Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Aan mijne Landgenooten, bij de Landing van Napoléon. In 's Hage, bij J. Allart. In gr. 8vo. 19 Bl. f :-8-:
Nederlanders! geen geloof aan Napoleon! geen vrede met de Franschen! te wapen! - moed! Te Amsterdam, bij J. van der Hey. In gr. 8vo. 50 Bl. f :-12-:
Mijne Droom over de gevolgen van de algemeene Volkswapening in deze dagen. Tot opwekking van zijne Landgenooten in het licht gegeven door Mr. J.R. Modderman, gewezen

[p. 330]

Commissaris van het Kwartier Winschoten. Te Groningen, bij B. van der Kamp. In gr. 8vo. 15 Bl. f :-2-:

Drie stuks opwekkingen om zich te verzetten tegen den stroom, in Frankrijk op nieuw ontboeid. Zij verschillen, echter, in stof en vorm beide, zeer aanmerkelijk. Het eerste stuk, van den Heere dassevael, is meer redenering; het tweede gelijkt meer naar eene Philippica, en is ten minste in den vurig oratorischen toon; het derde is - een droom - eene verdichting, dus eenigermate poëtisch of profetisch, in dien lateren toestand der Joodsche dichtkunst, toen zij, op vreemden bodem, hare oorspronkelijke hooge vlugt had verloren. Elk dezer vormen heeft zijne gunstiger en ongunstiger zijde. De eerste voert met zich eene zekere bedaardheid, eene zekere vastheid, die ook hen eenigzins beweegt, welke, hetzij om wat reden, niet eigenlijk ontvlambaar zijn. Daarentegen zal dezelve ook den vurigsten misschien niet zeer verhitten, veel min in lichtelaaijen brand zetten, wie weet zelfs niet neêrslaan en verkoelen. De groote vraag is maar, of de aangenomen manier wél wordt volgehouden, of het stuk inderdaad zoodanig is, dat de koudste beoordeelaar er eigenlijk geen vat op heeft. Het is ons voorgekomen, dat dit niet ronduit mag gezegd worden. Hoe veel de Schrijver somtijds toegeeft ten opzigte van het onvolmaakte, dat onzen herboren toestand nog aankleeft, en ook vóór buonaparte's terugreize aankleefde, elders schijnt hij dit eenigzins te vergeten, en roemt dan al te onbepaald de voordeelen, door ieder huisgezin genoten. Wil men, derhalve, bedaardelijk over de zaak redeneren; wil men alle mogelijke tegenspraak en uitvlugt afsnijden; wil men duidelijk doen zien, dat geene enkele volksklasse een ander belang heeft, dan dat met de tegenwoordige orde van zaken en derzelver duurzaamheid in verband staat, dan moet men en meer te zamen vatten en dieper graven. Doch, gelijk dit van een gelegenheidsstukje, welks verdienste veelal in eene spoedige verschijning bestaat, niet is te vergen, zoo meenen wij ook, dat de toon van den Heere dassevael, hoe verdienstelijk het stuk waarlijk zij, tot het bedoelde einde niet de gelukkigste is.

Het volgende boeksken is ontzaggelijk warm, ontzaggelijk krachtig en medeslepend geschreven. Sommigen zal het misschien al te geweldig zijn. Doch in ons oog is dit geweld natuurlijk, de gepaste vrucht eener gepaste verontwaardiging.

[p. 331]

