Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Verhandeling over de Hoeksche en Kabeljaauwsche Partijschappen, door H.W. Tijdeman, Hoogleeraar in de Regtsgeleerdheid aan de Universiteit te Leiden, enz. Te Leiden, bij D. du Saar. 1815. In gr. 8vo. XIV en 118 Bl. f 1-2-:

Deze Verhandeling heeft den Gouden Eereprijs bij het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen weggedragen; doch is, uit hoofde der vooral voor Zeeland noodlottige tijdsomstandigheden, en daardoor belemmerde gemeenschap, door den Schrijver (volgens bekomene vrijheid van het Genootschap) zelf en voor eigene rekening uitgegeven. Ook hiertegen hebben zich weder verscheidene hinderpalen, vooral door de toen gekluisterde drukpers, verzet; zoo dat deze Verhandeling, reeds in 1807 bekroond, eerst in 1815 het licht ziet.

Dezelve loopt, gelijk ieder ziet, over een gewigtig deel der Vaderlandsche Geschiedenis, en toont vele proeven eener meer dan gewone belezenheid, en tevens van oordeel en vrijmoedigheid in 't zelfdenken. Hij is zoo verre van het Jurare in verba magistri, dat hij bescheidenlijk eenen de groot en kluit tegenspreekt. - Zijne Verhandeling loopt dus af, dat hij, na de korte prolegomena, eerst handelt over den oorsprong, dan over de partijnamen, en vervolgens over het hoofdoogmerk der Hoekschen en Kabeljaauwschen. Wat het eerste betreft, worden eenige gevoelens, wegens den vroegeren aanvang der bedoelde veete, wederlegd, en de gewone meening, welke dezelve in het

[p. 252]

midden der 14de Eeuwe, gelijktijdig met den Oorlog tusschen Keizerin margareet en haren Zoon, Hertoge willem V, plaatst, verdedigd. Hier draagt hij vervolgens het verschil voor, of de twist tusschen de Hoekschen en Kabeljaauwschen door dien van Moeder en Zoon over het gebied ontstaan zij, dan dien veroorzaakt, of zich althans daarvan bediend hebbe? Meest helt de Schrijver tot het laatste gevoelen over, hoewel zelf nog in twijfel staande. Een derde gevoelen van wagenaar, volgens welk opruijing van het misnoegen des Volks de oorzaak zou geweest zijn, wordt slechts even aangestipt, en komt ook veelal met het tweede overeen. - Willem had zich door geschenken uitgeput, kon daardoor de bedongene uitkeering aan zijne Moeder niet voldoen, en werd dus gereedelijk door de begiftigden, die voor reclames der Moeder vreesden, tot den opstand aangezet. - 2. Over den naam van Hoeksch en Kabeljaauwsch vindt men hier het gewone, dat die beide partijbenamingen naar den visch en den hoek gegeven zijn, en tevens de gissing, dat de graauwe kleur der eenen die van den kabeljaauw, de roode der anderen die van het bloed des gewonden diers beteekend hebbe, benevens eene andere overlevering, den Schrijver door bilderdijk medegedeeld, die den oorsprong in de onderscheidene hofkleeding zoekt. - 3. Omtrent het hoofdoogmerk der partijen, wordt eerst de gewone, na de groot algemeene, bewering ten toets gebragt, dat de zaak der Hoekschen die der vrijheid was, en omgekeerd. Acht gronden, waarop dit steunen zou, worden onderzocht en wederlegd. Ten andere beschouwt de Schrijver het gevoelen van van loon, idsinga en kluit, (door den laatsten nader aangedrongen en beter uiteengezet) dat, namelijk, het geschil was, of de Vrouwen in Holland het Graafschap vermogten te erven? Ook hier worden tien gronden te berde gebragt, welke de Schrijver achtervolgens nagaat, en wezenlijk, onzes inziens met veel kunde en scherpzinnigheid, ontzenuwt. Doch wanneer

