Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Jan Bertrand.

Deze beroemde Amerikaansche Kruidkundige was Kwaker van zijne belijdenis.

Hij werd bezocht door een jong Russisch Edelman, een zeer braaf en verlicht mensch. Deze vond hem op den oever van de rivier Skurkill, hebbende een leêren schortje voor, en bezig, met alle zijne lieden, om eenen dijk te herstellen.

Na de eerste begroeting, die zeer beschaafd was, schoon zeer gemeenzaam, gelijk het die der Kwakers altijd is: Wat redenen, zeide bertrand, hebben u kunnen bewegen, uw vaderland te verlaten, om hier, met zoo vele gevaren, te komen?

Ik ben gekomen, zeide de Heer yvan, om hier wetenschap en nieuwe kundigheden te zoeken. - Inderdaad, zeide bertrand, gij zijt een groot reiziger voor een' man van uwe jaren, en gij doet ons jeugdig gewest veel eere aan, van u te verbeelden, dat gij hier iets zoudt kunnen zien, hetgeen uwer aandacht waardig zij. Zoudt gij me wel willen zeggen, of de bewoners van uw land, ten einde de velden vruchtbaar te maken, dezelsde bebouwing, als wij, bezigen? - Wij zouden al te rijk en al te gelukkig zijn, zeide de Rus, zoo het mogelijk ware, dat het gansche gebied der Czars bebouwd werd als Pensylvanie. Daarenboven zijn onze landerijen zoo ongelijk verdeeld, en behooren zoo zelden in eigendom toe aan de werklieden, die ze bebouwen, dat zij voor dezelven met geenen gelijken ijver zorg kunnen dragen, als gij, gelukkige Pensylvaniërs, die de uwen, om zoo te spreken, hebt ontvangen uit de hand van den Heer der Natuur, die vrij en zonder leenpligtigheid zijt, die onder billijke wetten leeft, en bestemd zijt tot eenen voorspoed en een vermogen, die eenmaal Europa zullen verbazen.

[p. 295]

Vriend yvan, zeide de Kwaker, ons land is buiten twijfel de wieg van een nieuw gebied: de oude wereld zal het misschien gaan vermoeijen zijne bewoners te voeden; dan zuilen zij hier komen om te leven, om de onderdrukking en de armoede te ontwijken. Maar kunnen wij ons vleijen, de liefelijkheden der broederlijke gelijkheid altijd te behouden? Ach! de harde noodzakelijkheid vormt de groote maatschappijen, en stelt ze zamen uit eene menigte van middelmatige menschen, en een klein aantal mannen van moed en bekwaamheden. Hoe dan de dwingelandij te ontwijken? - Hebt gij slaven in uw land?

Ja, ongelukkiglijk hebben wij er; zij zijn geene lijfeigenen van familiën, maar eenvoudig slaven van den grond, dien zij verpligt zijn te bebouwen, en waartoe ze behooren.

Ik beklaag ze, zeide hij al zuchtende.

Na het middageten, dat zindelijk, overvloedig en sober was, werd ik, zegt de Heer yvan, op eens aangenaam getroffen door eene mengeling van zachte toonen, die mij een Concert van verschillende instrumenten in de verte voorstelden. Dit is het nageregt van een' Vorst! riep ik. ô, Wat zoete harmonie!

Verwonder u niet, zeide de Heer bertrand: hetgeen gij daar hoort, is even zoo eenvoudig, als hetgeen ge zoo even hebt gegeten.

Verbaasd, vaart de Heer yvan voort, stond ik op, en, de rigting der aangename toonen volgende, ging ik eenen halven wenteltrap op. Toen bemerkte ik, dat deze muzijk het uitwerksel was van den wind, die door de snaren blies van eene AEolus-harp; een werktuig, dat ik nimmer had gezien.

Ik ging mijnen eerbiedwaardigen gastheer weer opzoeken; wij dronken eene flesch maderawijn, en gingen vervolgens in zijn studeervertrek.

Vriend yvan, zeide hij, gelijk ik niet twijfel of gij verstaat de Latijnsche taal, zoudt gij wel dezen vriendelijken brief eens willen lezen, dien de Koningin van Zweden, ulrica, mij, voor eenige jaren, toezond. De goede vrouw! Is het niet verbazend, dat zij, van uit haar paleis te Stokholm, zich heeft verwaardigd te denken aan den armen jan bertrand, die de boorden van de rivier Skurkill bewoont.

Dat is niet verbazend, want zij bemint de wetenschappen, en gij hebt het eerst de planten en bloemen van dit land on-

[p. 296]

derzocht. Wordt gij niet dagelijks geraadpleegd door de beroemdste Kruidkundigen van Frankrijk, Engeland en Duitschland! - Er verscheelt veel, dat ik een geleerde zou zijn; al het onderwijs, dat ik ooit genoten heb, bestaat in te kunnen lezen en schrijven. - Hoe dan hebt gij ondernomen de wetenschap aan te kweeken, die u zoo beroemd maakt? en wie heeft u dezen smaak ingeboezemd?

