Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Kenau Simons Hasselaer, of een blijk van Haarlemsch (Haarlems) Heldenhart, Historisch Tooneelspel (uit de 16de Eeuw) door C. van der Vijver. Te Amsterdam, bij A. Mars. 1814. In kl. 8vo. 102 Bl. f :-10-:

Er heerscht bij onze Natie nog steeds eene bijzondere genegenheid voor Dicht- en Tooneelstukken, uit de Vaderlandsche Geschiedenis ontleend. Zeer prijsselijk is gewis deze trek van den Volksgeest, en voordeelig tevens voor de kunst, daar zij den Dichter moet aansporen, om veel uit die rijke bron te putten, welke hem zoo vele schoonheden van den eersten rang kan opleveren. Immers aan dichterlijke onderwerpen is onze Geschiedenis zoo rijk als eenige; en ook aan zulke, die voor het Tooneel geschikt zijn, ontbreekt het haar in geenen deele. De zestiende Eeuw vooral, de Heldeneeuw van onzen Staat, levert in de grootmoedige worsteling onzer Vaderen tegen lijfsen zieledwang zeer vele trekken op, die voor eene dramatische behandeling allezins vatbaar zijn; zoodat zelfs een van Duitschlands eerste Dichters, göthe, zijnen roem daar te lande door zijnen egmont zeer vermeerderd heeft, niettegenstaande wij het echt-historische karakter van den Held, van den getrouwen Echtgenoot van sabina van beijeren, daarin volstrektelijk missen. Doch is het een' Duitscher kwalijk te nemen, zoo hij hierin de gewenschte hoogte niet bereikt, daar wij zelve, die het onderwerp zoo geheel moesten kennen, wie het zoo geheel moest bezielen, nog zoo weinig voortreffelijke Treurspelen uit de Vaderlandsche Geschiedenis bezitten? Wij verlangen niet, dat allen zulke meesterstukken zijn, als bil-

[p. 444]

derdijk's willem van holland of floris V, maar slechts, dat de afstand tusschen deze en de meeste onzer vaderlandsche stukken minder groot zij. Doch 't geen ons aan spoedige verbetering in dezen bijna doet wanhopen, is de gewoonte, die sedert eenige jaren begint in te kruipen, om ook stukken uit onze Geschiedenis niet in dichterlijke taal, maar in proza te behandelen, en er geene Treurspelen, maar historische Tooneelspelen, geschiedkundige Tafereelen, of hoe men die tusschensoort al meer mag heeten, van te maken. Het doet ons hartelijk leed, dat een verdienstelijk Dichter hier is voorgegaan, en door zijn Beleg en Ontzet van Leyden voor eene reeks van navolgers de deur heeft opengezet, die zich nu op hem beroepen zullen. Niets, inderdaad, is gemakkelijker, dan zulk een Tooneelspel. Men neemt een' trek uit de Vaderlandsche Historie, met hooft of wagenaar bij zich, kleedt dien zoo een weinig in, vlecht er een liefdesgevalletje tusschen beiden, laat, op zijn kotzebue's, een of twee hansworsten het publiek wat vermaken, en vergeet vooral de Costumes, Decoratiën en gevechten niet, opdat het kind onzer Muze als kermisstuk meer algemeen behage. Kan men het tusschen beiden met zang en dans tot een melodrama verheffen, zoo veel te beter! Gelukkig nog, zoo men daarin niet te ver van de zeden en de taal der tijden, die men wil voorstellen, afwijkt, en ons, in plaats van hartstogten te doen zien, algemeen bekende zedespreuken voordeclameert!

Het voor ons liggende stuk moest natuurlijk deze aanmerkingen doen geboren worden. Wij willen den Heere van der vijver juist niet kwalijk nemen, dat hij de dichterlijke taal heeft vaarwel gezegd, en ons een historisch Tafereel in plaats van een Treurspel geleverd; zekerlijk wenschten wij, dat men in onderwerpen van zulk eenen hoogen en heiligen aard, als de strijd voor Godsdienst en Vaderland, ook liever de goddelijke taal der poëzij bezigde, daar men anders al ligt tot het gemeen burgerlijke vervalt; dan, zoo als gezegd is, de Schrijver van dit stukje beeft de baan hiertoe niet gebroken, en meent gerustelijk anderen te kunnen navolgen, die vóór hem deze nieuwigheid hebben uitgevonden. Het zij zoo! maar dat hij ons ten minste in zijn proza Nederlanders der zestiende Eeuw, naar hunnen aard, zeden en denkwijze, voorstelle; dat hij hen niet als Duitsche wijsgeeren doe