De Schrijver blijft hetzelve ook genoeg meester, om altijd met gezond verstand en met klem te spreken. Het moge al ondoenlijk schijnen, zoo te beginnen, en in den loop van een zoo uitvoerig stuk niet te bezwijken, niet zigtbaar te dalen, hij houdt dit boven verwachting vol - schoon misschien menig lezer zijne veel gemakkelijker taak niet zal volhouden, waardoor dan inderdaad het doel der aangewende welsprekendheid wordt gemist. Doch, onze voorname aanmerking geldt - de stof, die welligt vereischt werd om zulk eene vlam vol te houden - de waarheid der daadzaken, waaromtrent men het al dikwijls bij Poëten en Orateurs van deze warmte niet zoo naauw schijnt te mogen nemen. Althans, vergelijken wij zijne beschouwing van de laatste Fransche omwenteling met die van den - doorgaans niet min oratorischen - chateaubriand, heden morgen in de Amsterdamsche Courant door ons gelezen, dan - is het naauwelijks te begrijpen, dat men hetzelfde ding ziet, en slechts een' verschillenden bril, een' Hollandschen en een' Franschen, een' vergrootenden en een' verkleinenden, gebruikt. Onze wensch is hier op de hand des Franschen. Wij hopen hartelijk, dat nap met zijne satellieten door de natie verworpen, en de bourbons opregtelijk terug gewenscht worden; dat wij ze dus niet tot in eeuwigheid te beoorlogen, als de Canaänieten altemaal dood te slaan, noch in den smaak des gefingeerden justus gruner onderling te verdeelen hebben. Doch bij provisie, zoo lang men niet toont eerlijke lieden te zijn, zijn wij er van ganscher harte voor, naar hunne eigen wet met hen te werk te gaan. In zoo verre, geen geloof! maar moed! Geen vrede - met napoleon! Geen stilstand, tot men tamelijk zeker is, dat de poorten der helle ons niet zullen overmeesteren!

In het laatste stukje hebben wij nog al smaak gevonden. Het is waar, een zoo lange droom wordt wel wat droomerig; maar er zijn ook eigenlijk twee; zoo omtrent als met de vette en magere koeijen van pharao; en dit is gewis niet onnatuurlijk. Doch, hoe treffend is toch inderdaad de gedachte: ik zie mij in de toekomst overgebragt, en de jammerlijke gevolgen van tegenwoordig wangedrag staan mij duidelijk voor den geest; en wederom zie ik de toekomst, zoo als een regtschapen gedrag die zal doen ontluiken. Houdt men het louter voor een' droom, dan zeker beduidt het niet veel. Maar, wie kan dit doen? wie moet niet vreezen de

[p. 332]

waarheid in het eene te zien en te hooren; of kan twijfelen, dat het wezenlijk van ons afhangt, het lagchend verschiet te doen dagen? De Schrijvers is een Groninger; en vele zijner redeneringen zijn hierdoor te verstaanbaarder, te gepaster. Die provincie heeft weinig steden; zij bestaat grootstendeels van den landbouw. Geene uitputtende staatsomwenrelingen of tiercéringen hebben kunnen beletten, dat er de welvaart gedurig is toegenomen. Bij allen stilstand van handel, en door denzelven, schoon meestal ten gevolge van den oorlog, die altijd veel verslindt en veel verwaarloost, bleven de granen hoog in prijs. En zelfs onze inlijving in Frankrijk, waardoor de Fransche belastingen, naar een' schraler grond berekend, eenvoudig werden toegepast op het platte land, terwijl men door 40 pCt., Octrooijen enz. enz. de steden en den handelstand uitperste; zelfs deze inlijving bragt eerstgenoemden geen ander groot bezwaar dan de Conscriptie, die zij - om eenige gelijkheid van vorm - in de Landmilitie herboren zien. Wat wonder, dat de kortzigtige baatzucht hier voor het minst flaauwhartig maakt? Maar hoe dwaas toch inderdaad, de goedkoopheid der granen aan het Bewind te wijten! of hoe goddeloos, naar eeuwigen oorlog te wenschen, ten einde zich met het bloed van anderen vet te mesten! hoe dom, niet in te zien, dat de beurt, zoodra de koopman was uitgeput, had moeten aan den landman komen; ja dat deze, waar Amsterdam, waar het vaderland ging en verzonk, noodzakelijk mede moest verzinken, of althans allen voorregt verliezen! hoe geheel verdwaasd, eindelijk, om den gedwongen krijgsdienst, eenigzins naar Frankrijk te neigen; daar het Frankrijk alleen is, die ons en alle andere Mogendheden tot zoodanige maatregelen dwingt, en de terugkomst van buonaparte het eigenlijk bezwaar van dezen dienst, den oorlog, alleen aanbrengt! Ja, ook deze oorlog is het, die de zware belastingen moet doen voortduren. Laten wij den vrede bevechten, en de schatkist wordt verligt, en de handel stort schatten in denzelven, en de landman behoeft weinig meer te betalen, en eene gematigde, maar bestendige welvaart grijpt overal plaats.

Dank hebbe ieder der drie Schrijvers! Hun doel is edel. En maakten wij eenige aanmerkingen, dat ze enkel strekken, om op de vruchtbaarste wijze te werken op de gemoederen der menschen!