Ik zal het u zeggen, antwoordde hij, en gij moogt gelooven wat ik u zal zeggen, schoon ik vrienden ken, die er om gelagchen hebben. Op zekeren dag bezig een mijner velden te bewerken, (want gij ziet wel, dat ik slechts een eenvoudig werkman ben) was de zon zoo heet, dat ik mij in de schaduw van eenen boom begaf, om de frischheid te genieten en uit te rusten; mijne oogen vielen bij toeval op eene wilde violet; ik plukte dezelve werktuigelijk en zonder te denken aan hetgeen ik deed; ik onderzocht haar met meer oplettendheid dan gewoonlijk de landbewoners doen, en stond verbaasd van te zien, dat deze bloem uit verscheidene afzonderlijke deelen bestond, zijnde dezen regtstandig, die vlak liggende. ‘Schaamt gij u niet, zeide mijn geest, of iets dat mijnen geest aanblies, zoo vele jaren op het land geleefd te hebben, zonder, of de deugden, of de eigenschappen van zoo vele planten en bloemen te kennen, op welken gij gedurig treedt?’ Deze eensslagsche ingeving ontstak mijne nieuwsgierigheid, want ik was niet gewoon zoodanige gedachten te vormen. - Ik vervolgde mijnen arbeid met dezelfde gezetheid; maar, wat ik deed, dat nieuwe denkbeeld was gedurig voor mijnen geest tegenwoordig. Ik deelde het mijner vrouw mede, en zij berispte mij zeer, uit vreeze, zeide zij, dat ik mij in nieuwe ondernemingen zou steken, weinig passende aan onzen staat. Zij zeide, dat ik niet rijk genoeg was om het geringste deel van mijnen tijd aan nieuwe studiën te wijden, die mij noodwendig zouden beletten te waken over de belangen van mijne boerderij, mijn éénige schat, en het éénige voorwerp, eenen armen Amerikaanschen volkplanteling voegende. - Deze voorzigtige raad ontmoedigde mij niet; ik dacht gedurig aan die bloem, hetzij ik aan tafel was, te bedde, of waar ik ging. In het kort, ik kon niet langer weerstaan; den vierden dag der volgende week was ik te Philadelphia. Ik wist geenszins, welke boeken ik

[p. 297]

noodig had; doch, om kort te gaan, ik ontvouwde den boekverkooper van goeder harte mijn voornemen, en hij gaf me hetgeen hij doelmatig achtte; hij voegde er eene Latijnsche spraakkonst bij. (Ik was toen drieëndertig jaren oud.) Gelukkiglijk vond ik in mijne nabuurschap een' Duitschen schoolmeester, die, in den tijd van drie maanden, mij genoeg Latijn leerde om linnaeus te verstaan, wiens werken ik toen kocht. Aan de lectuur en de raadgevingen van dezen geleerden man ben ik de methode verschuldigd, welke mij tot de kundigheden geleid heeft, die ik thans bezit. De wetenschap der kruidkunde is zoo uitgebreid, dat de beginners eenen draad noodig hebben om hen te geleiden, en ik had er te voren geen' kunnen vinden. Ik begon te botaniseren in mijne velden; vandaar ging ik de provincie Maryland bezoeken. Hoe meer ik gevoelde dat ik bekwaam werd, hoe meer ik mijne wandelingen uitbreidde. Ik slaagde eindelijk om eene algemeene kennis te verkrijgen van al de planten, boomen en bloemen, die op ons vasteland groeijen. Mijne vrienden in Engeland bewogen mij, hun verzamelingen te zenden van alles, wat ik vergaderd had; dit heest mij de correspondentiën verschaft, waarvan gij hebt hooren spreken. Ik ben welgesteld geworden; ik heb opgehouden zoo gezet te werken als voorheen, en niets maakt mij gelukkiger, dan de omgang met degenen mijner vrienden, welke mij komen bezoeken. Zoo er onder de planten en boomen, welke ik ken, mogten zijn, die gij zoudt wenschen naar uw land te zenden, ik zal er u met het grootst genoegen van voorzien.

Aldus heest het verhevenste in de wereld, de geleerdheid zelve, bij deze volken, de zachte en treffende eenvoudigheid der eerste eeuwen!

Jan bertrand was de zoon van eenen uitgeweken Franschman. Zijn studeervertrek binnenkomende, zegt de Heer yvan, ontdekte ik, met den eersten oogopslag, tegen een der muren, familiewapenen, besloten in eene ouderwets vergulden lijst, met den naam van j. bertrand er onder geschreven. - Hecht, zeide ik, het genootschap der vrienden eenigen roem aan deze soort van wapenschilden, die, onder ons, somtijds tot onderscheiding der familiën dienen? - Het is er verre af, antwoordde hij: ik zal u zeggen, hoe het is. Mijn vader was een Franschman: uit zijn land verjaagd, omdat hij niet van 's

[p. 298]

Konings godsdienst was, kwam hij hier, en bragt deze lijst, van den anderen kant der zee, mede; ik heb er tot hiertoe zorg voor gedragen, omdat het een familiemeubel en een gedenkstuk van derzelver ongelukken is.