Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Geschiedenis der Staats - omwenteling in Nederland, voorgevallen in het jaar 1813. Door Mr. Herman Bosscha, Hoogleeraar aan het Athenaeum Illustre, en Rector der Latijnsche Scholen te Amsterdam, enz. Iste Stuk. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon en J. van der Hey. 1814. In gr. 8vo. XVI; 332 Bl. f 4-18-:

Zoo moeijelijk te allen tijde de taak des Geschiedschrijvers zij, om gebeurde zaken van voormalige eeuwen, volken of personen, waar en bondig ter neder te stellen, nog bezwaarlijker is deze arbeid omtrent personen en zaken, die onder het oog des Schrijvers leefden en gebeurden, en waarvan hij het berigt aan zijne tijdgenooten mededeelt. Hoe scherpziende ook, loopt hij altijd gevaar, om door ongenoegzame of wel verkeerde berigten, of zelfs, met de meeste getrouwheid, door eigen opvatting, misleid te worden. Al wîe derhalve in dit opzigt een volmaakt werk begeert, waartegen geene aanmerking geldt, vordert iets, dat bijkans buiten het bereik valt van 's menschen vermogen. Ook deze bedenking vordert de stelligste toepassing op het

[p. 149]

gewigtig boek, dat wij thans voor ons hebben, en naar welks uitgave de Natie in het algemeen reeds geruimen tijd verlangde. De Heer bosscha, die, volgens zijne gewone bescheidenheid, niet als Geschiedschrijver, in den verhevenen zin des woords, maar enkel als aanschouwer voortreedt, heeft zich aan deze belangrijke taak gewijd; en, hoe vele aanmerkingen omtrent dezelve ook zouden mogen gemaakt worden, geen onpartijdig beoordeelaar zal hem den lof betwisten, dat hij zulks in dier voege voleind heeft, dat hem de naam van Geschiedschrijver, in de edelste beteekenis, met volkomen regt toebehoort. Hij toch deelt de zaken geenszins mede bij form van kronijk, maar verdiept zich in het opsporen der oorzaken, in de naauwkeurige voorstelling der gebeurtenissen zelve, en doorgaans ook in derzelver gevolgen, met melding der voornaamste personen, die als aanleggers en uitvoerders voorkomen.

Dit Iste Stuk, door den Schrijver met zekeren verhaastenden weêrzin uitgegeven, ten einde aan de hooggespannene nieuwsgierigheid te voldoen, gaat tot de overkomst van Nederlands Souvereinen Vorst op Hollandschen bodem. In eene uitvoerige en fiksch gestelde Inleiding doorloopt de Schrijver de voorname gebeurtenissen, welke aanleiding gaven tot het hoofdonderwerp zijner geschiedenis, als daar zijn de vrijmaking der Amerikanen, de staatkundige verdeeldheden der jaren 1784 tot 1795, de vorming van het Gemeenebest in dat zelfde jaar, de onderscheidene Constitutiën van 1796 en 1798, het Intermediair Bestuur des laatstgenoemden jaars, de landing der Engelschen in 1799, de nieuwe ordening van 1801, de Engelsche Oorlog van 1803, het Raadpensionarisschap van 1805, het Koningschap van 1806, de inlijving in het Fransche Keizerrijk van 1810, en de nadeelige gevolgen, welken dezelve voor dit land heeft veroorzaakt, tot op den overmoed, waarmede der Franschen Keizer in Rusland binnenrukte, en die den grond gelegd heeft tot zijne volkomene vernedering.

Het Iste Hoofddeel, dat dit Iste Stuk uitmaakt, be-

[p. 150]

helst het begin der Omwentelinge, tot op de komst van Zijne Koninklijke Hoogheid, den Prins van Oranje-Nassau. Alhier vermeldt de Schrijver, in naauwkeurige orde, den terugtogt der Fransche legers, in zamenstemming met de geringe zorgen, door het Fransche Bestuur voor de beveiliging der Hollandsche Departementen gedragen, de inrukking der Geallieerden in Groningen, Vriesland, Gelderland en Overijssel, de eerste beginselen van den Volksopstand in Holland, de bewegingen te Amsterdam met de vorming van een tusschen - bestuur, de oprigting van een algemeen Bestuur in 's Gravenhage, de vestiging eener stedelijke Regering te Leiden, de werkzaamheden der Kommissarissen van het algemeene Bestuur, bijzonderlijk in de verdediging van Amsterdam, de zending van manschap naar Dordrecht en Woerden, met de mislukkingen en gewelddadigheden, welke om en in laatstgemelde stad hebben plaats gehad, de voorzorgen, omtrent Zuidholland genomen, de bezetting van de Maas en de Merwe door Hollandsche burgers, het openlijk verbreken van alle betrekking met den Franschen Keizer, den gevaarlijken toestand der stad Utrecht, de aankomst der Engelsche vloot op de Hollandsche kust, de inrukking der Russische troepen in vele plaatsen, het gedrag van vele Geldersche steden, bijzonderlijk van Arnhem, en eindelijk het trekken van den Pruissischen Generaal bulow over den IJssel.

