Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Het Leven van Willem Vlijtig. Eene Familie-geschiedenis. IIIde Deel. Met Platen. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. In gr. 8vo. 476 Bl. f 3-12-:

Wij gaven in No. 9 van ons Tijdschrift, in het vorig jaar, verslag van de vroegere deelen dezes werks, en dit verslag was gunstig; evenzeer mogen wij dit derde en laatste deel nu aanprijzen. Willem gevoelt het drukkende der afhankelijkheid, hoezeer de edelmoedigste vriendschap hem niets van dien vernederenden last doen voelen, maar het als het betalen eener oude schuid rekenen wil, dat hij hem en de zijnen nu zoo zeer verpligt. Hij gevoelt daarenboven, dat hij zelf het eigenlijk is, die voor moeder en zuster zorgen moet. Hij bepaalt zich

[p. 43]

tot het handwerk, dat hij uit liefhebberij als student geleerd, en op zijne vlugt als kostwinning geöefend had; hij wordt schrijnwerker. Het gaat hem gezegend, zoodat hij niet alleen voor moeder en zuster eerlijk brood heeft, maar ook het voorgeschoten kapitaal spoedig kan aflossen. Zijne zuster doet vervolgens een gelukkig huwelijk, en kort daarop huwt hij ook een lief meisje, dat regt voor hem berekend was. Zijne rampen waren echter niet voor altijd opgeheven: hij had vijanden; men belaagde hem, zijne vrouw; - de overgeblevene dochter van zijn' vriend en weldoener, zijne pupil, aan wie hij edelmoedig de weldaden hares vaders vergolden had, behandelde hem gruwelijk ondankbaar; - en eindelijk verbrandde zijne woning, en met dezelve al zijne welvaart. Dan, hij herstelde zich, en zette zich elders in denzelfden stand; doch hij moest nu met kommer en zorg aanhoudend kampen, en was zeer nabij aan volslagen gebrek. Eindelijk, evenwel, daagt een onbekende op, die zijnen vader in zekere koopmans-speculatie had ingewikkeld, waartoe deze het geld geschoten had; terwijl de vreemde, bij derzelver ongelukkige uitkomst, zich had te zoek gemaakt. Deze kwam nu schatrijk uit de Indieën terug, en voldoet de schuld met den intrest. Nu kan dan ook zijne moeder aan hare verpligting en haar hart voldoen: willem vlijtig krijgt het hierdoor ruim, en geniet met gade en kinderen het welverdiende loon zijner standvastige braafheid, huisselijk geluk. - Zoo loopt deze Roman af, die aanwijzen zal: ‘dat een deugdzaam mensch, door standvastigheid, ijver, en overleg, ondanks alle lotverwisselingen, zich boven het onheil kan verheffen, en gelukkig worden.’

Wij mogen wel eene kleine proeve geven der schrijfwijze en het doorgaans leerzame van dit produkt eener vaderlandsche pen, en kiezen daartoe een tusschenbedrijfje, een gesprek van den schrijnwerker, vlijtig, met zijnen eerlijken buurman, den heelmeester, een zeer goed mensch, schoon een weinig ruw, - het gebrek van zijne opvoeding, en het gevolg van zijne zeevaart in vroegeren tijd.

Deze kwam eens op zekeren avond, zoo vergramd als vlijtig hem immer gezien had, bij hem inloopen.

‘Wat scheelt er aan? wat scheelt er aan?’ vroeg hij.

‘Wat zou er aan schelen? dat vervloekte wijf kwelt mij den ganschen dag met haar d.....s geboen en gedwijl. - Ik kom t'huis, koud en nat, en er is waarachtig niet eens vuur aan

[p. 44]

den haard, omdat ze nu juist in haar kop gekregen had, de binnenkamer te boenen; en nog onthaalde ze mij op een zuur gezigt, omdat ik mijne laarzen niet gaauw genoeg naar haar zin uitdeed - en jantje zat in de keuken bij den aschpot te huilen, omdat hij, de Satan weet wat, vuilgemaakt had. - Is dat een vervloekt huishouden! men zou zich aan zoo'n wijf vergrijpen, dat zou men -’

‘Sus, bedaar - ga zitten, en blijf een pijp met mij rooken. Uw vrouw meent het zoo kwaad niet - zij is eene Noordhollandsche; gij moet haar wat inschikken, - zij zal misschien niet geweten hebben dat gij al te huis zoudt komen.’

