Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 751]

Iets, over de eerste lettergreep van het woord weerwolf.

In mijne snipperuren de Werken van het Groninger Genootschap pro excolendo Jure Patrio bij de hand genomen hebbende, om die eens te herlezen of door te loopen, valt mij in het tweede Deel onder het oog de Verhandeling van den Heer Mr. d.f. halsema, over den Staat en Regeringsvorm der Ommelanden tusschen de Eems en de Lauwers. Hier vind ik, bl. 288, het gevoelen van gem. Heer over den oorsprong van het woord warf voor geregt of geregtsplaats, waarover hij, na vooraf het gevoelen van anderen te hebben ter neder gesteld, zich in dezer voege uitdrukt:

‘Veel gepaster kan men dit naamwoord afleiden van het Gottische quairban, garban, gaan, voorbijgaan, ire, praeterire, transire, ab hoc ipso garban Sueogothi postea commune gentis concilium nuncupaverunt warb. En met deze afleiding stemt ook volmaaktelijk overeen 't woord weer, waarmede de Vriezen Wester-Lauwers doorgaans hunne geregtsplaatsen in vroegere dagen benoemden. O.F.L. wopena weze, dat is: open geregt; Winsem. (Beschr. van Vriesl.) in voortijden nochtans is de weer, soo als onze voorouderen de regtplaatse plachten te noemen, geholden, geluk ook alsnog aldaar gebruikelijk is. Stat. van Vriesl. 3 B Tit. 2. L. 2. Dat geen waar of regt der Grietenijen. Trouwens waar is van eene en dezelfde beteekenis. P. Castric. in Not. ad Willeram. Cantic. bl. 40. uitgave 1598. gewared. Hoc est, puto, currit, transit, etc. atque adeo quibusdam etiam pro wandelen, id est ambulare dicitur. Nog tegenwoordig is 't werkwoord weeren hier te lande niet geheel versleten, als wordende gebezigd omtrent landerijen, welker gebruik omwisselt; zeggende men, het land weert om. dat is, het land wandelt om.’

Te meermalen had ik deze aangehaalde woorden van den Heer halsema voorheen gelezen; doch toen kwam mij niet in de gedachten, dat dezelven zoo veel konden bijdragen, om den waren oorsprong en de beteekenis van de lettergreep weer, in het woord weerwolf, aan den dag te leggen: nu evenwel, de-

[p. 752]

zelven met meer oplettendheid inziende, meen ik hier op het regte spoor geraakt te zijn.

Ik wil echter mijn gevoelen aan anderen, meer kundig in het vak der Nederlandsche tale, niet opdringen, alsof hetzelve van alle tegenspraak vrij zou zijn; ik ken mijn zwak te wel, om niet overtuigd te wezen, dat men mogelijk mijn gevoelen in dezen met grond zal kunnen wederleggen en iet beters voordragen, en in zoodanig geval zal ik gaarne mijne misvatting erkennen en van mijn beweerde in dezen aszien.

Ik vermeen, dat de eerste lettergreep van het woord weerwolf moet en behoort afgeleid te worden van het bij den Heer halsema aangehaald Gottisch werkwoord quairban, garban, gaan enz. En hoe zeer dit woord in het begin alleen gaan of wandelen beteekend moge hebben, komt het mij voor, dat het naderhand in veel ruimeren zin is genomen en tot allerlei soort van gaan overgebragt, en zulks wel naar den aard der talen, tot welken dit woord met meerdere of mindere verandering van letteren is overgegaan, en dus ook meer dan eenvoudig gaan of wandelen in zich bevat, als loopen, zwerven, dwalen, sluipen en zoo voorts.

Ik begrijp derhalve, dat weerwolf, voor zoo ver de eerste lettergreep hier betreft, beteekent een zwervenden, sluipenden wolf, die langs allerhande wegen zwerft, loopt, dwaalt, sluipt en zoekt, om voor zijne hongerige maag het noodige aas of voedsel te bekomen, zijne prooi onverwacht aantast, verscheurt en verslindt; die door bosschen en velden bij avond en nacht alleen omdwaalt, om zijnen woesten honger door het opspeuren en onverhoeds overvallen van dieren en menschen, welken hij verscheuren en opvreten kan, te stillen. De eerste lettergreep dus van het woord weerwolf bevat niet anders in zich, dan het denkbeeld van zwervende, sluipende, woest rondloopende, prooi zoekende, kwaad doende en zoo voorts, welke als hoedanigheden of eigenschappen aan den wolf worden toegeschreven.

