Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Philosophische Vertheidigung der Wunder Jesu und seiner Apostel. Von D.J.F.C. Gräffe. Göttingen, bei H. Dieterich. 1812. 8vo. p.p. 166.

Het is bekend, hoe sterk zich de ingenomenheid tegen wonderen, met name die van het Nieuwe Verbond, sedert verscheidene jaren, in de Duitsche godgeleerde wereld heeft laten zien. De een viel dezelven met de zoogenaamde hoogere oordeelkunde, de andere op uitlegkundigen voet, een derde weer anders aan; en ook aan dezulken ontbrak het niet, die, als wijsgeeren, de ongepastheid, of wel onmogelijkheid, van eenig wonder beweerden. Indien wij de zaak naar waarheid beöordeelen, en op gronden, uit haren aard en dien des menschen afgeleid, willen beslissen, dan komt het ons voor, dat de laatsten alleen geheel opregt en voor de vuist te werk gaan. De echtheid, onvervalschtheid, geloofwaardigheid en letterlijke zin der Evangelische verhalen zijn blijkbaarder dan die van meest alle oude geschriften, omtrent welken echter, voor ver het grootste gedeelte, nooit twijfel of twist gevallen is. Dit ontkent bezwaarlijk iemand deskundig. Alleen zal hij ligtelijk beweren, dat zaken, zoo vreemd, zoo ongeloofelijk in zich-

[p. 141]

zelven, zoo overeenkomstig met de veelvuldige ijdele voorgevens van het bijgeloof, en die tevens zoo gewigtige gevolgen voor ons geloof en verwachting zouden moeten hebben, eene oneindig krachtiger bevestiging dan alle anderen vorderen. En, komt hij eindelijk voor zijnen afkeer van het geloof te dezen aanzien volkomen uit, dan staat de kans gewis als drie tot een, dat het de wonderwerken zelven zijn, wier aard, in het afgetrokkene zoo wel, als in derzelver hoedanigheid en zamenhang, in de geschiedenis van het N. Verbond, hem tegenstaat. Wij ontkennen wel niet, dat het bedorven hart hieronder eene rol kan spelen, als meer genegen zijnde den Godsdienst naar zijne wenschen en verlangens te kneden, of wel denzelven voor geheel onzeker te houden, dan hem op zoo ontwijfelbare gronden gebouwd en door zoo bepaalde perken omschreven te zien. Wij ontkennen niet, dat oppervlakkige gehechtheid aan eene wijsgeerige denkwijze, overdreven afkeer van het gemeene bijgeloof, en zoo ongegronde als verwarde denkbeelden omtrent de geschiedenis van het N. Verbond, bij anderen de drijfveren des ongeloofs zijn. Doch, met onze eigene ondervinding te rade gaande, meenen wij nogtans, dat een beschaafde en vrije geest allen tegenzin omtrent uitzonderingen op den gang der Natuur niet gemakkelijk te boven komt. De poging, om den tijd der wonderen zoo veel mogelijk te bepalen, het getal en het zaamgestelde ten meeste en beste te doen inkrimpen, is althans wel eens als voorschrift van uitlegkunde opgegeven. En ieder ziet van zelve in, ja weet uit de ondervinding van verloopene tijden, dat de vermenigvuldiging op verzwakking, zelfs ten laatste op vernietiging van het grootste aller wonderen, de Natuur zelve en hare wijze wet, gewoon is uit te loopen.

Dit een en ander voor waarheid houdende, moeten wij de wijsgeerige verdediging der wonderen van jezus christus en zijne Apostelen voor een uiterst belangrijk onderwerp houden; te belangrijker, omdat de uitvoerigste twistschriften, van wederzijden over de zaak gewisseld, steeds eenen anderen gang hebben genomen, en de

[p. 142]

eigenlijke grond der zake dus maar zelden is ontbloot ge worden. Ook kan het ons niet anders dan tot genoegen verstrekken, dat een Duitscher de behandeling van dit onderwerp heeft op zich genomen. Wij zien daaruit, dat niet alles in die streken de zaak der Openbaring heeft verlaten; of welligt, dat men tot dezelve al van lieverlede terug keert. De Schrijver toont zich, bovendien, een vriend van de zoogenaamde kritische wijsgeerte, aan welke en derzelver stichter hij zelf de geweldige uitbreiding van het bewuste ongeloof in zijn vaderland toekent; en, de taal dezer wijsgeerte voerende, bestrijdt hij alzoo dat ongeloof op deszelfs eigen grond. Wat hij eigenlijk te voldingen heeft, dat doet hij, naar ons inzien, ook ten volle af. De onderscheidene zwarigheden tegen de mogelijkheid der wonderen - zoo op zichzelve, als ten aanzien der gevolgen voor de geheele orde der Natuur, - worden opgenoemd en behoorlijk ontzenuwd. Ja, eene enkele keer slechts scheen het ons toe, dat de afgetrokken redenering, gelijk ze hiertoe zoo ligtelijk verleidt, den Schrijver op eenig punt wat te stout deed doordraven.