[p. 253]

hij nu zal overgaan, om zelf het hoofddoel der strijdende partijen op te geven, vindt hij zich daarin, door het mangel (en hij mogt er wel bijvoegen, door het onwijsgeerige en bloot kronijkmatige) der geschiedkundige bronnen over die tijden, zoodanig belemmerd, dat hij slechts gissingen kan bijbrengen. De eerste komt grootendeels neder op 't geen hij zelf (bl. 8. § 6) gewraakt had, en 't geen wij ook altijd als de hoofdbron der toenmalige partijen beschouwd hebben, namelijk de onderlinge ijverzucht der Edelen en Steden, waarvan de eersten de Hoeksche, de tweeden de Kabeljaauwsche partije voorstonden. Het valt, dunkt ons, juist in den geest dier tijden, waarin de Steden wiessen, de Edelen minder werden, dat de eersten haar toenemend gezag ook per fas et nefas zochten te vergrooten, de tweeden hunne overgeblevene voorregten door dergelijke middelen te handhaven, en zoo mogelijk uit te breiden. Daarom vleide elke partij op hare beurt den Landsheer, en beliefde hem door schattingen, gelijk de Schrijver op bl. 72 aantoont; en het is juist analogisch met de toenmalige staatkunde, dat de meeste Regenten Kabeljaauwsch waren, dat is, de Steden aanzochten, om de hooghartige Edelen te fnuiken. Men weet, dat in Frankrijk, Engeland, Spanje, enz. hetzelfde plaats had. Dat de Edelen bij Vorstinnen gereeder en beter hun hof maakten, is niet moeijelijk te begrijpen. Dat eenige Edelen, zelfs erfelijk, der Kabeljaauwsche, enkele Steden der Hoeksche partije waren toegedaan, strijdt even zoo weinig tegen de algemeene stelling, als dat b.v., tijdens onze onlusten in de 16de Eeuw, de zaak van oranje en der Staten die van Nederland was, schoon door de aarschot's, rennenberg's, zelfs door egmond, den eigen Zoon des onthalsden Martelaars van Staat, door de Amsterdamsche Regering, enz. heftiglijk bestreden. Bijzondere belangen en driften onderdrukten toch dikwerf genoeg het esprit de corps.

Voorts dunkt ons de geleerde Schrijver in zijnen ijver ter wederlegging van het gevoelen, 't welk de Hoek-

[p. 254]

schen als uitsluitende voorstanders der vrijheid aanmerkt, aan de andere zijde te verre gegaan te zijn; daar althans in het geschil, 't welk of aanleiding, of eerste stof tot de veete gaf, de stem der Natuur zoo wel als die van het Regt ten voordeele der door de Hoekschen verdedigde Moeder pleitte, en daar de eerste aanval door de Kabeljaauwschen met blaken en vernielen geschiedde. Vooral kunnen wij ons niet met de beschuldiging, tegen het doorluchtige Geslacht der brederode's ingebragt, vereenigen, (bl. 112. § 53) alsof hunne heerschzucht en bedoeling op het hoog bewind over Holland een der hoofdgronden der honderdvijftigjarige veete geweest zij; immers niet, waarom die zelfde beschuldiging dan niet tegen de egmonden en arkels, de hoofden der Kabeljaauwschen, geldt. Sporen dier heerschzucht meent de Schrijver nog in den doorluchtigen hendrik van brederode, ja in zijnen afstammeling, die in 1654 tegen het Huis van Oranje stemde, te vinden. Dit dunkt ons te ver gezocht, en vooral de vergelijking met egalité-orleans ongepast.

De geleerde Schrijver, wien wij in alle zijne zeer lezenswaardige ontwikkelingen niet volgen konden, vergeve ons deze bedenkingen. Wij willen even min sterk daarop aandringen, als hij op zijne hypothese, vooral omtrent de brederode's. Wij zijn het ten volle met hem eens, dat de wederlegging der aangenomene gevoelens hare waarde (en wel eene groote waarde) voor de Geschiedenis heeft, en dat het opbouwen in dezen, bij zoo gebrekkige bescheiden, niet alleen moeijelijker dan het afbreken, maar bijna ondoenlijk is. Dat zijne hypothese, met eenige uitbreiding aan den eenen, met eenige uitzondering aan den anderen kant, ons wel bevalle, hebben wij boven reeds getoond.