Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Verlossings Danklied bij gelegenheid van den plegtigen XIII Januarij 1814 met een Opdragt aan den Hoogleeraar J.H. van Der Palm, door Jonkvrouwe W.E.V.A.V.P. Te Utrecht, bij J. van Schoonhoven. In gr. 8vo. 28 Bl. f :-6-:

Daal neder, Vader cats! Vriend en Onderwijzer der Prinsen van Oranje en van het Nederlandsche Volk; zie hier eene Jonkvrouwe, in wier hart diep geprent zijn uwe gulden woorden:

Een sacht, een buygsaem hert, dat is een Vrouwe kroon!

Is het mogelijk? - is dit eene Vrouw, en nog wel eene Jonkvrouw? Wij kunnen onze oogen naauw gelooven. Inderdaad, in lang hebben wij niet iets gelezen, waarvan wij zoo verzet stonden; wij moeten er bijvoegen, waarover wij zoo verontwaardigd waren. Waarlijk, Jonkvrouwe! uwe Opdragt doet u, uwe sekse en uwe Partij (wij schamen ons, dit woord, waarop gij zoo veel prijs stelt, nog te gebruiken) alle te zamen oneere aan. En durft gij op de eerste bladzijde nog van de leer van het Evangelie gewagen, de woorden rust, eerbied en onderwerping noemen? Is dit het Vorstelijk Huis, in ons Vaderland zoo gelukkig hersteld, dienen? Neen, het is, in den gansch

[p. 356]

krachtigen zin van het woord, den verfoeijelijken Baäl eer bewijzen. (Bl. 5.) Toon gij deswege berouw; en de Man, dien gij op zijn Joäbs gekust hebt, (bl. 6.) zal voor u bidden, dat God u de zonde vergeve!

Wij zijn inderdaad verlegen met deze Opdragt. Zullen wij eene persoonlijke verdediging des aangevallen Hoogleeraars schrijven? Zulks willen wij niet, om vele redenen, bijzonder omdat dit noch ons, noch ons Maandwerk voegt. Zullen wij het daarin gestelde overnemen; daartegen onze gedachten, zoo volstrekt overeenkomstig met den edelen, den regt Christelijken geest des Souvereins, stellen? Hoe gemakkelijk dit ook zijn moge, wij durven niet; wij willen de peststof, om der besmetting wille, niet verder roeren. Zullen wij, zoo als ons eerste gevoel ons ingaf, er naar eisch den spot mede drijven? Dan, wij zijn door de lezing, door de vermoedelijke bedoeling, in eene te ernstige plooi gebragt. Ook willen wij niet ontkennen, dat deze Opdragt, wat den vorm betreft, goed gesteld, fiksch gezet, en in dien geest zeer wel geschreven is; behalve dat zij slordig is van taal. Zij kan haar nut, zoo wel als het volgend Vers, ook nog wel hebben voor zulke Vleijers, waaraan het in onze dagen, naar de getuigenis der Schrijfster, die onder deze (wij moeten haar dit regt doen) zeker niet behoort, niet zal ontbreken. Maar - zulke Vleijers zijn de Oranje-Vrienden niet, volgens haar. (Bl. 7.) Wel nu, dan is er ook geen zwarigheid: want het edeldenkend Neêrlandsch hart, allen wrok vergetende, alle reäctie, satisfactie en vreemden invloed, van wat aard ook, moede, schaart zich om dat dierbaar Geslacht, hetwelk, weleer mishandeld, doch ook door lijden wijzer geworden, aan Deugd, aan Godsdienst, aan eerbied voor Neêrlands Volk de uitgebreidste liesde en hulde bewijst. Alleen zij scharen er zich niet om, die, teleurgesteld in hunne verwachting op retractatie, op het herstel van provinciale Souvereiniteit, op verheffing van Adel zonder verdiensten, op den al te grooten invloed van Vrouwen en Jonkvrouwen, zich deerlijk misrekend hebben.

Wij besloten dan eindelijk, deze Opdragt verder onaangeroerd te laten. De Heer van der palm zal wel zoo wijs zijn, hierop te zwijgen; en ook, een Arend vangt immers geen Vliegen, noch een Leeuw stoort zich aan 't geblaf der Honden!

[p. 357]

En hiermede gaan wij over tot het Stuk zelve; Dichtstuk durven wij het niet noemen.

Lazen wij het niet op den titel, wij zouden ons niet kunnen verbeelden, hoe eene en dezelfde hand Opdragt en Vers geschreven had. Wij zouden ligt denken, dat een of andere jaloersche en gedienstige zwarte Genie, om veilig te schuilen onder den Jonkvrouwelijken regenscherm, zijne antivaderlandsche en tegenchristelijke denkbeelden op deze wijze had opgedragen, of liever opgedrongen, en aan den man had pogen te helpen. Dan, wij hebben geene reden, om de opregtheid der Jonkvrouwe te verdenken; en ook daarom geene, om haar, wie men toch niet ligt van al te groote zachtzinnigheid of teêr gevoel zal verdenken, te verschoonen in onze beöordeeling. Kort en goed. Dit rijmpje is beneden het middelmatige; het beduidt nietmetal, en is nog daarenboven hier en daar zonder zin of slot, ja dikwerf wartaal. B.v. bl. 16.

