Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 676]

Merkwaardige Bijzonderheden uit de vroegere en hedendaagsche Gebeurtenissen van ons Vaderland. Eene Redevoering; door den Schoolopziener H. Wester. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1814. In gr. 8vo. 32 Bl. f :-4-:
De opdragt van de Oppermagt aan den Prinse van Oranje beschouwd, als het eenigste redmiddel, ter vestiging van Nederlands Onafhankelijkheid, bij de afschudding van 't Fransche juk. Door Mr. J.J. Elsevier, (te Voorthuizen.) Te Arnhem, bij J.H. Moeleman. 1814. In gr. 8vo. 28 Bl. f :-6-:
Iets over de Kerkelijke Inzegening van het Huwelijk, aan alle Vrienden van Godsdienst en Zedelijkheid. Te Groningen, bij R.J. Schierbeek. 1814. In gr. 8vo. 16 Bl. f :-4-:
Teregtwijzing aan den Wel Eerw. zeer gel. Heer R. Speelman, Predikant te Barneveld, betrekkelijk zekere Aanmerkingen, welke Z.W.E. zich omtrent de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen heeft gelieven te veroorloven in eene Antikritiek, geplaatst in No. 7 van den Recensent ook der Recensenten. Door J.S. Swaan, Rector der Latijnsche Scholen te Hoorn, enz. Te Hoorn, bij J. Vermande. In gr. 8vo. 12 Bl. f :-4-:

Schoon de opgemelde vier stukjes geene groote overeenkomst, ten aanzien van derzelver onderwerp, bezitten, de menigte van brochures - belangrijke werken blijven nog schaarsch - noodzaakt ons tot dusdanige zamenvattingen.

Het eerste is eene soort van betoog, dat de Voorzienigheid zich in de verlossing en behoudenis onzes vaderlands, in vroegere en latere dagen, op eene kenbare wijze heeft werkzaam betoond. In zoo verre heeft het dus eenige overeenkomst met het oude stuk, Wonderen des Allerhoogsten, van van de velde. Het is jammer, dat de Redenaar niet meer eigenlijke bijzonderheden, zoo als uit de vroegere, ook uit de geschiedenis der laatste dagen heeft weten aan te voeren. Het heeft

[p. 677]

toch aan vrij algemeene verhalen zelfs van dien aard niet ontbroken. Wij herinneren ze ons slechts niet bepaald en zeker genoeg, om ze hier op te noemen. - Nog moeten wij de vrijheid nemen, den verdienstelijken man onder het oog te brengen, dat zijne redenering over het Noodlot, bl. 9, voornamelijk het besluit: zoo het ongeschapen zij, dan is het de eeuwige God zelf, enz. alleen bewijst, dat hij met de Metaphysica in het gemeen, en de stelsels, zoo van spinoza als grovere Materialisten in het bijzonder, niet zeer bekend is. Overigens lazen wij zoo wel het prozaïsche als dichterlijke gedeelte met zeer veel genoegen.

Het tweede had ten oorsprong het begrip sommiger van des Schrijvers bekenden, dat liever de oude waardigheden van Stadhouder enz., dan wel de Souvereiniteit, den Prinse van Oranje hadden behooren van nieuws opgedragen te zijn. Hij poogt daartegen te betoogen, hetgeen op den titel staat uitgedrukt. De oude staatsregeling was, door de wijze zelve van haar ontstaan, gebrekkig. Zij gaf gereede aanleiding tot allerlei verschelen. De staatkundige twisten, die het land steeds geschokt, en eindelijk in het verderf gestort hebben, hadden geenen anderen oorsprong. Sedert is derzelve geheel de bodem ingeslagen; wezenlijke verbeteringen hebben plaats gegrepen; en de herstelling zou, daarenboven, met alleruiterste zwarigheden, met onvermijdelijke opwekking der oude twisten gepaard gaan, hetgeen nogtans zou doodelijk zijn. Voorheen hadden wij onze welvaart aan onzen staatsvorm niet te danken; thans zou hij nog veel minder voegen bij den toestand van Europa; en de volksvrijheid zelve zou er niet bij winnen op de magt van den Vorst. Ziedaar zoo wat de gronden, die aan eenen onbevooroordeelden bezwaarlijk anders dan bondig zullen voorkomen.