Deze rijke inhoud van zoo vele en onderscheidene gebeurtenissen gaat verzeld met Aanteekeningen en Bijlagen, welke ter bevestiging der berigten dienen, als: enkele Artikelen uit het Traktaat van 1795 tusschen Frankrijk en Holland, en uit het Vredesverdrag van Amiëns van 1802; de Instructie voor de Afgevaardigden naar Parijs in 1806, en het Traktaat, aldaar gesloten; ontslag van den Raadpensionaris; overeenkomst met der Franschen Keizer omtrent den handel; besluiten omtrent de Conscriptie, en politieke herkenningen der voornaamste Hollandsche personen en familiën; verklaring van den Keizer van Rusland van 1813; Proclamatie van den

[p. 151]

Russischen Generaal in Groningen van 1813, en verder eenige afkondigingen te Amsterdam, in den Haag en te Rotterdam, zoo van het algemeen Bestuur en deszelfs Kommissarissen, als van de stedelijke Regeringen.

De zaken, alhier geboekt, zijn algemeen bekend, en het kan dus hier ter plaatse nimmer in bedenking komen, om in onze opgave uitvoeriger te zijn, of eenig gedeelte daarvan over te nemen. Bij de beoordeeling dezes werks komt alleenlijk de erkentenis in aanmerking, dat de Schrijver de gebeurtenissen in behoorlijke orde en verband en allezins naar waarheid hebbe voorgedragen; en in het algemeen moeten wij, als onpartijdige beoordeelaars, het stellige en goedkeurende getuigenis geven, dat deze Geschiedenis, zoo rijk in onderscheidene oogpunten, met alle naauwkeurigheid en getrouwheid is behandeld. Alleenlijk kan het den Schrijver geenszins ten kwade geduid worden, dat hij enkele bijzonderheden heeft overgeslagen, welke hem, gelijk hij zelf in het voorberigt zich beklaagt, niet naar behooren zijn medegedeeld. Van dien aard zijn de berigten omtrent den overgang van de Staatsregering tot het Koningschap, waarin gewigtige duisterheden en twijfelingen overblijven, welke alhier geenszins worden opgelost. Ook de vorming van het provisioneel Gouvernement in 's Gravenhage is onvolledig. Dezelfde duisterheid heerscht omtrent het gedrag der provisionele Regering te Amsterdam, in de betrekking, waarin deze stad nog stond tot den Generaal molitor te Utrecht. Eindelijk was ook van de steden Zwol en Deventer welligt meer te berigten, dan alhier voorkomt. Dan, wij herhalen onze vorige aanmerking, en wijten dit gemis geenszins aan den Schrijver zelf, maar voornamelijk aan het gebrek van mededeeling, dat welligt door den tijd eerst zal kunnen aangevuld worden. Eene enkele keer missen wij die volkomene onpartijdigheid, welke anderzins den Schrijver kenmerkt, en wel daar, waar hij van het zoogenoemde revolutionair Bestuur in 1798 spreekt; daar het aan ieder, die den loop der

[p. 152]

zaken van dien tijd van nabij heeft gadegeslagen, bekend is, dat ook toen mannen van de beproefdste trouw, zelfs met opoffering van eigen personen, der Franschen staatkundige dwingelandij wederstreefden, zonder dat zij gerekend kunnen worden de onzinnigheden van den dag te hebben goedgekeurd.

Dit werk is voorzien met een viertal afbeeldselen, als van onzen souvereinen vorst, en de Heeren van hogendorp, van limburg-stirum, en van der duyn van maasdam; waaromtrent de Graveernaald inderdaad geenszins dien lof verdient, die der Hollandsche Kunst en aan het hooge karakter der Personen zelven toebehoort: immers de gravure is uiterst grof en slordig bewerkt.