Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Tafereel van het Koningrijk Saksen, door Malte-Brun. Te Leyden, bij L. Herdingh en Zoon. 1815. In gr. 8vo. 112 Bl. f :-18-:

De algemeene vestiging der aandacht van Europa op Saksen bragt het besluit voort om dit stuk te vertalen. Opdat dus de behoefte of de nieuwsgierigheid niet voorbijga, willen wij ons ook met de aankondiging spoeden. Bedriegen wij ons niet, dan komt deze vertaling uit eene zeer geachte hand, die ook hier aanmerkingen en kleine veranderingen aan het stuk heeft toegevoegd. De Schrijver betuigt de meeste plaatsen in 1799 zelf bezocht te hebben, en maakt daarenboven gebruik van een onuitgegeven reisverslag van een ander.

Ziehier de opschriften der onderscheiden Hoofddeelen. Inleiding. Saksens naam. Saksens geschiedenis. Natuurkundige beschouwing van Saksen, deszelfs rivieren en gebergten. Beknopte geologie van het Saksische ertsgebergte. De delfstoffen, welke Saksen oplevert. Voortbrengselen van het plantenen dierenrijk. Staatsverdeeling, uitgestrektheid en bevolking van Saksen. Saksens hoofdstad en derzelver omstreken. De Opper- en Neder-Lausnitz. Meissen en Wittenberg. Het ertsgebergte, Freyberg enz. Het Voigtland. De Neustadter Kreits. Leipzig en deszelfs omstreken. Merseburg, Naumburg, en het Keurvorstelijk Thuringen. Het Mansfeldsche en het Hennebergsche. Staatsgesteldheid. De Financiën. Het Krijgswezen. Schulden van Staat en van den Vorst. Saksens handel en nijverheid. Besluit.

De bekwaamheid van Schrijver en Vertaler, benevens deze inhouds-opgave, genoegzaam borg blijvende voor de belangrijkheid van dit historisch- politiek- oeconomisch of statisisch tafereel, vergenoegen wij ons met het overnemen van een en ander staal.

[p. 177]

‘Dresden schijnt mij een der aangenaamste verblijven, die men in Duitschland vindt. Te Hamburg weet men beter te cijferen, en zich te verrijken; te Weenen brast men meer; te Berlijn en te Jena doorgrondt men de verhevene diepzinnigheden van kant en fichte veel beter; te Weimar vindt men meer dichters; de bibliotheek van Göttingen en de parade van Kassel hebben geene wederga; maar Dresden is met zijne schilderijen, zijne wandelwegen, zijne goede menschen, en bevallige vrouwen, welligt meer waardig, dan eenig hoofdkwartier van de Duitsche dichtkunde, krijgskunde, staatkunde of wijsgeerte.’

‘De Opperlausnitz is, onder alle Saksische landen, het eenige, dat den voorrang in nijverheid aan het ertsgebergte betwisten kan. Het fabrijkwezen bloeit er sinds eeuwen. De lakenfabrijken zijn er de oudste van allen. Zij hebben sterk afgenomen; maar zij zijn nog van aanbelang. Men vervaardigt er jaarlijks 27,000 stukken laken, waaraan men nagenoeg 800,000 pond wol verwerkt. Aan de kousenfabrijken gaat er jaarlijks 130 a 150,000 pond wol. De katoenfabrijken maken eenen voornamen tak uit. Maar veel gewigtiger zijn er in de derde plaats de linnenfabrijken. Volgens de tolregisters, werd in 1786 en 87 voor 4 millioen, 752, 803 thalers uitgevoerd; maar in 96 voor niet meer dan derdehalf millioen. Op deze hoogte schijnt de uitvoer nagenoeg te blijven.’

‘Er worden bij den handel op de Leipziger mis 18 millioen thalers in omloop gerekend te wezen. Belangrijk is bovenal de boekhandel op de Mis. Twee- of driehonderd boekverkoopers komen er hunne nieuwigheden aanbrengen, die van anderen, en vooral die der vijftig boekverkoopers van Leipzig, inruilen, en elkanderen voor het overige in geld of wissels betalen. Zij vertoont Europa in het klein. Men ziet er groote en kleinere kooplieden en fabrikeurs van allerlei soort, uit allerlei landen. De straten grimmelen er van de kakelboute menigte; en de waren, welke zij er komen koopen of verkoopen, vormen eene mengeling, welke vooral niet minder kakelbont is. Wij zagen in 1799 nevens elkanderen schitterend porselein en zwart aardewerk, allerlei Duitsche snuisterijen, kleinooden en kinderrammelaars, nieuwe stelsels van wijsgeerte en nieuwe kapotten van Parijs, regtzinnige sermoenen en ongebondene romans, beelden van Heiligen en - busten van bonaparte!’

[p. 178]

‘Onze plaatsbeschrijving van steden en landen heeft den Lezer moeten overtuigen, dat Saksen een der nijverste gewesten van Duitschland is. Ja men kan staande houden, dat geen gewest van gansch Duitschland zoo vele verschillende fabrijken op zijnen bodem vereenigt. Men vervaardigt er linnengaren, weeft er linnen en maakt er gewast linnen, fustijn, fijn en grof laken, baai, flenel en allerlei slag van wollen stoffen, fraaije mousselinen, gedrukte en ongedrukte katoenen, mutsen en kousen, zijden kousen, fluweel, zeer fraaije half zijden stoffen, linten en kanten, hoeden en handschoenen. Men heeft er uitmuntende verwerijen en 80 papiermolens. Men maakt er fraai gekleurd papier, gouden en zilveren galonnen, het beste Europisch porselein, wat de stof betreft, zeer fraai glaswerk, velerlei dingen van slangesteen en ander steenwerk, het beste smalt (mineraal blaauw) van gansch Europa, ijzeren vaatwerk, uitmuntend zwart plaatijzer en blikken platen, allerlei werk van staal, geel koper en pinsbek. Men bereidt er eindelijk zwavel, vitriool, vitrioololie, sterkwater, rattenkruid en borax.’