Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

Shakespeare als dichter geschetst.

(Uit het Engelsch.)

Shakespeare was het, die onder alle de hedendaagsche, misschien ook onder de oude Dichters, als een genie van de eerste grootte kan beschouwd worden. Alle de voorwerpen en beelden der natuur waren hem bestendig voor den geest, en hij bezat de kunst om dezelven niet minder uitvoerig dan gelukkig op het papier te brengen. In elke beschrijving van eene zaak, ziet men die niet slechts, maar gevoelt ze ook. Zij, die hem gebrek aan geleerdheid verwijten, geven hem daardoor inderdaad den grootsten lof. Hij was geleerd uit zijnen aard; hij had geene boeken, als zoo vele brillen, noodig, om de natuur te lezen; hij drong met zijn gezigt tot haar binnenste door, en vond ook dáár alles, wat hij zocht. Ik kan niet zeggen, dat hij altijd gelijk was aan zichzelven. Ware hij dit geweest, dan zou ik hem onregt doen, indien ik hem met de grootste mannen der oudheid wilde vergelijken: hij is somtijds

[p. 774]

plat en laag; het komieke van zijn vernuft ontaart niet zelden in potsemakerij, gelijk zijne deftigheid in opgeblazen winderigheid: maar hij is altoos groot, wanneer zich eenig waarlijk verheven voorwerp voor zijnen geest opdoet. Hij verdient den naam van groot, voor zoo verre de uitgebreidheid en kracht van zijn genie, zoo wel in het treur- als blijspel, nooit door iemand wierd geëvenaard. Maar, ten zelfden tijde is het een vernuft, dat dikwerf zijn doel mist, waaraan een zuivere smaak ontbreekt, en dat, over het algemeen, niet door kunst of geleerdheid geschraagd wordt. Hij was lang de afgod der Britten. Zeer veel is over hem gezegd en geschreven. De kritiek heeft zich, met betrekking tot hem, tot den bodem toe uitgeput in onderzoekingen wegens zijne spreekmanieren en, vooral, zijne geestige uitdrukkingen; en echter is het tot den huidigen dag nog onbeslist, welke van beiden, zijne schoonheden namelijk of gebreken, het grootste zijn. In zijne spelen vindt men ontelbare schoone tooneelen en plaatsen; zoodanige plaatsen, als men nergens bij eenig Tooneeldichter zal aantreffen; evenwel is er naauwelijks één van zijne voortbrengsels voor den Schouwburg, hetwelk men, met onafgebroken vermaak, van den beginne tot den einde toe, kan doorlezen. Behalve eene verschrikkelijke onregelmatigheid in de houding, en eene groteske mengeling van het zedige en kluchtige in één en hetzelfde stuk, worden wij dikwijls op eene onaangename wijze gestoord door gedwongene gedachten, harde uitdrukkingen, en zekere duistere winderigheid en gezochte woordspelingen, die hij gaarne najaagt; en deze stoornis van ons genoegen gebeurt maar al te dikwijls dáár, waar wij dezelve zoo ongaarne aantreffen. Echter maakt shakespeare alle deze gebreken weder goed door twee van de uitmuntendste hoedanigheden, welke eenig Tooneeldichter immer kan bezitten; namelijk, zijne levendige en verscheide karakterschilderingen, en zijne krachtige, zoo wel als natuurlijke, uitdrukking der hartstogten. Deze zijn zijne twee voortreffelijkste eigenschappen; hierop berust al zijne verdienste. Niettegenstaande zijne menigvuldige ongerijmdheden, - waar wij zijne tooneelstukken lezen, bevinden wij ons in het midden van onze medemakkers; wij ontmoeten daar menschen, misschien wel laag van manieren, ruw en onbeschaafd in hunne gevoelens; maar het zijn en blijven altoos menschen; zij spreken altoos in eenen menschelijken toon, en worden

[p. 775]

door menschelijke harstogten gedreven; wij nemen belang in alles, wat zij doen of zeggen, naardien wij gevoelen, dat zij met ons van eene gelijke natuur zijn. Men behoeft zich derhalve niet te verwonderen, dat het publiek van de koeler en kunstmatiger voortbrengsels van andere Dichters met vermaak terugkeert tot zulke warme en eigenaardige voorstellingen van hetgeen ons menschen zoo zeer eigen is.

