Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Kort Begrip der Kerkelijke Geschiedenissen, ten gebruike voor de Scholen en van het Algemeen, door G. Benthem Reddingius, Th. D. en Predikant te Assen. Te Groningen, bij W. Zuidema. 1813. In kl. 8vo. 124 Bl. f :-6-:

Een nuttig boekje van eene in de godgeleerde wetenschappen niet onbekende hand. Het is waar, gelijk de Schrijver in zijn Voorberigt zegt, dat de kennis der Kerkelijke Geschiedenissen voor alle Christenen belangrijk, in sommige opzigten noodzakelijk is, en dat echter velen daarvan geheel onkundig zijn. Doch dat nut bestaat voornamelijk in eene pragmatische Geschiedenis der Kerke, in de

[p. 557]

aanwijzing (die hier niet alleen te pas komt, maar noodzakelijk is) van de gangen der Voorzienigheid met dezelve, en vooral ook in een meer zorgvuldig nagaan van de inwendige Kerk, van het Christendom te midden der schare van uitwendige Christenbelijders. De gemeene man toch heeft eigenlijk minder aan de opnoeming der vervolgende Romeinsche Keizers, der ondeugende Paussen, der tallooze zoogenaamde ketterijen, der barbaarsche Volken, die allengs per fas et nefas tot het Christendom gebragt zijn, dan met de leiding Gods met de Kerk. Naar het denkbeeld, dat wij er ons van vormen, moet een Kort-begrip der Kerkelijke Geschiedenis voor het Algemeen slechts een Commentarius zijn op deze woorden des Heilands: De poorten der Helle zullen mijne Gemeente niet overweldigen. Wat er ook gebeure, hoe heet de vervolging, hoe dik de nacht van onkunde, hoe diep de poel der zedeloosheid zij, waarin zij gedompeld ligt, van Christus af tot op onze tijden is er altijd een heilig zaad, eene betere kiem overgebleven, die door geenen storm verloren ging, maar zich eindelijk, onder den zonneschijn van uitwendige verlichting, - en misschien als hulpmiddel tegen de gevolgen dier verlichting, - ontwikkelde, en thans tot een' hoogen boom is opgegroeid, onder wiens takken ontelbare menigten verkwikking en verademing vinden. Dit te weten, is van algemeen, is van praktisch belang, en wij hadden wel gewenscht, dat de bekwame Schrijver van dit boekje hierop wat meer de aandacht zijner Lezeren gevestigd had. Nu toch - dit kunnen wij niet ontveinzen - heeft dit Kort-begrip meer het aanzien eener dorre Kronijk, waar, bij elke Eeuw, al het wetenswaardige, wel zeer beknoptelijk, en, zoo veel het bestek toeliet, volledig, is bijeengebragt, maar juist daardoor eene zekere droogheid aan het verhaal is bijgezet, die men, volgens de gekozene manier, om den Lezer zoo vele bijzonderheden als mogelijk mede te deelen, niet vermijden kon. - Daarentegen spreekt men slechts met een enkel woord van die weinige Edelen, die in donkere Eeuwen pal stonden tegen priesterdwang, en uiterlijke

[p. 558]

vertooning zonder ziel. De Waldensen worden (bl. 68) met lof, doch als in 't voorbijgaan vermeld; de godvruchtige, zoo snoodelijk gelasterde en vervolgde Albigensen, daarentegen, niet eens genoemd. Elk, die den Paus verwierp, was daarom ook nog geen Heilig; en het verwondert ons, op bl. 85, den geleerden, zachtzinnigen wesselus (gansfort), den voorlooper van erasmus, met den woesten dweeper savonarola, die het licht van kunde, door de medicissen ontstoken, te Florence weder trachtte uit te dooven, in ééne klasse geplaatst te zien.

Doch schoon het ons jammert, dat de geleerde Schrijver niet meer eenheid van doel, en een min afgebroken verhaal gebezigd hebbe, zoo blijft toch daarom de nuttigheid van dit boekje buiten alle bedenking. Het kan eene eerste handleiding worden voor jonge lieden die zich meer bijzonder op dit vak wenschen toe te leggen, of die in 't algemeen lust voor de Geschiedenis hebben, en om zich daarvan, te midden van den doolhof der ketterijen, ongerijmdheden, misselijke gebruiken, en gruwelen, waaruit vooral in de Middeleeuwen bijna de geheele Geschiedenis der uitwendige Kerk bestaat, als van een' leiddraad te bedienen. Het is inderdaad een zeer goed Compendium. Echter nemen wij de vrijheid, den Schrijver eenige bedenkingen te opperen. Zou het wel waar zijn, 't geen de bijgeloovige en partijdige Christen-Schrijvers der zesde Eeuw vermelden, dat de Christenen onder de Saxen, (Saksers) Hunnen, Lombarden en Perzianen, vele kwellingen en wreedheden moesten lijden, vooral in Perzië... door chosroes. Onder die barbaarsche Volken was het stelsel van vervolging geheel vreemd, en de groote chosroes of noushirvan was daartoe te wijs en te staatkundig. Enkele monniken, die ten ontijde bekeeren wilden, en als slagtoffers van hunnen ijver vielen, waren misschien de eenigen; en men weet, hoe verre de zucht toen ging, om de legende met martelaars te verrijken. - Zoo zegt de Schrijver ook: De Sarracenen deden

[p. 559]

den Christenen veel afbreuk; in Spanje stelden de Sarracenen alle middelen te werk, om de Christenen tot omhelzing van den Mahomedaanschen Godsdienst te bewegen. Het is bekend, dat de Spaansche Christenen volkomene vrijheid van Godsdienst en kerkbestuur hadden, zoolang zij het geloof der Muzelmannen niet met daden aantastten; en die dit deed, was gewis geen echt martelaar. - Volgens bl. 82 zou de Lezer bijna moeten opmaken, dat de Spanjaarden, overwinnaars geworden, niet veel hardere wapenen dan hunne vijanden bezigden; en toch voerden zij de brandstapels der Inquisitie in! - Op bladz. 107 (17de Eeuw) wordt gemeld, dat de Koning van Zweden, de Paltsgraaf aan den Rijn, de Markgraaf van Brandenburg, de Prins van Hessen, de Hertog van Brunswijk, de Koning van Polen, enz. tot den Roomschen Godsdienst terugkeerden. Wij twijfelen aan zulk eene menigte Vorsten. Althans geen Koning van Zweden verliet het Protestantendom in de 17de Eeuw; maar wel de Koningin christina, na den troon te hebben afgestaan; en in Polen zijn de Koningen altijd Roomsch geweest. - Op bl. 121 staat, dat de Hervormde kerk in Duitschland door het euvel der zoogenaamde verlichters ook zeer besmet werd; en eenige regels lager, dat de Hervormde kerk hare leer handhaafde en bewaarde. Behooren dan de Duitsche Hervormden niet tot die kerk? Dat de Remonstranten eene vereeniging met de Hervormden zochten, doch niet aangenomen werden, (bl. 123) luidt, schoon het waar mag wezen, wat hard. Wij wenschten echter wel, dat het geheele boekje wat meer in dien smaak behandeld ware, als de achttiende Eeuw.