Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 593]

Boekbeschouwing.

Bedestondsrede over het pligtmatige van een nederig bidden tot den hoogen God, in tijden van Oorlog, om Vrede, naar Psalm CXXII: 6. op 13 Jan. l.l. Door A. Ijpeij, Hoogleeraar der Leerstellige Godgeleerdheid aan de Hoogeschool te Groningen. Aldaar, bij J. Oomkens. In gr. 8vo. 34 Bl. f :-6-:
Leerrede over 2 Chron. XIII: 18^b. ter opwekking van het Volk van Nederland tot betamelijk vertrouwen op God. Door H. Muntinghe, Th. Doct. en Hoogleeraar der Kerkelijke Geschiedenis te Groningen. Aldaar, bij J. Oomkens. In gr. 8vo. 26 Bl. f :-6-:
Het veranderd gelaat des Aardrijks, zoo door de gebeurtenissen van den tegenwoordigen tijd, als door de wisseling van het Jaarsaizoen. Of de Lente van 1814. In twee Leerredenen. Door E. Kist, Predikant te Dordrecht. Aldaar, bij A. Blussé en Zoon. In gr. 8vo. 50 Bl. f :-11-:

Wij behoeven naauwelijks te zeggen, dat deze stukken alle groote verdienste bezitten. Zijn niet derzelver vervaardigers, elk op zijne wijze, ware sieraden der Nederlandsche Hervormde Kerk?

No. 1 meenen wij, in deszelfs eigenaardig karakter, eenvoudigheid en kracht, niet beter te kunnen leeren kennen, dan door de volgende aanhaling:

‘... Zullen wij niet zonder hoop op verhooring om den vrede bidden, dan dienen wij zelven vredesgezind te zijn jegens elkanderen. God is liefde; ook onze Heiland, het afschijnsel van den onzienlijken God, is liefde. Hij

[p. 594]

gaf ons daarom dit hoofdgebod: ‘Gelijk ik u lief gehad heb, zoo ook zult gij elkanderen liefhebben.... Ook uwe leeraars hebben niet opgehouden die liefdeles van het Evangelie u in te scherpen.... Eindelijk, nu wij de zure vruchten van twist en scheurzucht geproefd hebben, schijnt niemand onzer meer den ingang te willen betwisten aan die oude vaderlandsche, welke voorheen zulk eene magt maakte. En wij mogen God daarvoor danken. ô! Dat die engelachtige eeudragt blijve! dat zij blijve, in woord en daad!..... Welligt smeulen er hier of ginds nog overgeblevene vonken van de oude volksveete onder de asch! dat wij die uitdooven, mijne waardsten! opdat zij niet weder brand stichten, en een vuur worden, waarvan de vlammen gewisselijk ons nu te eenemaal verteren zouden. Wij zijn hier thans allerplegtigst bijeen, om van God eenen eerlijken en duurzamen vrede voor ons vaderland af te smeeken; wat zoudt gij er dus tegen hebben, geliefden! dat wij ook hier thans allerplegtigst eenen eerlijken en duurzamen vrede met elkanderen sloten?... Zaagt gij gaarn, dat ik zelf u allen hierin wilde voorgaan? welaan! ik doe dit met de genegenste bereidvaardigheid. Ziet daar, allen, die hier aanwezig zijt! mijne hand, de hand van, van vrede en broederliefde! Nimmer werke in dit hart eenige vijandschap tegen iemand uwer, omdat hij over 's lands belangen anders mogt denken, dan ik denke!.. dat beloof ik!’....