Shakespeare bezat insgelijks de verdienste van voor zichzelven eene wereld van bovennatuurlijke wezens geschapen te hebben. Zijne heksen, spoken, toovergodinnen, en geesten van allerlei soort, worden alle beschreven met zoodanigen omslag van schrikbarende en geheimzinnige plegtigheden, en spreken zulk eene taal, aan haar bijzonder eigen, als tevens geschikt is, om de verbeelding met nadruk te treffen. De twee meesterstukken, waarin de kracht van zijn genie het heerlijkst schittert, zijn Macbeth en Othello. Wat betrest zijne geschiedkundige tooneelstukken, deze zijn, eigenlijk gezegd, noch treurnoch blijspelen, maar veel meer eene bijzondere soort van too neelmatig onderhoud, aangelegd om de zeden van den tijd, welken hij vooronderstelt, te beschrijven, om de hoofdkarakters in hun behoorlijk licht te plaatsen, en onze verbeelding op de gewigtigste gebeurtenissen en staatsomwentelingen van zijn eigen land te vestigen.

***

Men vergunne den Vertaler van deze schets, hoofdzakelijk van den Engelschen Dichter dryden ontleend, hier nog een paar aanmerkingen bij te voegen. Shakespeare was een eerste ijsbreker, gelijk wij het zouden noemen, in zijn vak. Een verstandig Oordeelkundige zegt ergens: ‘Men moet eerst een' thespes hebben, eer men een' sofokles in zijnen hoogen luister kan zien opdagen.’ En hoe heerlijk heeft onze Dichter, met eenige weinige vernuften van dien tijd, den weg gebaand, om de tooneeloesening tot den geliefkoosden arbeid zelfs van eenen addison, en van zoo vele andere aanzienlijke mannen te maken, dat die kunstoefening, wanneer zij wel slaagde, hun niet alleen tot eer, maar ook hunner natie tot een nuttig en loffelijk vermaak zou verstrekken. Men houdt deze bijzondere verdiensten van shakespeare doorgaans, bij het beöordeelen zijner werken, niet genoeg in het oog. Maar ook vooral het geheel bijzondere, eigene, oorspronkelij-

[p. 776]

ke van dat zeldzame vernuft, niet alleen wegens zijne manier, maar ook wegens de vreemdheid der onderwerpen, der karakters, en wat des meer is, maakt hem bijna, zouden wij zeggen, onvertaalbaar. Wij hebben dit bij het vergelijken van verscheidene overzettingen in de verschillende moderne, zelfs in de Noordsche talen, bewaarheid gevonden. Daar gaat maar al te veel van hem bij het vertalen verloren. De geest, kan men zeggen, vervliegt te veel bij het overgieten. Zeker kundig Oudheidkenner vertoonde mij eens de prachtige uitgave van ovidius Herschepping in het Fransch, in vier 4to deelen, met keurige platen, door boucher en andere bekwame kunstenaars geteekend en gegraveerd. ‘Vindt gij,’ vroeg hij, ‘dit niet bevallig, niet fraai?’ Dit kon zeker niemand ontkennen. ‘Maar ziet gij wel,’ hervatte hij, ‘hoe alle die Goden en Godinnen gefransifieerd zijn? hoe bij alle die Goden, zelfs bij de oudste en stugste Heeren, de petit-maître doorstraalt? hoe zelfs de ernstigste Matrone, gelijk eene Minerva, Ceres, Cybele, en zoo vele anderen, de galante Francinnetjes uithangen?’ Dit vindt men maar al te dikwijls bij het overteekenen en nabootsen, niet alleen van de ouden, maar zelfs van de moderne. Wij mogen niet nalaten deze aanmerking toe te passen op zoo vele stukken van shakespeare, als men ook in onze taal, naar meestal Fransche vertalingen, ten tooneele heeft gevoerd, die, misschien door het al te kiesche, en vooral niets van het gespierde Engelsche te vertoonen, en wel meestal in ellendige flaauwe verzen, ons den oorspronkelijken Dichter doen voorkomen, niet als een' grootschen reus, maar als een belagchelijk dwergje; hetgeen altoos den man van smaak geweldig moet ergeren.