Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Spreuken, Opgaven, Overwegingen, Bepalingen, Gronden. Door W.E. de Perponcher. Vde Deel. Te Utrecht, bij J. van Schoonhoven. 1814. In 8vo. 191 Bl. f 1-4-:

Vonden de vorige deeltjes van dit werk bij ons een gunstig onthaal, ook het tegenwoordige mag daarop rekenen; de belangstelling in den waardigen Schrijver nam toch zeer nog toe, toen, bij de laatste stuiptrekkingen van het Fransch geweld hier te lande, ook de grijze perponcher uit den schoot zijner familie werd weggerukt, en in den barren winter als gijzelaar naar Parijs vervoerd, in het nog donker en kritiek oogenblik, en wel zonder eenige beschuldiging of verdenking, maar, naar den aard van het gijzelaarschap, om met zijn persoon te verantwoorden voor het eventueel lot van deze en gene werktuigen van den Franschen dwang, die men in Holland in handen had, en alzoo onder niet zeer aangename vooruitzigten. Dit boekje zal vooral belangstelling opwekken, daar het 's mans overdenkingen bevat meerendeels op deze zijne reis en in zijne gevangenis, en tevens een vrij omstandig verhaal van zijn wedervaren bij deze zoo onverdiende als onverwachte en harde behandeling.

Wij zien dan ook hier wederom de ons genoeg bekende onedelmoedige handelwijze van het voormalig Fransch bestuur, in het noodeloos verzwaren van het buiten dat reeds harde lot des bra-

[p. 667]

ven Grijsaards en dergenen, die men met hem wegvoerde; als daar is: het weinig gemakkelijk maken van de moeijelijke reis, de onaangename en voor zoodanige mannen geheel ongeschikte plaats ter gevangenis, het van elkander afscheiden en eerst zetten au secret van deze in allen gevalle erkende onschuldigen, de ook aldaar streng waakzame achterdocht, en het hatelijk sangfroid van den Franschman, waarmede hij de lotgenooten in het ongeluk aanzegt: ‘Gij zult wél doen, na den maaltijd afscheid van elkander te nemen, daar gij elkander niet zult wederzien.’ Maar niet minder treffend zien wij hier, hoe de man van braafheid en godsvrucht zich dan nog bemoedigen, sterken en troosten kan, ja in zijn hard lot het verzachtende goede met een oog op God dankbaar opmerken, en zich onder alles vervrolijken. Hetgeen intusschen het leed verzachtte, was, niet de menschlievendheid van den Franschman, maar de welwillende hulp en deelnemende liefde van meer dan éénen landgenoot, en van onzen voormaligen gebieder lodewijk napoleon, die, het zij te zijner eere gezegd, zich de Hollanders aantrok, en alzoo gaarne door ons wordt uitgezonderd, als wij algemeen nopens de Franschen zeggen, dat hunne behandeling van deze onze Aanzienlijken ruw en onbarmhartig was. Het spreekt intusschen van zelve, de gevangenen hadden niets tot verkwikking of onderhoud, dan uit hunne eigene middelen.

Maar, wat kan men ook veel verwachten van eene Natie, die wij nu reeds zoo vele jaren en bij zoo vele omwentelingen leerden kennen, als nagenoeg zonder karakter, en die ons de edele perponcher, bij eigen ondervinding, hier wederom teekent, als onvatbaar voor iedere blijvende aandoening van edelmoedigheid en erkentenis? Ziet hier deze teekening: ‘Keizer alexander hield het edelst en schoonst gedrag. Bij zijne intrede in de stad, zeide hij tot de zamenscholende menigte: “Mijne Vrienden! ik breng u den vrede en het geluk.” Aan iemand, die tot hem zeide: “Wij hadden reeds voorlang gewenscht uwe Majesteit hier te zien,” gaf hij dit zoo kiesch, en de Fransche eergierigheid zoo wel te gemoet komend antwoord: “Indien ik later kom, dan ik zelf verlangde, moet gij 't alleen aan de Fransche dapperheid wijten.” Zoo ras de Senaat napoleon vervallen verklaard nad, verklaarde alexan-

[p. 668]

der daarentegen, dat hij de vrijheid schonk aan honderd-en-vijftigduizend Fransche gevangenen, die hij nog in zijn Rijk had, enz.

