soortgelijke wijze is het ook met de zamenzwering van mallet gele-

[p. 351]

gen, die, daar oudet hem als Adjudant gediend, en als een braaf en onverzettelijk man had leeren kennen, door dezen, op het slagveld van Wagram gesneuveld, of welligt vermoord, tot zijnen opvolger was benoemd, maar geenszins slaagde, om zich, even als deze, tot de ziel van het gansche, nu veeleer kwijnende, ligchaam te maken. Hij handelde dus meer op eigen hand, doch niet zonder te steunen op het geheim verbond, en zonder hieraan zelfs het denkbeeld en het gedeeltelijk slagen te danken te hebben; gelijk dan de Schrijver onderscheiden daadzaken en bewoordingen uit de openlijke akten aanhaalt, die zulk eene verborgen magt blijkbaar vooronderstellen. De eigenlijke slag, in tegendeel, die den Dwingeland van wege de Maatschappij zelve op het punt was te treffen, en die in eene opligting op eene reis naar de Jura zou bestaan hebben, mislukte door zijne verandering van weg, waarschijnlijk op het verraad van een' der Koningsgezinden, uit Engeland overgekomen.

Ziedaar eenige trekken, om de zamenzwering des Philadelphes in haar beloop eenigzins te doen kennen. Het spreekt van zelve, dat in de bijzonderheden vele wetenswaardige zaken, zoo tot opheldering van openbare en bekende gebeurtenissen, als misschien van den geest en het karakter veler Franschen van aanzien in het leger en den staat, moeten voorkomen. Het is waar, al het hier verhaalde is, zoo men wil, onbewezen, en zelfs onvolledig en in vele opzigten vrij donker. Doch het draagt, dunkt ons, in het algemeen alle blijken, ja bewijzen, van gegrondheid; en meent de Schrijver, dat, zoo moreau niet ongelukkig gesneuveld ware, hij ligt aan het hoofd der Fransche armee in het vaderland zou zijn teruggekeerd.

Tot een staal deelen wij het volgende mede uit de geschiedenis der aanleiding van moreau's ballingschap; de zamenzwering van pichegru en de zijnen, welke de Schrijver (in tegenstand met dien der Memoires secrètes de Nap. Buon.) niet wil gehouden

[p. 352]

hebben voor door het Gouvernement uitgelokt. Hij zegt van moreau: ‘Na met vele kracht en klaarheid de redenen ontvouwd te hebben, die hem beletten aan de zamenzwering zelve het gezag van zijn' naam te leenen, voegde hij er bij, dat hij geen beletsel zag voor de vervulling van het ontwerp der zaamgezworenen, dat zeer uitvoerbaar was in dien tijd, toen buonaparte, nog kwalijk bevestigd in zijne verweldiging, de uit wendige vormen der dwingelandij nog niet geheel bezigde, en zich, ten minste door de militairen, liet naderen. Hij stelde pichegru voor, de zorg en verantwoordelijkheid dezer onderneming aan de stoute knapen te bevelen, van welken hij vergezeld was; latende aan den loop der dingen de onmisbare uitwerkselen over, welke volgen moesten. Het was niet mogelijk, dat, na de verwijdering van buonaparte, de Senaat op iemand anders de oogen wierp dan op moreau, om hem de teugels van den Staat aan te vertrouwen, en hem in de waardigheden van den Eersten Konsul te doen treden. Eenmaal tot dat punt gekomen, stelde moreau, met eene groote magt bekleed, het Charter aan den Koning voor, en bood hem den troon aan: maar hij bood hem aan in naam der natie, en na voor haar onderhandeld te hebben. Zijn Dictatorschap was slechts een zachte overgang tusschen de dwingelandij en het wettig bewind; maar deze geruststellende overgang voorkwam alle gevaren en bevredigde alle partijen. Zij joeg echter den Koningsgezinden schrik aan, door de trouweloosheid van buonaparte aan het mistrouwen gewend, en vreezende zich nutteloos op te offeren, om de eerzucht van eenen nieuwen verweldiger te dienen. Deze wederzijdsche ongerustheden, deze wederkeerige achterhoudendheden, voortspruitende uit het oorspronkelijk gebrek der zamenzwering, te weten, de verscheidenheid der grondstoffen, (georges, pichegru, moreau, Emigranten

[p. 353]

uit Engeland overgekomen, en nog schroomachtige Republikeinen) deden haar in eindelooze verschuivingen vervallen, en veroorzaakten haren ondergang.’