Het derde, onder het voorberigt U. geteekend, komt van eene hand, in de geletterde wereld met achting en roem bekend. Bijzondere aanleiding schijnt het gekregen te hebben uit het thans plaats grijpend gebruik, waarbij de kerkelijke inzegening veelal achtergelaten wordt. De Schrijver meent, dat dit verzuim niet anders dan van nadeeligen invloed kan zijn op de huisselijke zeden, de reine huwelijkstrouw, regte huwelijksliefde en het echtelijk geluk. Bij elke belangrijke onderneming, zegt hij in het algemeen, wordt de Godsdienst

[p. 678]

ingeroepen, althans behoort dit te geschieden; en welke belangrijker, welke gewigtiger onderneming bestaat er voor den mensch, dan het aangaan van een huwelijk? Men roept, en niet zonder grond, om meer plegtigs in onze openbare godsdienstoefeningen, voert daartoe gezangen in, enz.; en men zou het dadelijk bestaande en door de oudheid geheiligde afschaffen? enz. enz. - Wij betuigen, over de zaak volkomen eenstemmig met den Schrijver te denken, en lang gedacht te hebben. Het huwelijk is, ja, een burgerlijk contract; maar het is even zeer op de redelijkheid onzer natuur, op de zedekunde, ouder dan alle maatschappelijk verdrag, op den geöpenbaarden Godsdienst gegrondvest. Een groot deel der pligten, aan hetzelve verbonden, vallen geheel buiten het bereik van den aardschen regter; het hart en geweten alleen kunnen die met naauwgezetheid doen vervullen, en den echt tot eenen waren zegen maken. Wij wenschen dus even vurig als de geächte Schrijver, dat de nieuwe wetgeving althans geenen hinderpaal zal in den weg leggen, maar veeleer krachtige aanbeveling verleenen aan de openbare heiliging van het echtverbond door den Godsdienst, onder Protestanten zoo wel als anderen, elk naar zijne eigen kerkzeden en begrippen.

Het vierde moet gewis uit het oogpunt worden beschouwd, dat godsdienstige vooroordeelen gevaarlijk zijn voor alwat nieuw is, of op verlichting en beschaving uitloopt; dat de stem van éénen Leeraar in staat is, die vooroordeelen, eenmaal ingesluimerd zijnde, dadelijk weer op te wekken, en dat dit zéér altijd zacht moet behandeld worden. Anders meenen wij, dat de loffelijke Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen nog minder reden had, de heengeworpen aanmerking van speelman met eenige bestrijding te verwaardigen, dan wij, om op zijne gansche zoogenaamde Antikritiek bijzondere aandacht te vestigen. Wat speelman eigenlijk in de werken der Maatschappije mist, is zoo geheel duidelijk niet. Zoodanige Christelijke leerstukken, zegt hij, over welken, voor weinige jaren, geen (dus thans wel) verschil was. Wij betuigen - althans buiten de eigenlijke Neologie, een Christendom zonder wonderen - deze leerstukken niet te kennen. Gesteld echter, dat zij er zijn, dan mogen ze even zoo weinig voorkomen in de werken eener Maatschappij tot nut des Algemeens, als of er steeds twist over geweest was. Misschien geschiedt reeds te veel,

[p. 679]

door de uitsluiting der Joden. Misschien pleit het aangevoerde van den Heer swaan reeds tegen de Maatschappij, en hare aanspraak op algemeenheid. In zoo verre nogtans, als op eene bescheidene wijze moest aangetoond worden, dat hare werken eenen waarlijk Christelijken geest ademen, voldoet het stukje zeer goed aan het oogmerk.