Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Het Horoskoop der Statistische, Politieke en Oeconomische Wereld, getrokken in Slagtmaand des jaars 1810. Eene Ironiesch-komische Geestvrucht van A. Fokke, Sz. en door hem destijds in eene Verhandeling voorgedragen in Felix Meritis. Met eene Caricatuurplaat. Te Amsterdam, bij A.B. Saakes. 1814. In gr. 8vo. 34 Bl. f :-16-:

Dit stukje heeft dan onzen fokke den dood gedaan! dat is toch jammer! het was zoo een rare vent, en - hij was toch lang zoo mal niet als hem de muts wel stond. - Zoo, dunkt ons, zegt menig Lezer; en men moest ook wel oliedom zijn, als men dat uit dit stukje niet lezen kon, - voor iedere vervrolijkende gezouten scherts ongevoelig, zoo men zich bij den man, die het zoo droogjes daar heen praat, en van wien men tevens altijd wat leeren kon, niet dikwijls vermaakte, - en wel weinig goedhartigheid bezitten, zoo men hem niet hartelijk gaarne een zeer lang genot had gegund van de nieuwe statistische wereld, die zijne hoop vooruitzag, ‘waarin alle menschen, door verdiensten van allerlei aard, gelukkig zullen wezen.’ Quam spem d.o.m. ratam faciat! zeggen wij met geheel ons hart.

Dit stukje deed den man den dood; want het gaf vooral ook aanleiding tot zijne gevangenneming, en deze vervroegde zijn' dood. Wij ontvangen hier intusschen nog meer, dan hetgeen hij durfde voorlezen; men hield zich bij deze uitgave geheel aan 's mans handschrift; het levert alzoo een blijvend gedenkstuk (gelijk er, helaas! vele zijn) van den harden dwang, dien wij thans gelukkig zijn ontworsteld, en van de innerlijke zwakheid van een Gouvernement, onder hetwelk men zelfs op deze onschuldige wijze niet eens spreeuwen en zich vervrolijken mogt. Trouwens, zoo zwak is iedere troon, op geweld gegrond.

Wij zijn het volkomen met den uitgever eens, dat dit opstel eer doet aan 's mans vernuft, en ook aan zijn doorzigt in de toekomst, gegrond op zijne gemeenzaamheid met de

[p. 127]

gebeurtenissen van vroegere dagen en de lotgevallen der menschen; en voegen er bij, dat ons het verlies wel moeijelijk vergoed zal worden van een zoodanig Vernuft, hetwelk zoo aardig het suum cuique toedeelen kon, en dat op zulk eene wijze, dat ieder lachte, ieder leerde, en niemand, die eenige edelmoedigheid bezat, zich beleedigd vond. 's Mans scherts was gezouten en schuldeloos; en wien behoeven wij te zeggen, dat de regt satyrieke man wezenlijk een Geleerde was?

Al aanstonds bij het optreden krijgt de spreekstoel en geheel het vergaderd gezelschap een veeg, die zeker wel raak is, maar waarover toch wel niemand boos worden kon; terwijl de koddige vergelijking van den Italiaanschen rookverdrijver met den redenaar, die de taak van zorgverdrijver op zich neemt, slechts met een enkel woord, juist omdat het slechts een enkel woord is, de vrolijkste werking doet. De vestiging van de aandacht, door een ieder in de zaal tot aide bij zijn goochelspel op te roepen, is den man waardig, die daarop nu zijn thema, dat misschien, zonder zoodanige voorbereiding, voor velen wat al te geleerd klinken mogt, opgeeft: het trekken, namelijk, des Horoskoops van de statistische, politieke en oeconomische wereld. Wat een horoskoop is, moet nu volgen; eerst natuurlijk de oorsprong der aloude Astrologie - dan de humeuren der Planeten, en hoe men bij het trekken eens horoskoops te werk gaat; en dat alles ongezocht en droogjes weg, vervrolijkt door de luimigste invallen en spelingen van het vernuft: b.v. dat de bezitting der oude Chaldeën, die eene geheel andere levenswijze leidden, dan in een fatsoenlijk burger-huishouden van dezen tijd te pas komt, meest in vee bestond; - dat dit zoo al langzamerhand bij ons ook zoo werd, en wij er niet veel bij verliezen zouden, als sommige papieren in hoornbeesten geconverteerd werden; - dat het oppassen op het vee bij ons ook wel eene aangename variatie voor de nachtvermaken der groote wereld opleveren kon; - dat wij meer planeten dan onze voorouders in de lucht, maar, bij ongeluk, minder in den zak hebben, enz. enz. En als dan het werk beginnen zal: ‘de statistische wereld is, tegenwoordig, op elk oogenblik in een' staat van nieuwe geboorte: alle momenten verandert hare statistische gedaante. Wij hebben dus maar het oogenblik te nemen, waarin wij thans zijn.’ Daarop wordt

