Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

Kort verslag van het verhandelde in de maatschappij Felix Meritis.

Het strekt den stand der handelaren in ons vaderland tot geene geringe eer, dat deszelfs hoofdplaats tevens het voornaamste tooneel van wetenschap en kunst uitmaakt. Een zeer groot gedeelte der uitmunters in elk vak van letterkunde, gelijk van alles, wat den menschelijken geest vereert en verheft, is in Amsterdam gevestigd. En tevens ontbreekt het nergens minder aan dezulken, die van hunne bekwaamheden gaarne voordeel trekken, aan liefhebbers en begunstigers der fraaije letteren en kunsten, dan even hier. De Maatschappij felix meritis is daarvan een levend gedenkstuk; gelijk zij, in vele opzigten, als het middelpunt mag beschouwd worden van Amsterdam's geletterde en beschaafde wereld. Hier sloegen de rijke handelaar en de nijvere geleerde handen ineen, om den Zanggodinnen eenen waardigen dienst te wijden. Hier blijft geene wetenschap, geene kunst onbeoefend. Hier opent, elke week in den wintertijd, de deftige natuurkunde den kring, en ziet zich door welsprekendheid, geschiedkunde, wijsgeerte en belangrijke koopmanschappelijke beschouwingen vervangen, tot men eindelijk in toon- en schilderkunst den zachtsten en verkwikkelijksten afloop vindt.

Wie bezocht ooit den hoofdzetel onzer vroegere welvaart, zonder ten minste een oog op het prachtige gebouw te slaan, of wel hetzelve van binnen te bezigtigen, waarin de Amsterdammers zichzelven dit vereerend gedenkteeken oprigteden?

[p. 693]

Wie is met de nieuwere geschiedenis van onze letterkunde eenigzins bekend, zonder te weten, hoe menig belangrijk stuk, hoe menige keurige redevoering en voortreffelijk gedicht hij aan hetzelve te danken hebbe? - Wie dan, die liefhebberij met smaak vereenigt, benijdt niet den bewoner der hoosdstad het genot dezer Maatschappij, misschien meer dan eenig ander voorregt? Wie zou niet verlangen, ten minste den loop der werkzaamheden eenigzins te mogen volgen met de verbeelding, het gewigt der behandelde zaken eenigzins te mogen schatten uit een gegeven omtrek, het genoegen der opgezamelde kennis eenigzins te mogen deelen door belangstelling en medegevoel?

Overtuigd, dat wij ons omtrent de algemeenheid en de warmte van dezen wensch niet kunnen bedriegen, zal het voortaan onze poging zijn, denzelven, althans ten deele, te voldoen. Iedere maand zijn wij voornemens, onzen Lezeren het beloop en den hoofdinhoud voor te leggen van hetgeen elke Spreker in de Departementen Natuurkunde, Letterkunde en Koophandel zal hebben geleverd. Natuurlijk, intusschen, zal deze opgave nu wat korter, dan wat langer uitvallen; en zullen wij ons wel van alle eigenlijke beoordeeling, inzonderheid berisping, onthouden; gelijk wij zulks meenen der Maatschappije en elken Spreker verschuldigd te zijn; doch zal welligt onze tevredenheid en lof niet volstrekt altijd kunnen zwijgen. - Welaan, geachte Lezer, laat ons uwe begunstiging blijken! In deze hope en vooronderstelling, beginnen wij onze taak met de helft der verloopen maand, ten einde zoo wel de ruimte te besparen, door deze inleiding gevorderd, als om telkens in de gelegenheid te zijn, de noodige bouwstof vroeg genoeg te hebben.

Natuurkunde^(*).

