Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 259]

Galerij van merkwaardige Menschen, en menschelijke lotgevallen, wier geboorte, levensloop, ziekte of dood iets zonderlings heeft opgeleverd, door W. Goede. Te Dordrecht, bij P. van Braam en A. Blussé en Zoon. 1813. In gr. 8vo. VI en 278 Bl. f 2-4-:

Eene galerij van merkwaardige menschen! Onder dezen titel verbeeldden wij ons eene verzameling te vinden van belangrijke levenschetsen eeniger door verstandelijke of zedelijke hoedanigheden uitstekende menschen. Het is waar, het veld der algemeene Biographie is zeer sterk betreden, maar er zijn toch nog min bezochte paden genoeg op overgebleven, en de wandeling over hetzelve is zoo belangrijk! Wij konden dus de onderneming van den Heer goede (die wij nog steeds alleen naar den titel beöordeelden) niet afkeuren; te minder, daar wij uit het bijgevoegde, wier geboorte, levensloop, ziekte of dood iets zonderlings heeft opgeleverd, (dit slaat toch blijkbaar op het voorgaande menschen, daar het op lotgevallen niet zien kan) meenden te mogen verwachten, den invloed van het physieke van den mensch op zijn' zedelijken en verstandelijken toestand, of omgekeerd, opgehelderd te zien.

Dan, wij hebben ons vergist. Dit boek heeft met de menschkunde (althans met de zielkunde, zoo men strikt wil spreken) niets gemeen. Het betreft alleen den physieken mensch, en is eene eenvoudige opsomming, naar het alphabet geschikt, van zeldzame sterfgevallen, vreemde verlossingen, zonderlinge ligchaamsgebreken, ziekten, afwijkingen van de gewone ligchamelijke organisatie, nachtwandelingen, enz. Het éénige, 't welk hier met 's menschen hoogere natuur meer onmiddelijk in verband staat, zijn eenige aanleidingen tot zelfmoord, of doodslag, van zedelijke gronden ontleend. Voor de ligchamelijke menschenkennis, de Physiologie, schijnt hier dus meer winst te rapen. Doch de gekozene vorm belemmert ook deze nuttigheid grootendeels. De daadzaken worden blootelijk ter neêrgezet, zonder natuurkundige ontwikkeling of verklaring, veeltijds zonder behoorlijke staving door aanwijzing der bronnen, (welke zulke wondergeschiedenissen, als wij hier veelal aantreffen, toch dubbel noodig hebben.) De alphabetische orde is mede

[p. 260]

voor eene wetenschappelijke behandeling de gunstigste niet; en wij mogen uit dit alles besluiten, dat ook de kennis van het menschelijk ligchaam aan deze verzameling niet veel voordeel zal te danken hebben.

Wij vorderen echter misschien te veel. Het was veelligt het oogmerk van den Schrijver niet, eene bijdrage tot de Physiologie of tot de Zielkunde, maar slechts een leesboek te leveren, 't welk in een uur van uitspanning aangenaam, en niet geheel onnut, zou kunnen gebezigd worden. Dit doel moge hij dan min of meer bereikt hebben; doch wij wenschten wel, een ontwerp van dezen aard in de voorrede zoo hoog niet geroemd te zien. ‘Daar belangrijke daadzaken en voorvallen, (zegt hij) uit het leven van wezenlijk bestaan hebbende of nog bestaande personen, hoe eenvoudig ook geschetst, onbetwistbaar meer opmerking verdienen, dan de ingewikkeldste tafereelen uit het rijk der verbeelding of romans, zoo’ enz. Hoe! Vertellingen van reuzen van tien of elf voet, van zeldzame gulzigaards, schielijk opgewassenen, mismaakten, enz. verdienen meer opmerking, dan de meesterstukken van cervantes, richardson, fielding, of a. lafontaine? Wij willen den gezonden smaak onzer landgenooten, dien de Schrijver een' regel verder inroept, dezen hoon niet aandoen, om niet de door andere Natiën zoo vaak aan ons toegekende blaam van wansmaak en ongevoeligheid inderdaad te verdienen.

Doch wij zouden den Schrijver (of Vertaler, gelijk hij zich in verscheidene noten onder den tekst noemt) te kort doen, indien wij niet erkenden, dat hij menig zeldzaam en merkwaardig geval, misschien in weinig gelezene of vergetene werken verspreid, heeft bijeengezameld, en dat hij door de verscheidenheid onderhoudend is. Maar juist die zeldzaamheid, welke het treffende des geheelen werks uitmaakt, berust enkel op de onderstelling, dat het alles waarheid is, 't geen wij hier vinden; buitendien zouden de geboekte wonderen weinig waarde hebben. En om hiervan te doen blijken, waren enkele aanhalingen niet genoegzaam; men moest, althans bij schier ongeloofelijke bijzonderheden, de Schrijvers niet hier en daar, maar overal noemen, opdat de Lezer, indien hij gelegenheid hebbe, derzelver geloofwaardigheid toetse. Dit is echter hier het geval niet. Waar vindt men, b.v. dat Keizer maximiliaan (bl. 150) acht voet lang was? Zulk eene bijzonderheid van een'

[p. 261]

zoo bekend' Vorst verdiende wel, dat men de bronnen, waaruit zij geput is, aanwees, gelijk mede van de reuzen gabra en funam te Rome en in Schotland, (bl. 80, 81.) Van den eersten gewaagt plinius, (H.N.L. VII. c. 16) die ook de reuzen pusio en secundille (bl. 239) vermeldt. Zekerlijk! in plinius was een rijke oogst van wonderen te vinden; doch moest men den man genoemd hebben, daar hij niet vrij is van ligtgeloovigheid, en de Romeinsche voet van den onzen verschilt.

Nog ééne aanmerking. Verscheidenheid is goed; doch wanneer zij, gelijk hier, zoo bont wordt, dat men vier gevallen op ééne bladzijde vindt, (bl. 7, waaronder het volgende een opschrift beslaat: Aristides stierf aan den beet van eene kat.) zoo houdt zij op te behagen, en wordt zelfs bespottelijk. Waartoe deze kortheid? Wie was die aristides? Toch niet de Regtvaardige? En op dezelfde bladzijde: ‘Leo (alletius), die zeer vele schriften naliet, schreef veertig jaren lang met eene eenige pen. Toen hij dezelve eindelijk verloor, stortte hij, zegt men, tranen.’ Credat Judaeus Apella! En wie is de zegsman van dat sprookje?