De Franschen, door zulke edele trekken aangedaan, gaven nu den Russischen Keizer den naam van alexander den Grootmoedigen, dien hij zeker wel verdiende.

Alles moest dus de Parijzenaars uitnoodigen, om zich geheel te voegen tot de omwenteling. En toch, hoedanig was nu wederom de denkwijze bij den grootsten hoop? Zij, die, eer de omwenteling plaats had, tegen den Keizer hadden uitgevaren, begonnen, NB. bijna reeds daags na den intogt der Bondgenooten, van toon te veranderen. - Hun Rijk was toch zoo groot geweest; en nu, hoe klein stond het te worden! Zij bevonden zich onder de bescherming der Bondgenooten, - ja - maar dus ook onder hunne magt! Dit kwetste hunnen hoogmoed. Hun roem, dit zagen zij wel, was, met den Keizer, gevallen; dit bragt de belangneming tot hem weder. Nu zouden de Bondgenooten hem vermoorden! Nu begonnen zij alles van de Bondgenooten te vreezen; en het: “zij zullen dit,” “zij zullen dat,” had geen einde. Van de honderd menschen waren er geen drie, die de witte kokarde droegen. Toen het beeld van napoleon voorbij mijne vensters gevoerd werd, gingen er tusschen de honderd en honderd-en-vijftig menschen achter; maar men hoorde geen geluid, geen juichen, geen schelden; de doodsche stilte der treurigheid heerschte onder allen; 't was of zij de lijkbaar van eenen vriend vergezelden. Bij den intogt van den Graaf van artois juichten wel de lieden van middelen en aanzien, maar de gemeene hoop was meest stil. Zelfs onder de Nationale Garden, die hem inhaalden, hoorde men, uit de Bataljons der Infanterie, geen' den minsten kreet opgaan; alleen de Kavallerie, meest uit meer bemiddelde jonge lieden bestaande, zwaaide met de sabels, en riep gedurig: vive le Roi! De Maarschalken van den vorigen Keizer waren reeds misnoegd, omdat zij bij velen niet wel genoeg gezien waren. Met één woord, de vorige onbezorgdheid werd nu, met de ligtzinnigste veranderlijkheid, verwisseld; en de geesten schikten zich nog maar in 't geheel niet tot eene voltooijende vestiging der nieuwe orde van zaken.’

En dit was het geval bij het oogenblik van de geestdrift, bij den val des Alleenheerschers, die - één staal uit duizend -

[p. 669]

zijne burgers liet gevangen zetten, terwijl men hun toevoegde: ‘Gij wordt gevat, niet om het kwaad dat gij gedaan hebt, maar om het kwaad dat gij zoudt kunnen doen.’ Wie is, vraagt perponcher te regt bij dit verhaal, bl. 150, wie is onder zulk een bestuur veilig? - Wij binden ons in, en beloven den Lezer bij dit werkje vele belangrijke opmerkingen en wenken, overwaardig dat wij die behartigen: en, hoe moeijelijk het ons ook valle, wij wenschen, dat het kwaad, dat zij Europa berokkenden, hun nimmer vergolden worde! Maar dat zij dan ook eindelijk rust nemen, en de wereld in rust laten. Wij willen met de woorden van perponcher de Fransche Natie zegenen: ‘Lacht en leeft! sprak de oude Regering tot net Fransche Volk, en gaf het voorbeeld; en de onbedachtzame Natie dartelde, in niets ziende, of niets zien willende, onbezorgdheid, den diepsten afgrond van ellende te gemoet. - Na 1790 spraken verscheiden opeenvolgende Besturen tot die zelfde Natie: weent en sterft! En nu lag een ieder, wanhopende aan zijn eigen geluk, voor alle geluk van anderen onverschillig, te verkwijnen in niets voelerde hardvochtigheid. - Mogt eindelijk eens een wijzer mond spreken: lacht (wijl gij lagchen of van verveling sterven moet) lacht en leeft, maar ziet hoe! en zóó de twee vroegere even noodlottige tijdperken doen vergeten!’