Een bedaarde en nederige gang kenmerkt overigens de beide Groninger Hoogleeraars, gelijk, volgens ons vroeger geuite oordeel, ook hunnen derden Ambtgenoot. Desgelijks kenmerkt hen, indien wij juist zien, eene zekere poging, om toch het meest regtzinnige voorkomen aan de Leerredenen te geven; en meenen wij ook hier en daar uitdrukkingen te kunnen aanwijzen, die met een volkomen gekuischten en kieschen stijl en taal misschien niet bestaanbaar zijn. Van beide aanmerkingen een voorbeeld in No. 2, alwaar de anders zoo juist denkende muntinghe op bl. 14 zegt: ‘Het moet ten tweede een Evangelisch of Chris-

[p. 595]

telijk vertrouwen zijn: immers het is het vertrouwen van eene natie, die haren God niet alleen kent, als den onafhankelijken Heer en vaderlijken weldoener van alle volkeren en menschen, maar tevens ook als eenen God, die aan zondige volken niets doet, dan op grond der zoenverdienste van zijnen Zoon, en die alleen om zijns Zoons wille verhooring schenkt op hunne gebeden.’ In de eerste plaats toch is niet de geheele natie van den Christelijken Godsdienst, noch denkt dit gedeelte juist eenstemmig zoo over de zoenverdienste van den Heiland. Ten andere zouden wij van oordeel zijn, dat deze het geweten van den afzonderlijken mensch, en de eigenlijke straf of het genadeloon in de toekomst, meer dan het goede of kwade dezer wereld betrof. - Op bl. 16 zegt hij wederom: ‘Hoezeer ik thans niet aandringe op persoonlijke, hartveranderende bekeering; nationale bekeering wordt er zeker van ons gevorderd.’ Eilieve, hoe kan de laatste zonder de eerste bestaan? wat kan de Kerkleeraar tot de laatste toebrengen, dan de eerste bevorderen? Het is waar, de Staat heeft met het hart niets te doen, indien slechts de daden goed zijn. Doch, zoo deze twee al kunnen gescheiden worden, de Evangelieleer heeft nooit eene andere roeping, dan op de zedelijkheid, en daardoor op allerlei geluk, te werken. Het schijnt dus, dat het woord bekeering hier iets meer of anders moet beteekenen, dan eenvoudige verbetering. - Bl. 7, eindelijk, heeft: ‘dat er naauwelijks iemand zijn zulle;’ welke verbuiging van het werkwoord zullen weiland, in zijne Spraakkunst althans, niet kent.

Beide deze stukken zijn ten voordeele der Armen gedrukt; doch zij behoeven deze bijkomende aanbeveling niet.

No. 3 is van eenen man, nog meer misschien dan de overigen, hier in zijn vak en in zijne kracht. Geheel zedeschrijver en zeer welsprekend, moet kist hier eene roerende taal spreken. Het opschrift duidt reeds den man aan, die weet het punt aan te wijzen, waaruit zich eene gebeurtenis het treffendst voordoet. En de tekst: Gij vernieuwt het gelaat des aardrijks, ja de geheele afloop der

[p. 596]

beide Leerredenen naar dezen zelfden tekst, bevestigen dat gevoelen. In den beginne vreesden wij wel, dat de eenheid zou lijden bij het overzigt van de gebeurtenissen der eensslags daargestelde omwenteling in de natuur en in de staatkundige wereld. Doch onze vrees was ongegrond. Het een en ander vloeit keurig ineen, en ondersteunt zich wederzijds. Vooral de eerste Leerrede: Het vernieuwd gelaat des aardrijks een heerlijk schouwtooneel van eene goedheid van God, die op onze blijmoedigste dankbaarheid de billijkste aanspraak maakt, hangt verrukkende schilderijen van het een en ander op; terwijl de tweede:.... van de magt en wijsheid van God, die ons met bewondering, eerbied en vertrouwen vervullen moeten, misschien wederom alleen omdat zij de tweede was, ons hier en daar min treffende en voldoende voorkwam. Zoo wij eene aanmerking mogen wagen, het is dat de toon, in de toepassing heerschende, wel eens wat afvalt bij dien in het overige gedeelte; juist niet als minder, maar als lager gestemd. Te voren verloor zich misschien de Redenaar in zijn grootsch ontwerp; thans vindt zich de Leeraar onder zijne gemengde, veelal eenvoudige, maar leergierige Gemeente weder. Noch het genie, noch het hart zou in dit geval berisping (veeleer lof) verdienen; doch de ware kunst, die bij geen voortbrengsel haren eisch opgeeft, is op eenheid van geest en toon zoo wel, als van stoffe en behandeling, gesteld.