Waak op mijn harp! waak op mijn luit, en speel
Tot 's Heeren prijs! Dit dankbaar zoet gekweel
Lokt dra den stroom der rijkste zegeningen.

Het gekweel dezer Jonkvrouwe mag zoet, ja walgelijk zoet zijn, wij twijfelen zeer, of hare zoogenaamde zoetigheden een' stroom der rijkste zegeningen lokken zullen: dat is zoo niet in den geest harer zoetigheden. Op die zoete en rijke zegeningen volgt terstond:

Mijne aandacht ziet terug op 't schandlijk jaar,
Toen 't Vloekgespan, blijde op de droeve maar
Des intogts van de Fransche Rover benden,
Met dolle drift en wraaklust gansch bezield,
Die nimmer iets onschendbaar heilig hield,
Gierde oproerkreet, ten hemel op te zenden.

Alles staat los. Vrage: Wie hield niets onschendbaar heilig? wat behoort men ten hemel op te zenden? wie gierde oproerkreet? Immers toch niet de Jonkvrouwe?! - Terstond daarop volgen de verhevene regels:

Het Rot, van 't spoor gebragt door grooten laag'
En kunstnarij, verbeeldt zich (dolle vlaag

[p. 358]

 

Van heete koorts!) in slavernij te zugten;

 

Ziet ketens zelfs, aan kinderwieg gesmeed;

 

Naar lucht en wolk verheffen wraakzugts kreet,

 

En meent voor 't zaad het ergst te moeten dugten.

Hoe welgekort is dat woord laag'! Men dient toch wel te weten, welke letters men bij een askappings- of wegnemingsteeken aanvullen moet; maar hier zal men er vergeefs naar raden. Dat ketens aan de kinderwiegen gesmeed zijn, zagen wij zeer zelden; maar nooit hoorden wij, dat ijzer sprak. Wel eens, dat een ijzer of ongevoelig hart ontijdig schreef en eliendig zong; maar nooit, dat ketens een kreet naar lucht en wolken verheffen. Niemand zal hier voegzaam anders kunnen construeeren. De laatste regel van het couplet valt dan ook bitter, Jonkvrouw! en dat zaad, dat zaad, dat hadt gij waarlijk niet moeten strooijen! Wij hebben eens hooren beweren, dat iemands geliefde neiging, zijne hard- of zacht-aardigheid, wel eens bleek uit iemands woordgebruik of woordschikking. Wel nu! wat dunkt u dan hier van dien wraakzuchtskreet? Hoe eigenaardig, zacht en aanminnig is zulk eene wraakzuchtskreetverheffing voor eene Jufferlijke ziel!

En wat dunkt u van dit couplet:

De Vorst, weleer het ooglijn van het Land,
Nu bits vervolgd door opstands fellen brand,
Gestookt door list van snoode kwaadgezinden,
Geruggesteund door 's Vijands fiere magt,
Werd straks geperst, na een' stikdonkren nacht,
Te wijken naar het Land der Welbeminden.

Hoe duidelijk is hier de ophooping der participia! hoe klaar dat Land der Welbeminden! Toen wij dit couplet al heel wel meenden opgehelderd te hebben, vroeg ons nog iemand, of de Vorst in 1795 des morgens vroeg vertrokken, en of het den nacht te voren zoo magtig donker geweest was? - Men wil u niet verstaan, ô welbeminde Freule! oogelijn van het Land! en waant u (ô gruwel!) geruggesteund en gestookt door list van snoode kwaadgezinden; en wat de poëzij aangaat, nu dat spreekt van zelve, te verkeeren in een' stikdonkeren nacht!

Maar nu volgt ook de morgen. Ziet hier wat verhevens:

[p. 359]

 

In 't guurst saisoen getorscht op 't element,

 

Daar neptuun 't ros door baar en golven ment;

 

Eöol vergramd den wind en storm doet loeien; enz.

Ei, ei, dat hadt gij niet gedacht, dat de zoete Jufvrouw zoo loeijen kon! - Maar dat is nu toch ook poëzij? Wel zeker! zoo goed als van der palm's proza; en het volgende ook:

Naar albion gevlugt moest Hij der wraak
En 't woên van 't vuigste Rot, door helschen Draak,
Uit 's afgronds hol op 't aardrijk uitgespogen,
Ten doele staan: daar leugen, laster, hoon
Te saam vereend, op Hem, als belials zoon,
Met addren spog geweldigst neder vlogen.

Het is wel wat goor en morsig voor eene oud-constitutioneele en dus zeker kraakzindelijke Jonkvrouw; maar ander is het toch regt krachtig, vol werking, en verheven. Krachtig en vol werking is het; want, schoon pas even in 't begin van dit fraaije Gedicht, weten wij niet, na de woorden helsche Draak, uitgespogen en adderen-spog gelezen te hebben, wat ons deert..... Wij worden zoo wonderlijk..... Het is niet van uw rijmen, neen..... Maar toch, Jonkvrouw, met uw permissie, wij zullen het boeksken wat ter zijde leggen.