Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Waarom klagen de geleerden, dat zij zoo weinig genoegen smaken in de wereld?

Sommigen hebben beweerd, dat het geluk, hoe zeer in soort onderscheiden, in even gelijke mate over geheel het menschelijke geslacht verspreid is. Ingevolge dier stellinge, worden de klagten van den geleerde geöordeeld, niet meer gegrond te zijn, dan die des daglooners. Meer geruchts gaat er inderdaad in de wereld uit van de rampen des dichters en des mans van letteren, dan van de tegenspoeden des koopmans en des fabrikeurs. Het is, intusschen, niet zoo zeer de grootere menigte of de meerdere zwaarte der onheilen der eersten, welke dezelve ter kennisse van het algemeen brengt, maar hunne gewoonte om alle hunne gedachten en bedrijven op het papier te zetten. De ambachtsman heeft de koorts, of verliest eenigen van zijn gezin; in het verborgene stort hij een traan, en de wereld ziet zijne droefheid niet; terwijl quintilianus, even alsof het iet zeldzaams ware, het verlies van vrouw en kinderen aan

[p. 605]

de late nakomelingschap overlevert. Een kwaaddoener wordt naar een afgelegen oord gebannen, en men hoort niet meer van hem; en ovidius, om eene misdadige liefde in ballingschap gezonden, tracht den traan des medelijdens te wekken in de afgelegenste eeuwen.

Ondanks de aannemelijkheid dezer aanmerkingen, zal een onpartijdig waarnemer zich genoodzaakt vinden te erkennen, dat, indien de rampen der geleerden niet zwaarder zijn dan die van andere menschen, het gevoel daarvan doorgaans levendiger is. Dezelfde kieschheid van gevoel, welke hen voor verstandelijke schoonheid bijzonder vatbaar maakt, doet hen van de gewone wederwaardigheden des levens een sijner gevoel hebben.

Lieden van letteren bevinden zich, voor het meerdergedeelte, in eenen staat van ingespannene gedachten; terwijl dezulken, die met minder verfijnde werkzaamheden zich onledig houden, dikmaals (hoezeer ook sommigen aan de algeheele werkeloosheid der ziel mogen twijfelen) in eenen staat van verstandelijke ongevoeligheid zich bevinden; en indien het geluk alleenlijk in de ziel huisveste, moet ieder gering toeval de bedaardheid eener ziele verstoren, die immer in overdenking is verzonken.

De vermaken der geleerden zijn de zoodanige, welke ontstaan uit de beschouwing van grootheid, nieuwheid en schoonheid; vermaken van de zuiverste en verhevenste soort. Misschien is er geen waarlijk gelukkiger toestand dan die van een man van vernuft, ten tijde als hij ingespannen zijne aandacht gevestigd houdt op de beschouwing van eene dezer drie bronnen van verbeeldingsvermaak; maar zelfs de zuiverheid en voortreffelijkheid dezer vermaken dienen in het einde ter aanleidinge tot ellende voor hunne najagers. Nimmer zal onze tegenwoordige toestand gedoogen, dat enkel verstandelijke genietingen alle onze zorge en aandacht bezig houden; en wanneer de ziel van hare denkbeeldige gelukzaligheden tot de werkzaamheden terugkeert, welke hare vereeniging met het ligchaam gebiedt, dan wordt de overgang van het hoogste vermaak tot sinakeloosheid en wanlust de grond van eenen trap van ellende, evenredig aan den trap van verloren geluk.