Maar van dit quairban, garban, komt mij voor, dat ook afgeleid moet worden ons waren, zoo als de Heer halsema hier boven ter loops aanteekent, t.w. voor wandelen, zweven. Zoo zegt vondel, in zijn grafschrift op den Graaf van Papenheim: ‘Wat schimmen waren hier?’ voor wandelen, zweven. Ook komt van hetzelve quairban, zoo ik meen,

[p. 753]

zwerven, zwarven, omloopen, dwalen, en van daar ook waarschijnlijk ons werven, voor omloopen, omgaan, volk bijeen zoeken te verzamelen, vooral tot den krijgsdienst; almede is hiervan afkomstig het Fransche woord garer, dat eigenlijk uit den weg gaan, wijken beteekent, en, zoo het schijnt, niet meer bestaat, maar van hetwelk nog over is gare, evite le danger, prends garde à toi, wacht u, ga uit den weg, en esgarer, s'egarer, s'ecarter de son chemin, van den weg raken, dwalen, dolen, en zijne zinnen kwijt raken; en aanbelangende het Fransche woord loup garou, is dit garou van het zelfde quairban afkomstig, even als het zelfde beduidende varou en berou. Men weet, dat b.g. en v. wisselletters zijn; hierom ook garou voor sorcier, toovenaar, en toovenares, tooverheks, omdat dezen gehouden werden bij nacht in de lucht om te zwerven en hunne tooverijen te verrigten, waarvan het Hollandsche varende vrouwen, voor tooverkollen, heksen, en het oude Fransch garouage, lieu de debauche, on l'on ne va que la nuit. Rocquefort, Glossaire de la Langue Romaine h.v.

Het is dus niet te verwonderen, dat het woord weerwolf, als dit aan iemand als een verwijt toegeworpen, of als een scheldwoord tegen hem gebezigd werd, zoo hoog en beleedigend werd opgenomen, en ook zwaar gestraft; want men beduidde daar niet anders mede, dan een mensch, dat, even als een woedende wolf, langs bosschen, kanten, heggen, velden en eenzame wegen bij dag en bij nacht omliep, fluipende omzwierf, met geen ander inzigt, dan om kwaad te doen, te rooven, te moorden, te branden en andere soortgelijke zware en grove misdaden te bedrijven, en dus kon het niet anders dan als de hoogste en verregaandste eerberooving opgenomen worden.

Van het Gottisch quairban, garban, is waarschijnlijk ook afkomstig het Latijnsch currere met zijne afstammelingen, en het Fransch courir, coureuse, zoo als mede ons varen zoo te land als te water, ook veren, veerman, voerman, enz.

Het woord weerwolf zelve is hier en daar nog in gebruik; doch niet zoo zeer in eene kwade beteekenis. Zoo wordt in de Stad Goes en de Eilanden van Zuid- en Noord-Beveland een ambachtsknecht of gast, die niet vast als knecht bij eenen meester in het werk, maar nu bij dezen dan bij genen baas arbeidt of in dienst is, of die nu dit dan dat handwerk of arbeid

[p. 754]

bij de hand vat, een weerwolf genoemd, ten duidelijksten bewijze, dat weer in weerwolf van een woord oorsprong genomen hebbe, dat gaan, zwerven, loopen, omloopen, enz. beteekend heeft. Zoo is het ook ten naasten bij gelegen met het loup garou in het Fransch; hetwelk blijkt uit de Verhandeling, bevattende ophelderende aanmerkingen over het 39 Art. van het 4 Boek van het Drentsche Landregt, van den Heer Mr. j. van lier, te vinden in het meergem. Werk van het Groninger Genootschap pro excol. J.P. D.I. bl. 449 en volgende; teekenende de opgemelde Schrijver, na eenige uitweiding over het woord weerwolf gemaakt, doch omtrent deszelfs oorsprong en beteekenis zich niet uitgelaten te hebben, bl. 472 aan: ‘hoe men in eene naburige Provincie, op sommige plaatsen, dit woord gebruikt om een arbeider uit te drukken, die onderscheidene handwerken van timmeren en metselen beide oefent; en dat de Franschen door het woord loup garou, overeenkomende met ons weerwolf, ook verstaan un homme d'une humeur farouche et melancolique.’

En dit laatste komt wel overeen met een woest, wreed, zwervend, kwaadaardig en ook zwaarmoedig, galzuchtig mensch, dat tot het bedrijven van alle euveldaden geschikt is, en door zijne ongesteldheid daartoe gebragt en ligtelijk vervoerd wordt.

Het komt mij waarlijk wonder voor, dat deze Heeren, die zoo na aan de bron geweest zijn, den waren oorsprong en de beteekenis van de eerste lettergreep van het woord weerwolf niet ontdekt of aangewezen hebben.

V.E.V S.