‘Het mogt de duivel! - (zijn pijp opstekende) dat kan haar niet schelen, als zij maar werken mag. - Dat duurt zoo het godgansche jaar door, en nooit is het werk aan kant, nooit haast kan ik met rust in de kamer zitten, of er wordt geveegd. - Zit ik eens wat te lezen of te schrijven, dan is het: o wat maakt gij weer een boel! - zij gaat dan, zoo zij het noemt, aan het redderen, en maakt dan soms, zoo als laatst nog, papieren van mij zoek. Ik word driftig, en dan volgt het eene woord uit het andere - o ik heb tegenwoordig een regt verdrietig leven.’

‘Uwe vrouw doet waarlijk niet wel, dat zij zoo afgodisch met haar huis is. Ik beken u, dat is lastig; maar maakt gij haar nog niet erger, en hebt gij niet wel wat schuld aan uw eigen ongemak?’

‘Ik?’

‘Ja, mijn Vriend! indien gij het mij niet kwalijk neemt.’

‘Gansch niet. - Maar waar is uwe vrouw en moeder?’

‘Bij eene arme vrouw in de buurt, of mogelijk bij u.’

‘Dat doet mij vermaak. - Ga voort!’ -

‘Hoor eens, mijn Vriend! - wij mannen moeten in zulke beuzelingen onze vrouwen wat toegeven, willen zij ook toegeeslijk omtrent onze kleine nukken zijn. Uwe vrouw overdrijft de deugd der zindelijkheid. - Alle hare kamers brandschoon en in orde te houden, is de lust hares levens, en gij, mijn Vriend! zijt daaraan niet gewoon, - gij loopt uit en in, zonder u te storen, of het buiten wat morsig en in huis zindelijk is - gaat zitten lezen en schrijven, of in een aantal boeken, die rondom u liggen, studeren, en noodzaakt haar, door uwe ontoegeeflijke onoplettendheid, van nieuws af aan te beginnen. - Uw vrouw geraakt dan uit haar humeur, beknort u wat scherp, gij wordt driftig, en zie daar, gij beiden, die zoo gerust en gelukkig,

[p. 45]

als mogelijk was, kondet zijn, verbittert elkander het leven, en vernietigt de schoonste genoegens, die liefde en huisselijke vrede u zouden kunnen schenken.’

‘Gij hebt waarachtig gelijk. - Ik hou veel van mijn wijf, en zij van mij, en echter leven wij als katten en honden. - Maar, wat satan! is dat mijn schuld? - Dat geduiveljaag in het huishouden zou ik misschien nog kunnen overstappen, omdat ik vertrouw, mijn wijf zou van verdriet sterven, als zij niet meer mogt boenen en schrobben. - Maar dat ik er zoo veel ongemak om moet lijden, en nog meer dat zij mijn jongen zoo partijdig behandelt, daar kan ik hagels boos over worden - en dat is wel eigenlijk de grootste reden van onze onaangenaamheid.’

‘Gij komt daar juist tot het punt, waar ik u wilde hebben. - Het is te beklagen, dat zoo vele ouders onderscheid tusschen hunne kinderen maken, en daardoor niet alleen hunne huisselijke rust verstoren, maar tevens de onzalige oorzaken zijn van de ongehoorzaamheid en het ongeluk hunner kinderen. - o Het smart mij zoo, dat gij zoo wel als uwe vrouw u aan deze fout schuldig maakt.’

‘Doe ik dat?’

