Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 221]

Redevoering over de liefde voor het Vaderland, als de voorname grondzuil van een' welingerigten Staat; en dichterlijke uitboezeming tot opwekking van vaderlandsch gevoel. Door Dr. G. Swartendijk Stierling. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. 1813. In gr. 8vo. 32 Bl. f :-12-:
Godsdienst, Vrijheid en, voorwerpen van eerbied voor onze voorouderen, moeten ook door ons, hun nageslacht, als zoodanig worden aangemerkt. Door S. Te Hoorn, bij J. Vermande. In gr. 8vo. 20 Bl. f :-4-:
Brief, over het vernietigen der Partijschappen in ons Vaderland, van K. aan P., beide Dissenters. Te Amsterdam, bij C. Timmer. In gr. 8vo. 8 Bl. f :-2-:

Wij voegen deze drie stukken, en wel in deze orde, bijeen, omdat ze, in zeker derde allen overeenkomende, inzonderheid het middelste, als met beiden naauw verwant, tot een gepast verband en behoorlijken overgang hebben.

Het eerste kenmerkt zich door eene dubbele loffelijke bedoeling, daar het tevens de vaderlandsliefde opwakkeren, en dezelve jegens de ongelukkige Woerdenaars, voorheen des Schrijvers stadgenooten, uitoefenen moet. Voor zoo verre wij nogtans als kunstregters te beöordeelen hebben, komt ons wel de grond, waarop de Schrijver voor het gebrekkige verschooning vraagt, zeer wezenlijk voor, daar het stuk inderdaad meer levendig en warm, dan bedaard en bondig geschreven is; natuurlijk gevolg van aandoening, veelvuldige afleiding, en haast: doch vinden wij geenen drang om die verschooning te laten gelden in de aanmerking, dat het voor geene geleerden vervaardigd is. Het volksonderwijs moge eene zekere oppervlakkigheid toestaan, en zelfs noodzakelijk maken; in de meeste andere opzigten eischt het grootere zorgvuldigheid dan eenige geleerde behandeling Het is, naar ons gevoel, dan ook de volkstoon niet, die in dit stuk heerscht. Mogen wij het zeggen, dan schijnt ons hetzelve eer eene zekere overeenkomst met die reisbeschrijvingen te hebben, welke voor korte jaren met het bijvoegsel op den titel: voor de jeugd, zoo veelvuldig plagten uit te komen.

[p. 222]

Men vond in dezelven alles als elders, maar met verzuim van naauwkeurige opgaven van tijden, plaatsen enz., en had ze dus liever moeten ten opschrift geven: waarin men het zoo naauw niet neemt. Dit vonnis echter luide niet te hard! Het komt ons slechts voor, dat de geest en trant van den Schrijver voor het volksonderwijs min berekend zijn. Zijne taal is niet die van het gemeene leven; te veel bekendheid met een aantal afgetrokkene denkbeelden wordt voorondersteld; in één woord, zekere wijsgeerige tint kenmerkt hem doorgaans. Wij gelooven intusschen gaarne, dat men hierover, bij de uitspraak, niet heeft geklaagd. Men bevat het algemeene; men gevoelt, waar de spreker heen wil; en is dit de eigen warme gezindheid der toehoorders, dan juichen zij over het stoute, schoon dan ook eenigzins donkere, afdruksel van hunnen gemoedstoestand. En zij zullen dit te eer hebben gedaan, daar de Heer stierling hun in dit opzigt is te gemoet gekomen door menige verwijzing op de dadelijke ondervinding, en het aan eene duidelijker toepassing niet ontbreekt. - Het achteraan gevoegde vers hebben wij met ongemeen genoegen gelezen.

No. 2. is een eenigzins droog betoog. Doch hetzelve behandelt zeer belangrijke waarheden, en behandelt ze goed. Den volke, in de tegenwoordige omstandigheden, en voor de nieuwgeöpende toekomst, het belang van Godsdienst, Vrijheid en aan te prijzen, en dezen tevens in het regte licht te doen beschouwen, is het waardig oogmerk. En wat gezond verstand, kennis der vaderlandsche geschiedenis, gematigdheid en onpartijdigheid hier te dien opzigte voorschrijven, dat verdient waarlijk van de daken gepredikt te worden. Haast zouden wij daarom het stukje aan de openbare Leeraars aanbevelen, als een gepast fonds voor hunne biddagsstukken. Op die wijze wierden de onderscheidene denkbeelden wat meer ontwikkeld, in het licht gesteld, en welligt met smaak getooid; en zoodanig vooral zouden zij regt nuttig kunnen worden.

No. 3. heeft eenvoudig ten oogmerk, op eene gelijke behandeling en ondersteuning der onderscheidene godsdienstige Genootschappen in ons Vaderland aan te dringen, en slaat tevens eene wijze hoe daartoe voor. De Schrijver schijnt dus niet geweten, niet gelezen te hebben, dat het Hooge Bewind zich te dezen opzigte reeds duidelijk verklaard had. Het stukje bevat voorts algemeene waarheden en oppervlakkige beschouwingen.

[p. 223]

Het voorgeslagen ontwerp vooral is zeer eenvoudig en gemakkelijk. Doch wij houden ons wel verzekerd, dat geen Gouvernement hetzelve ligtelijk aannemen zal. In eenen nieuwgevormden, in gelijke massa's van bevolking evenredig verdeelden Staat, zou zulk eene handelwijze misschien doelmatig en regtvaardig zijn; indien althans ook de onderdanen waren, zoo als zij behooren te zijn. Doch, in de gegevene omstandigheden, komt ons eene afzonderlijke heffing voor de kerk, en verdeeling van het provenu onder de verschillende gezindheden, naar de mate harer zielen, zeer onraadzaam en verwerpelijk voor. Wij moeten echter de openhartigheid van den Schrijver toejuichen, die er voor uit komt, dat hij Dissenter is, eenvoudig en zonder omwegen zegt zoo als hij het meent, en waarlijk den loffelijksten ijver voor Godsdienst aan den dag legt.