Vraagt men, echter, nu aan ons, of het stuk eene hooge waarde schijne te hebben? of het ook hier vervulling van eenigzins algemeene behoeften is? of wij zelven eenige gewenschte verdrijving dier wolke hebben opgemerkt, welke het wondergeloof bij eenen beschaafden en vrijen geest kan drukken? dan moeten wij openhartig bekennen, dat dit het geval niet is. Wat immer tegen de mogelijkheid van een wonder gezegd is, dat is ons altijd voorgekomen zeer weinig om het lijf te hebben. Wie eenen Schepper en eenen vrijen wil in den mensch eerbiedigt, die kan en moet een wonder mogelijk achten. De laatste toch is niet onjuist als het vermogen beschreven, om eene nieuwe (in vroegere niet gegronde) rij van veranderingen en gebeurtenissen in het rijk der Natuur te doen ontstaan; en de eerste kan gewis nog even zeer, als in den beginne, het zijn uit het niet, de orde uit den chaos, het licht uit de duisternis te voorschijn roepen. Wie, daarentegen, den een en an-

[p. 143]

der niet aanneemt, die moet ook ieder eigenlijk wonder verwerpen. Spinoza zelf zag zich, uit dezen hoofde, genoodzaakt, eene andere dan de ware bepaling van hetzelve te geven. Ja, dit is zoo zeker, dat men, naar ons oordeel, het geval omkeeren, en het geloof in God met den aankleve van dien, onsterfelijkheid en vrijheid, op de overtuiging van wonderen vestigen, den zoogenaamden natuurlijken Godsdienst door den geöpenbaarden ondersteunen, vervangen, of wel beiden geheel kan laten ineensmelten. Even zoo is ook het verwijt, dat ééne uitzondering op den gang der Natuur dien geheelen gang zou stremmen en verwarren, van weinig waarde. Wat toch zou de genezing van een' zieken, de verdorring van een' boom, kunnen afdoen ten nadeele van het groote zamenstel? Dit intusschen is alles, wat wij hier, ter zake dienende, aantreffen. En, hoe belangrijk menig onderzoek, hiertoe strekkende, moge zijn; het omslagtige, maar vooral het schoolsche, nutteloos donkere, enz. ontneemt niet weinig aan het vermaak, daaruit te scheppen. Een geheel hoofdstuk over de Causaliteit, waarover de Schrijver gelooft een nieuw licht verspreid te hebben, is misschien in zijne kracht door ons niet gevat. Daar wij echter in dit stuk geen Humisten zijn, zoo schaadde dit minder. Dat er geene geschapene geesten zouden kunnen zijn, die onmiddellijk door den wil werken, schijnt ons niet bewezen te zijn; gelijk ook den mensch alle blijk van dit vermogen niet wordt ontnomen door de aanmerking, dat de spier de prikkeling der zenuw, deze weer eenen anderen prikkel (immers niet tot in het oneindige!) volgt. En, zoo moge dan het voorkomen nog zoo wijsgeerig zijn, de volkomene juistheid, scherpte en grondigheid scheen ons toe somtijds te ontbreken.

Het minder systematische, daarentegen, ook de inleiding, is zeer wél en juist geschreven. En de laatste afdeeling, de letterkundige geschiedenis der behandelde stoffe in de laatste jaren bevattende, verhoogt de waarde van het werkje.

[p. 144]

Zie hier, ter betere kennis, deszelfs gansche indeeling: Inleiding. Eerste afdeeling - natuur der Causaliteit, (begrip van oorzaak en gewrocht.) Tweede afdeeling - aanwending der Causaliteits-wetten op de beöordeeling der wonderen van het N. Verbond. Derde afdeeling - beäntwoording der tegenwerpingen. Vierde afdeeling - litteratuur.