Het vernuft heest altijd de volmaaktheid ten voorwerpe; maar volmaaktheid wordt in menschelijke zaken niet gevonden. Diensvolgens wordt het vernuft misnoegd over de onmogelijk-

[p. 606]

heid om datgene te verkrijgen, waarop het bestendig het oog heeft. Aldus lijdt het reeds in de aszonderinge van het boekvertrek; doch, bij zijne wederkeering tot de verrigtingen en bezigheden des werkzamen levens, valt de volmaaktheid, door hetzelve bedoeld, nog veel zeldzamer in het oog. Voorwerpen, welke, voor lieden van dagelijksch verstand, aangenaam of onverschillig zijn, vertoonen zich aan den man van vernust als wanstallig en onbehagelijk, om reden dat zij afvallen bij dat beeld van volmaaktheid, in de verbeelding gevormd, tot hetwelk, als eene regelmaat, alles gewoonlijk te huis gebragt, en waarmede het vergeleken wordt. Aldus dient schranderheid van opmerkinge ter ontdekking van verborgene wanstalligheden, even gelijk het vergrootglas eene vlek bemerkt, waar het ongewapende oog niets dan schoonheid ziet.

Gewoonlijk houdt zich de man van studie met ernstige bezigheden onledig; altijd leeft hij, het oog op eenig doel gevestigd houdende. Alle andere menschen besteden hunnen meesten tijd aan gemak, vrolijkheid en vermaak. Somtijds wordt de man van studie uit zijn boekvertrek gehaald, gewoonteshalve, of op aanhoudend verzoek, om deel te nemen aan de gewone uitspanningen des levens. Met tegenzin en beschroomdheid gaat hij derwaarts: want in de dagelijksche gezelschappen kan hij niet uitmunten, en elke aftrekking beschouwt hij als eenen hinderpaal tegen de bereiking van zijn hoofddoelwit en wenschen; en met hartzeer keert hij terug, omdat, in het uur van gezellige verkeering of gastmaalsligtzinnigheid, zijne verdiensten werden over het hoofd gezien, en op zijn gezag geene acht werd geslagen.

De onderscheidene oorzaken van de klagende gemoedsgesteldheid der geleerden, tot hiertoe aangewezen, kunnen op dezelve geenerlei oneer doen nederdalen; nog andere oorzaken, echter, zijn er, even aannemelijk, doch meer onteerende.

Zij die hunne vorderingen in kennis en geleerdheid telkens trachten uit te breiden, hebben daarbij tevens ten oogmerke, hunne waarde te vergrooten en roem te behalen. Elke stap, welken hij op den weg der vorderinge doet, doet den boezem des letteroefenaars van een hooger deakbeeld van zijne eigen verdienste zwellen, en versterkt hem in de bewustheid van eigen waardigheid. Maar de wereld draagt geene kennis van elke nieuwe aanwinst, welke de geleerde in zijn boekvertrek

[p. 607]

doet. Diensvolgens vergroot hij zijnen eisch op eerbied, voor dat zijne medgezellen eenige vermeerdering van verdienste vernemen. Aanspraak op eerbied zich aan te matigen, zonder dat de gegrondheid dier aanmatiginge wordt erkend, is diep vernederende voor eenen zoeker van letterroem. Diensvolgens is hoogmoed voor den geleerde eene rijke bron van onvoldaanheid.

Ieder najagenswaardig oogmerk heeft eene groote menigte najagers. Eigenaardig beschouwen mededingers elkander als vijanden, over en weder hunne onderscheidene wenschen dwarsboomende. Nergens wordt deze naijver zoo veelvuldig ontmoet, noch is dezelve heviger, dan onder de zoekers van letterroem. De geleerde is aldus een nijdigaard, en, volgens des Hekeldichters aanmerking, heeft geen Siciliaansche dwingeland eene grievender foltering dan den nijd verzonnen.

Het zij deze de ware oorzaken der klagten en der onverduldigheid der geleerden zijn, dan niet, zeker is het, dat zij, die de middelen tot het meeste geluk in handen hebben, dikmaals de grootste ellendelingen zijn. Eén gevolg van uitgebreide nuttigheid mogen wij uit deze aanmerkingen afleiden: ‘Dezulken, welken het vuur des vernufts en de vruchten der geleerdheid geweigerd zijn, mogen zichzelven gelukwenschen, dat, indien zij de voordeelen van vernuft en geleerdheid derven, zij ook van derzelver onaangenaamheden bevrijd zijn, en dat deze onaangenaamheden doorgaans derzelver voordeelen te boven gaan.’