Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Vergelijking van de afschudding van het Spaansche Juk in 1572 met die van het Fransche in 1813, door Mr. Jacobus Scheltema, Lid van het Hollandsch Instituut, enz. en van verscheidene Maatschappijen van Wetenschappen. Te Amsterdam, bij H. Gartman. 1813. In gr. 8vo. 38 Bl. f :-8-:

Zwaartillenden te bemoedigen, is het loffelijk doel van dit boeksken. De vergelijking, in hetzelve gemaakt, bepaalt zich nader tot het regt, den aanleg, de krachten en de uitzigten, eertijds onzen vaderen, of nu ons eigen. Ten aanzien van het eerste kan geen twijfel bestaan, bij iemand, met de geschiedenis van het vaderland maar eenigzins bekend. Philips was de wettige, erfelijke vorst dezer landen, en zijne voornaamste onderdrukking, de Inquisitie met den aankleve van dien, trof alleen het kleinste, Protestantsche gedeelte der natie, ja ook dit niet overal even zwaar. Napoleon..... Zijn wij al door de Franschen wettig veroverd, niet min wettig en openlijk zijn wij vrij-verklaard, en hebben daarvoor den gevorderden prijs betaald, enz. enz enz. Het is zeer belangrijk, al deze enzoovoorts bij den Schrijver, kort maar klaar, te zien ontwikkeld, ten einde zich uit eigen herinnering volkomen te overtuigen van het schreeuwend onregt, met de privilegie-schennis van philips niet te vergelijken, dat Frankrijk en napoleon ons, bij herhaling en opeenftapeling, hebben doen ondergaan. - Door den aanleg verstaat de Schrijver de wijze, hoe de omwenteling begonnen en aangelegd wierd, en toont, dat dit bij ons veel ordelijker, veel grondiger dan in 1572 geschiedde, wanneer de beginselen inderdaad zoo gering, zoo wankelend, zoo besmet waren, dat het wél slagen bijna een won-

[p. 74]

der, en zeker een kennelijk blijk van Gods hulpe, moet geächt worden. Ook dit zal ieder gaarne erkennen, die de geschiedenis ooit met oplettendheid heeft gelezen. Doch, de Heer scheltema, die deze geschiedenis, tot in de minste kleinigheden toe, als een gemaald tafereel duidelijk voor den geest heeft, wijst de noodige punten van vergelijking, ook den minst ervarenen, met onweerstaanbare overtuiging, aan. - De krachten, en derzelver vergelijking, kunnen uit het even gestelde ten deele worden opgemaakt. En, wil men beweren, dat de haat destijds meer prikkelde dan thans, de welversneden pen des Schrijvers teekent de hatelijkheid der Fransche geweldenarij met trekken, wier waarheid niet min dan verschrikkelijkheid een ieder zal moeten erkennen; terwijl eene naauwkeurige schets van de Spaansche magt op het bedoelde oogenblik, in tegenstelling met de gefnuikte en deerlijk verlamde almogendheid (?) van den hedendaagschen Dwingeland, deze vergelijking op de bemoedigendste wijze voltooit. - De uitzigten, eindelijk, op hulp van buiten en rust van binnen, op onbelemmerden handel en algemeene welvaart, zijn oneindig helderder dan in die dagen, toen het aanbod der Souvereiniteit zelve geene hulpe koopen, de verbeelding op geen punt van vestiging en orde der zaken mogt rusten, de zee onveilig, en de eenheid van belangen en inzigten nog verre te zoeken was.

In allen deele, derhalve, staan onze zaken thans gunstiger dan die onzer voorouders, bij de afschudding van het Spaansche juk. En zij versaagden geenszins, en zij kwamen alle zwarigheden te boven, ja werden al spoedig dat gezegend volk, hetwelk twee eeuwen lang de bewondering en de ijverzucht der magtigste natiën opwekte. Zouden wij dan mismoedig zijn? Zouden wij de handen bij het lijf laten nederhangen, en ons de eere, het nakroost dier edelen te zijn, even onwaardig, als ons hunner zegeninge ondeelachtig maken? Dat zij verre! Het zwaard is getrokken, de schede is weggeworpen. De hel gaapt achter ons, en voorwaarts alleen is de weg des heils!