12 Oct. De Heer j. buys, die, als Lector, gewoon is eenen doorloopenden cursus te houden, handelde dezen avond over het wegen van vaste ligchamen in water; deelende zijn stuk alzoo in, dat I. gesproken werd over het wegen van soortelijk zwaardere ligchamen dan het water zelve; II. over gelijkstaande,

(*) De Redactie met dit geheele ontwerp niet vroeg genoeg zijnde tot stand gekomen, om alles in de volkomenste orde te hebben, zou het kunnen zijn, dat de schetsen der natuurkundige verhandelingen de uiterste naauwkeurigheid misten; waarvoor zij dan zoo wel de Sprekers als de Lezers verschooning vraagt.

[p. 694]

en III. over ligtere. Des mans bekende bekwaamheid ontheft ons van allen bijzonderen lof.

19 Oct. De Heer florijn doet eene verhandeling over de Tijdsvereffening, waarin hij, na ter inleiding gesproken te hebben over de verdeeling van den tijd, en de middelen, daartoe aangewend, van zelve komt op dat, hetwelk van den omloop der zon, in nagenoeg een jaar, wordt afgeleid, en op het natuurlijk gebrek, waarmede hetzelve gepaard gaat, dat namelijk gezegde loop niet gelijkmatig is. Hierom is er eene tijdsvereffening noodig, zal men van den gemiddelden tijd, berekend naar de vooronderstelling eens gelijkmatigen voortgangs, tot den waren tijd, den eigenlijken stand der zon, en de vordering van het jaar, besluiten. De gronden, nu, dezer tijdsvereffening, naar 's Heeren florijn's oordeel, doorgaans niet klaar genoeg zijnde aangegeven, doet hij, met zijne gewone helderheid, daartoe eene poging. - Ééne reden des gezegden ongelijkmatigen voortgangs van de zon, voor ons gezigt, is gelegen in de schuinsche helling, met welke de zonneweg op de evennachtslijn is rustende; waardoor dus de zon nu wat vroeger, dan wat later, aan een gegeven punt komt, dan zij zonder deze helling zou doen. Eene andere reden is de langwerpige gedaante van denzelfden zonneweg, welke echter voor ons niet zigtbaar is: zoodat, wanneer de zon, op een kleinen afsland van ons zijnde, eene bepaalde ruimte heeft doorloopen, zij veel minder schijnt gevorderd te zijn, dan wanneer hetzelsde op eenen grooteren afstand is gebeurd. Men neme hiervan slechts de proef, door een kleiner langwerpig rond, als den waren zonneweg, in een veel grooter cirkel, als den schijnbaren, te teekenen, en dan den driehoek te verlengen, uit het midden, of eigenlijk uit het brandpunt, des langronds beschreven. Hierbij komen nog de aantrekking der andere hemelligchamen en eenige schommeling; doch welke slechts een klein verschil uitmaken. En dit een en ander, bij elkaar gevoegd, of afgetrokken, geeft de naauwkeurige tijdsvereffening, of datgene aan, wat bij den gemiddelden tijd moet gevoegd, of daaraan ontnomen worden, om den waren tijd te vinden; dat is, hoe veel men een naauwkeurig gaand uurwerk, na een bepaalden tijd, moet voor- of achter-uit zetten, ten einde met de zon gelijk te zijn. Want geen uurwerk, dat altijd gelijkelijk voortloopt, kan met de ongelijk loopende, en, voor ons

[p. 695]

oog, nu eens meer-, dan eens minder vorderende, zon steeds gelijk blijven; schoon ze, na asloop van een vierde jaars, telkens te zamen treffen, de gemiddelde en de ware tijd dan één zijnde. - Het geheele betoog werd door figuren volkomen opgehelderd, en de berekening zelve des verschils van 14 tot 14 dagen daarnevens gevoegd.

Letterkunde.

13 Oct. De Heer barbaz opende de eerste vergadering dezes Departements met gepaste heilwenschen ter verwelkoming, en las vervolgens een dichtstuk voor; zijnde eene vrije navolging van d'arnaud's fraaije vertelling: Scipio en de Spaansche Bruid; een stuk, te bekend, dan dat wij noodig hebben iets daarnevens te voegen.