‘Ja! - Even als uwe vrouw uw dochtertje door malle toegevendheid bederft, even zoo doet gij uw jantje. - Gij kunt geen kwaad in den jongen zien, hij moge doen, wat hij wil, - en van daar dat het knaapje gevaar loopt zeer ondeugend en onverbiedelijk te worden.’

‘Gij waant dan, dat ik even zoo partijdig in mijne genegenheid ben, als mijne vrouw?’

‘Zeer zeker. - En ik geloof, dat gij hiervan zelf wel overtuigd zijt, als gij maar nadenkt.’

‘Mijn jongen is levendig, aardig, en vrolijk. - Hij doet wel eens kattekwaad, maar dat is niet veel in vergelijking van hetgeen die gemelijke stille meid, die er altoos zoo bedeesd uitziet, doet. - En dat wordt bij mijne vrouw niet geteld; maar als er bij jan maar een zikkepitje buiten den haak is, dan maakt zij een leven, alsof de jongen de grootste misdaad van de wereld gepleegd had. - Hij is wild, doch goedaardig; zijn zus bedaard, maar valsch. - Daar zal ik u een staaltje van vertellen. - Jan had een glas gebroken. - Van angst, dat zijne moeder hem zou beknorren en slaan, wilde hij de stukken versteken. - Leentje zag het, en verklikte het oogenblikkelijk aan mijne vrouw, die den jongen daarom vreesselijk

[p. 46]

sloeg, en dat om een glas van een dubbeltje. - Juist kwam ik op het mat, en of ik een bek opzette! - waarachtig, het spookte er! - want als ik begin, ben ik niet makkelijk. - Leentje kreeg menige oorvijg - mijn wijf huilde - ik vloekte - jan nam de vlugt - kortom het was een duivel van een huishouden - en sinds dien tijd keffen mijne kinderen den geheelen dag, en ik heb een leven, dat ik wel wenschte weer op een goed schip naar 't peperland te varen; en ware het niet, dat die verduivelde oorlog alles zoo dit en dats in de war stuurde, dan droste zeelof op, zoo waar als hij hier als een zondaar voor je zit!’ (Hij klopte zijn pijp zoo hevig uit, dat de kop er afvloog.)

‘Vlijtig had hem met bedaardheid hooren uitspreken, en zeide vervolgens: “Ik beklaag u, mijn Vriend! zoo wel als uwe vrouw. Door uwe eigene partijdigheid zult gij, het geluk uwer kinderen verwoestende, hen de slagtoffers doen worden uwer dwaasheid, waaruit dezelve dan ook moge voortspruiten.”

De terugkomst van vlijtig's gade en moeder bespaarde zeelof een wederantwoord.’ enz.

De Heer g.g. van paddenburgh, Leeraar bij de Gemeente der Remonstranten te Berkel enz., maakt zich bij dit derde deel als den Schrijver bekend, en wij wenschen hem van harte met het wel slagen van deze zijne eerste proeve in dit vak geluk. Onze onpartijdigheid, intusschen, doet ons hem nogmaals herinneren aan den hem gegevenen wenk, bij de beoordeeling der vroegere stukken, ten aanzien van eene en andere onnaauwkeurigheid van meer- of minder belang; daar het ons weinig moeite kosten zou, ook nu deze en gene bijzonderheid aan te stippen, daar zijn Eerw. b.v. in den afstand der plaatsen wederom heeft misgetast. Ook zal eene mindere omslagtigheid of langwijligheid (hier en daar) van het verhaal sommige lezers, ja verre de meesten, (bij de tegenwoordige schaarschheid van penningen) niet onaangenaam zijn. Deze Roman kon, zonder merkelijk verlies, gemakkelijk tot twee deelen worden ingekort. De Eerw. Schrijver neme deze aanmerkingen ter harte, en zal zich dan van de Levensgeschiedenis van eenen Ouden Vrijer, op welker vervaardiging hij plan heeft, vooral geenen minderen bijval mogen beloven.