[p. 75]

Deze is de ruwe omtrek van opgemelde werkje, dat echter gelezen moet worden, ten einde, naar inhoud en stijl, op den regten prijs te worden gewaardeerd. Zigtbare blijken draagt het overal, van uit het hart geschreven te zijn, in eenen rijkdom van toegevloeide gedachten, van stoute en uitvoerige beelden, van krachtige en scherpe trekken. En, mogt de een of ander hier en daar al eene meerdere beschaving, kieschheid en welluidendheid verlangen, dezelfde oorzaak, benevens de kortheid des tijds, verschoonen zulks volkomen. Wie de manier van scheltema bijzonder bemint, - en deze zijn niet weinigen - mogen hem in dit kleine stukje regt genieten. Doorzult met onze beste Schrijvers van vroegeren tijd, en hunne eenvoudige maar krachtige taal, hunne eigenaardige beelden en uitdrukkingen, in hoofd en hart bewarende, bestrooit hij, als 't ware, zijn reeds zoo hartig geregt met deze specerijen en geuren. Wiens verhemelte dan dit aangezette niet schuwt, aan laffe modetaal gewoon, of misschien ook, door getrouwheid aan de natuur en aangeboren kieschheid van smaak, tot eenvoudiger voordragt genegen, die zal zich ook in den vorm des geschrifts regt verlustigen. Mogen dit - gelijk wij wel durven vertrouwen - velen doen; en scheltema's taal der bemoediging, der opwekking, der aansporing tot zuivere en edele Vaderlands- en Vorstenliefde den meestmogelijken ingang vinden!

Zie hier een staaltje, gekozen, niet zoo zeer ter bevestiging van het even opgemerkte, waartoe het weinig strekking heeft, als wel om de vernuftige voorstelling der groode gebeurtenissen, het dierbaar Vaderland sedert een aantal jaren hebbende geslingerd. - ‘Meermalen is het lot van den staat bij dat van een schip vergeleken. Wij hebben hetzelve in onze jeugd, bij mooi weêr en voor den wind, met eene labberkoelte en met eene rijke lading zien drijven; wij hebben de onwêren zien opkomen en de golven al hooger en hooger zien gaan; wij hebben het schip zien verzeilen door de tweedragt van het scheepsvolk; wij

[p. 76]

hebben veel geleden door de onkunde des vreemden stuurmans: dan, het was door napoleon, dat wij de hulk hebben zien nemen; deze heeft de vlag doen strijken, en door roof van lading en volk, en door wreede prijsmeesters, ons meer doen lijden, dan ooit scheepsvolk van een' Algerijn of Tunitaan ondervond. Wie heeft ooit getwijfeld aan het regt van het scheepsvolk, om, wanneer dezen zagen, dat de kaper zelf geklampt lag aan een oorlogschip, en zij kans vonden, den prijsmeester met zijn volk over te mogen, hiervan gebruik te maken, den vijand in boeijen te slaan, de vlag weder op te hijschen, en hun best te doen, om eene neutrale of eigen haven te bezeilen?’

Nog deze trek: ‘Onzes inziens is nu elk vader verpligt, zijne kinderen den eed van hannibal te laten doen; en het invoeren van een nieuw schoolboek, waarin der Franschen bedrijf naar waarheid wordt beschreven, wordt pligt. De geheugenis aan ons doorgeworsteld leed moet levendig worden gehouden. Het onvereenigbare van der Franschen en ons volkskarakter moet van jongs af worden ingescherpt. Geestig vergeleek de wijze stijl dit eens bij twee verschillende vochten in een zoogenaamd schudglas: zoo lang dit glas in beweging is, gelijken zij één ligchaam; dan, zoodra is het niet in rust, of de vochten scheiden zich, en het zwaarste zinkt naar beneden. Wij, Nederlanders, zijn dit zwaarste; wij moeten het schuim van ons afwerpen en afhouden.’ - -