20 Oct. De tweede voorlezing in dit Departement bestond uit eenen eersten zang van een dichtstuk des Heeren westerman, getiteld: De invloed der Vrouwen op de vier tijdperken van ons leven. Het hier geleverde schetste ons dus, na eene eenigzins algemeener inleiding, dien invloed op de kindschheid. Wie hij zij, die met verachting op de vrouwen nederziet, hij bedenke, wat wij aan haar al zijn verpligt. De mensch is, ja, een voortreffelijk wezen, dat, wat niet al, vermag; doch zie hem, na zijne wording, het hulpeloosste van alle schepselen. Wie schiet dan toe? wie biedt hem het noodige? wie leert hem hetzelve tot zich nemen? Wie anders dan de afgesloofde, afgetobde, afgemartelde moeder, die daarvoor met nieuwe folteringen, zonder eenig loon, gewoon is te boeten. Zij sterft; haar laatste blik is voor het liefdepand; en vrouwen zijn het wederom, die den radeloozen vader de ouderentaak moeten uit de hand nemen. Zoo gaat het voort; de moeder is ons alles, leert ons alles. Te onregt aanbidt de Peruaan de zon, als het éénig zigtbaar beeld der Godheid; slechts moederlijke liefde verdient die hulde. Uit eene vrouw werd de Heiland der wereld geboren; zij was het, die God en mensch vereenigde. - Ziedaar den hoofdzakelijken loop van dezen eersten zang, die vele keurige teekeningen en aanvallige gevoelens behelst.

[p. 696]

Koophandel.

14 Oct. De vergaderingen van dit Departement, aan Koophandel, Zeevaart, Fabrijkwezen en Landbouw, wel niet uitsluitenderwijze, maar toch bij voorkeur, toegewijd, werden met eene herhaalde lezing geopend des overschoonen dichtstuks, door den Heer loots, tot viering van het tweede Eeuwfeest der Amsterdamsche Beurze, in den verleden zomer openlijk voorgedragen. Een dichtstuk is uit geene schets te kennen of te beoordeelen. De keurigste indeeling en de rijkste gedachten, ter ontwikkeling voorgesteld, bewijzen zelfs nog niet, dat de Dichter zich tot het middelmatige verheft. Men verlangt hier veeleer eene losheid, die geene getrokken snoeren, geene regte lijnen en puntige hoeken, maar slechts zulk een plan toelaat, welks voortreffelijkheid, met de uitvoering geheel ineengesmolten, ook daaruit eerst blijkt. Het zij onzen Lezeren dan ook genoeg, te weten, dat de begaafde Dichter het belang en den invloed der Beurze, haren overvloed in schatten, langs het gansche vaderland uitgegoten, in mogendheid, die zich vooral ter zee zoo heerlijk deed gelden, in kunst en wetenschap, die onder hare vleugelen veilig nestelden, in wijsheid en verdraagzaamheid, die elders verdrevenen met open armen ontving, in vindingrijkheid, door nijverheid, rijkdom en eerlijkheid gestaafd, die in de Bank en de Verzekeringsgezelschappen zoo keurig uitschitterden, op de allertreffendste wijze schetst; en dit rijke tafereel daarenboven met een aantal bijkomende schoonheden, bevattende den lof des handels, der natie en harer beroemde goede trouw, des Dichters eigene gehechtheid aan dezen stand, nooit arm aan lievelingen der Zanggodinnen, gelijk de vurigste heilwenschen en blijdste uitzigten op herstel, gepastelijk versiert. En moge voorts het stuk zelve, met des mans volkomen gelijkend portret, welhaast in het licht verschijnen, om, die het hoorden en niet hoorden, geheel te bevredigen!

21 Oct. De Heer brunner leest eene zedekundige verhandeling: het zuiver geweten de éénige bron van waar geluk; gevende eerst eene beschrijving van het geweten en deszelfs werking, dan eene schets van gewaand en bedriegelijk, daarna van echt geluk, om alzoo het besluit op te maken.

No. XIII. Meng. bl. 595. reg. 23. staat hafer, lees hafez.