Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 682]

Tableaux de Société, ou Fanchette et Honorine; par Pigault le Brun. IV Tomes. Oh! les passions! les passions! Paris, chez Barba. 1813. 12mo. p.p. environ 900.

Een roman kan van een anderen hemelsbreed verschillen. Een geleerde wieland verplaatst ons in langverloopen eeuwen en afgelegen landen. Een ander schept eene eigen wereld, naar het model van zijn hart en verbeelding gevormd. Doch, wanneer de roman tableau de société, uit het dagelijksch leven ontleend, en daarop toepasselijk is, (verre de meeste goede romans zijn van dezen aard) dan kan hij tevens tot eene aanwijzing strekken van de denkwijze en zeden des lands en des tijds, in welken hij geschreven is. Hoe veel te meer moeten wij het daarvoor houden bij dit boekje, door den titel zelf als spiegel van het dadelijke leven aangewezen; en door alles, wat zich gemakkelijk laat onderkennen, - uitwendige omstandigheden, inrigtingen en namen van den dag - als zoodanig blijkbaar gestempeld? - hoe veel te meer, daar het bekende ten aanzien van Fransche karakters en zeden zoo wél getroffen is, dat men hieruit tot de juistheid van het min bekende met regt besluiten mag? Helaas, welk eene waarheid met opzigt tot genoemde karakter, denk- en leefwijze, onder de tegenwoordige aanzienlijken van Frankrijk! welk eene waarheid, zoo dit boeksken een gewoon en getrouw tafereel der zamenleving bij deze lieden behelst!

Een der hoofdpersonaadjen, de man en vader der op den titel aangeduide heldinnen, treedt hier het eerst op, als nieuwelings aangesteld Prefect in een afgelegen Departement. Van ter zijde bemerkt men, dat zijne tegenwoordige vrouw (die zelve als verhaalster voorkomt) voorheen door hem uit lageren stand opgetrokken, en in de plaats eener gade, als 't ware, gedrongen is, die, schijnt het, door hartzeer ten grave werd gesleept. Zij beminnen elkander vurig; doch dit belet niet, dat al spoedig eene nieuwe intrigue door Mijnheer den Prefeet, met de vrouw van eenen vriend en gast, wordt bij de hand genomen, die hem daarenboven beweegt, de dwaze verliefdheid van eenen beminnelijken jongeling op zijne eigen vrouw, op allerlei wijze, te begunstigen. Door zijne onbezonnenheden daarna ontzet van zijnen post, en met de zijnen

[p. 683]

gevestigd op een afgelegen landgoed, verleidt hij op nieuw de jeugdige weduw eens verdienstelijken krijgsmans, als vriendin te hunnen huize wonende. En, hierin gedwarsboomd, ja eindelijk teleurgesteld, door de tusschenkomst zijner vrouwe, begaat hij al meer en meer buitensporigheden, ziet zijn huwelijk ontbonden, vervalt hoe langs zoo dieper, en komt gelukkig nog, als een uiterste booswicht, tijdig om.

Onder dit alles is de liefdedraad, tusschen de vrouw en den jongeling boven gemeld, niet afgebroken. In tegendeel, het ondoofbaar vuur des laatsten, allerlei toeval, en zekerlijk ook het wangedrag des eigen mans, ontsteekt mede in het hart der vrouwe eenen onweerstaanbaren gloed. Deze liefde is zelfs als de voorname hoofdzaak van het geheele verhaal te beschouwen, en wordt een tijdlang, of liever voor een groot deel, zeer belangrijk behandeld. Met vurige trekken inzonderheid maalt de Schrijver dezen hartstogt, schoon op de Fransche wijze, als zinnelijke behoefte en genot veel meer, dan zuivere aandoening van het hart. Men herinnert zich daarbij gedurig rousseau's schilderijen uit de Heloïse, en wordt meer en meer overtuigd, dat de Franschen geene andere liefde kennen, dan hetgeen zij desir avec de l'amitié noemen; doch dat ook deze begeerte, door het zuidelijk luchtgestel, de levendige verbeelding, het gansche gevoel hierop gerigt - in één woord, de verhoogde en verfijnde zinnelijkheid, in een licht wordt beschouwd en geplaatst, dat niet kan nalaten den verderfelijksten invloed te oefenen op het jeugdige hart. Eene poos blijft de onderlinge verkeering binnen de grenzen der betamelijkheid. Doch het is er verre vandaan, dat waarachtige zedigheid hiervan de oorzaak zou zijn. Welhaast stoort men zich aan niets meer; want het geheim, hun besloten huwelijk, doet geen gevaar meer vreezen. Eene vriendin van den hoogsten rang, de Vorst, derzelver echtgenoot, beiden hare beschermers en verlossers van het hatelijk huwelijk met den ontrouwen, weten van deze hare buitensporigheden, en blijven even zeer hare vrienden, ja leenen zich tot verberging der te vroege vrucht van dat zedeloos gedrag; schoon juist zij dit alles konden doen, uit hoofde hunner onbesmette en onverdachte eer. Eindelijk wordt het huwelijk aangekondigd; en nu besterft het Fanchette's dochter, nog in kinderlijken ouderdom; want ook zij is op den minnaar van hare moeder verliefd. Zij dringt zelfs daar-

[p. 684]

op, dat deze haar den man zal afstaan. Men ziet geen ander middel, haar dezen eisch te doen intrekken, dan door de verklaring, dat in het geheim reeds de naauwste verbindtenis tusschen hare medevrijster en den gevaarlijken man bestaat. En Honorine bekoopt haren gedwongen afstand met niets minder dan den dood.

Zie daar het algemeen beloop van een verhaal, bovendien met allerlei bijwerk, en fraaije zoo wel als belangrijke stoffaadje, zoo als van zelve spreekt, ruim voorzien. Men ziet uit hetzelve den geest dezer hersenvrucht, die overigens alles heeft, waardoor deze soort van geschriften gewoonlijk onderhoudt, vermaakt en boeit. Is het niet ongelukkig, dat het rijk, hetwelk in zoo vele opzigten den toon aan de beschaafde wereld geeft, dat de taal, die in alle hoogere standen wordt verstaan, dat de geliefkoosde Fransche litteratuur zulk eene bron van zedebederf bevat? Neen, beminnelijke schoonen, bederft uw hart en verbeelding en zedelijken smaak en rein geluk door deze verpestende lekkernijen niet! Dweept dan oneindig liever met een' lafontaine, die - hij moge somtijds uw gemoed met droomen en hersenschimmen vervullen - ten minste de deugd en de schaamte eerbiedigt en verhoogt. Doch, dat het niet slechts romans zijn, die uwen leeslust boeijen. Immers, de Bevalligheden zelve openen u in onze dagen den tempel der wetenschappen. Geschiedenis en dichtkunde geleiden langs de aangenaamste, en niet min zekere, niet min hielzame paden van ware wijsheid en rijpe ervarenis. Honderd gelezen romans - wat voordeel hebben ze u aangebragt? wat hebt gij uit dezelven geleerd? Helaas! het is maar al te waarschijnlijk, dat uw hart en verstand beide, gelijk uw kostbare tijd en vermaak in nuttige bezigheid, daarbij veeleer hebben schade geleden. - Doch, nog eenmaal: verre, verre vooral van ons Fransche wijsheid, Fransche vrijheid, Fransch geluk! De ondervinding zelve heeft ze schrikkelijk gebrandmerkt.