[p. 445]

redeneren, en (bl. 4) eenen goeden, eenvoudigen Haarlemschen Burgemeester uit dien tijd van eenen voorzitter der duizenden werelden doe spreken, (eene taal, die de man zeer zeker niet verstaan zou hebben) of hem te midden van het heetste des gevechts, toen hij toch wel wat anders te doen had, (bl. 26) zichzelven te laten afvragen, waarom Haarlem eene stad geworden is, en waarom het zedelijk kwaad bestaat? - Maar het is onmogelijk, alle de plaatsen aan te wijzen, waar de taal, de toon, de geheele houding (men kan dit beter gevoelen dan aanwijzen) geheelenal den Dichter uit de negentiende Eeuw verraden, die zich op verre na niet genoeg doorvoed heeft met de lezing onzer groote Modellen, vooral van hooft, om de zeden, het eigenaardige, de eenvoudige, maar fiere en krachtige uitboezemingen onzer Helden van die dagen, na te bootsen, maar alle personaadjen bijna op denzelfden gezwollenen toon laat spreken, en hun overal lieux communs in den mond legt, b.v. dat in hongersnoood koren beter is dan paarlen (bl. 29), dat geduld en vertrouwen ware kleinooden zijn (bl. 45), dat het beter ware dat de Spanjaarden naar huis gingen, dan in Holland menschenbloed te storten (bl. 78) enz.

Wij wilden gaarne den knoop van het stuk opgeven; doch die is er eigenlijk niet. Wanneer men lange gesprekken (waarbij dan ook de geheele geschiedenis van Haarlem's beleg vermeld wordt) afrekent, zoo komt alles daarop neêr, dat Haarlem door de Spanjaarden wordt opgeëischt, die opeisching geweigerd, - dat kenau en Kapitein ripperda een' uitval doen, en daarin den gevangen' Hopman pellikaan verlossen, die vervolgens, in de stad gekomen, met ripperda tot hulp der (zoo men meent) vermiste kenau wil uittrekken, welke echter dan met zegeteekenen en buit op het tooneel komt. Dit gebrek aan intrigue is geene Grieksche eenvoudigheid; het is blijkbare armoede, die door alle de fraalje en hoogklinkende woorden, die de Dichter zijnen helden in den mond legt, door alle de gevechten en andere vertooningen slechts zeer gebrekkig vermomd wordt. Wij hadden dus ook liever gezien, dat de Heer van der vijver zijn stuk Historisch Tafereel, dan Tooneelspel genoemd had. Het eerstgenoemde laat nog altijd eenige ruimte ter verontschuldiging; maar een Tooneelspel, een drama, het zij nu Treur- of Blijspel, of hoe men het anders noemen moge, moet eenheid,

[p. 446]

moet een' knoop hebben, wiens bekwame ontbinding de grootste verdienste des Dichters uitmaakt; en men ziet, dat er geene eenheid van plan in dit stuk bestaat.

Nog iets. Men kan merken, dat de Dichter zich gehaast heeft, om dit stuk bij gelegenheid onzer jongste Omwentelinge te vervaardigen; en misschien geeft hij daarom aan zijne helden zulk een modern gewaad, omdat hij zich onder oude namen zijne tijdgenooten voorstelde. Het gezegde van van der laan althans (bl. 3.) ‘Leefden zij niet als vreemdelingen op eigen' grond, werd hun kroost niet vervoerd en ter slagtbank geleid, had men wel medelijden met de tranen van teedere moeders en gelieven, spotte (bespotte) men hen niet in het aangezigt, ja spoog men hen niet aan?’ - is blijkbaar niet op de Spanjaarden toepasselijk, die zich wel zorgvuldig wachtten, de Hollanders tot den krijgsdienst te dwingen, maar op de Fransche Conscriptie.

De taal en den stijl in bijzonderheden te beöordeelen, zou buiten ons bestek gaan. Van laatstgemelden hebben wij het noodigste reeds gezegd, en de eerste is ongelijk, veelal zuiver, doch somtijds ook verward en bijna onverstaanbaar, gelijk in het begin des vijfden tooneels van het eerste bedrijf. Frieschen Ripperda in den eersten naamval (bl. 22) kan eene drukfout zijn; doch ontmoet men overal, zelfs op den titel, en dus zoo 't schijnt opzettelijk, Haarlemsch voor Haarlems, (als tweeden naamval van het zelfstandig naamwoord).

Zoo wij ten slotte den Heere van der vijver een' raad mogten geven, zou het deze zijn: minder de Duitsche Tooneelspelschrijvers, en wel niet van de edelste soort, die hij zich tot voorbeelden van schrijftrant schijnt gesteld te hebben, dan onze oude Nederlandsche Dichters tot Modellen te kiezen, vooral in vaderlandsche stukken, waarop zijne liefhebberij schijnt te vallen. Zijn Turfschip van Breda, 't welk door plan en belangwekking meer verdienste heeft, dan dit Tooneelstuk, toont ons, dat hij van aanleg niet geheel ontbloot is. Zoo hij echter op den thans ingeslagen' weg bleef voortgaan, vreezen wij, dat hij meer schadelijk dan nuttig voor het Tooneel zou worden. Alleen opregte zucht voor de kunst is 't geen ons deze aanmerking doet maken, en 't geen ook de beöordeeling van dit stukje boven de evenredigheid van deszelfs waarde heeft doen uitdijen.