[p. 128]

dan de hemel in twaalf teekenhuizen verdeeld, en alles geobserveerd, wat tot de tabula nativitatis behoort. ‘Wij behoeven er juist niet om naar boven op het observatorium te gaan,’ gooit hij er weer tusschen in, en koddig krijgt elk bij iedere observatie een tikje. ‘Maar die nieuwe Astronomische rekening zou ons maar in de war brengen: wij zullen dus de Ouden maar volgen; want hunne rekening is toch eeds meer dan 4000 jaren goed geweest, en de nieuwe begint eerst goed te worden.’ Zijne hoorders moeten hem helpen. ‘Dat kunt ge immers zeer gemakkelijk nagaan; althans vrij gemakkelijker, dan het Grootboek der Publieke Schuld optellen.’

‘Zie zoo, nu hebben we ten minste onzen Hemelspiegel provisioneel in orde. Nu moeten we nog maar al te zamen naar het gelukkige deel, even als op het voormalige stadhuis naar het kleinste sterretje, zoeken. Ik zie het, om je de waarheid te zeggen, nog niet! - Ja, zoo waar, mij dunkt dat ik het daar zie, en wel boven Aldebaran, in den regter hoorn van den Stier; dat is zeker ons gelukkige deel: maar het kan vooralsnog niet door de zon beschenen worden; eer dat geschiedt, moet zij nog eenige teekenhuizen doorloopen.’

Eindelijk komt dan het Horoskoop der tegenwoordige wereld, juist comme il faut, in regt grappig dicht:

Deze statistische, politieke en oeconomische wereld zal nog met vele rampen,
Als, bij voorbeeld, oorlog, gestremden handel, geldgebrek en behoefte, moeten kampen.
Ja ieder onzer, van wat rang of stand, en hoe zeer hij het tegendeel moog hopen,
Zal, de een vroeger, de ander later, gevoelen, dat zijne zaken, gelijk de kreeften, dat is achterwaarts, loopen.
Eindelijk toch verbetert, allengs, dit algemeene kwaad;
Doch wanneer, is nog onbekend, omdat ons gelukkig deel zoo duister staat. -
Er zal echter geen gebrek zijn aan twee daden, dat is vechten en trouwen;
Maar het vechten vereischt somtijds inkwartiering; dus, mannen! past op uw' vrouwen.
Evenwel het vechten deert zoo zeer der politieke wereld niet,
Zoo lang Venus Mars slechts naloopt, en Mars de verkeering met meisjes niet verbiedt.

[p. 129]

 

De tegenwoordige Monseigneurs, Ducs, Comtes, en dergelijke zeer aanzienlijke Heeren,

 

Moeten niet ophouden te denken aan de spreuk van gerbrand adriaansz brero: 't kan verkeeren.

 

De Keizers, Koningen, Onder-Koningen, en de Heeren Raden van Staat,

 

Moeten maar vlijtig studeren in de Wetten en haller's Gedicht: over den oorsprong van het kwaad.

Maar suum cuique! de drukker mogt het ons kwalijk nemen, zoo wij nog meer van dit fijn en geestig ding afschreven. Om te weten, wat fokke wel kan gedacht hebben, doch onder geene woorden durfde brengen, verwijst ons het Voorberigt naar het Caricatuurplaatje. Wij hebben er nog al lang op getuurd, en zien wel wat; maar om het geheel te ontcijferen, voelen wij ons niet berekend: misschien is menig Lezer gelukkiger.