|
| |
| |
| |
Grondig berigt nopens het drukken in het gemeen, bepaaldelijk aangaande de stereötypie, en de Fransche stereötype uitgaven van boeken.
Hoeveel men ook stereötype-drukken ziet, leest en er over spreekt, zoo ontbreekt er echter nog een beknopt en grondig berigt daarover voor de boekliefhebbers, en kan hun het volgende gewisselijk niet dan aangenaam zijn, hetgeen, een paar jaren geleden, door den Parijschen boekhandelaar f. schöll, een man van kunde en oordeel, in de Fransche taal is uitgegeven.
Hij zegt: Dit berigt is niet geschreven voor drukkers en boekverkoopers, die uit hetzelve niets nieuws te leeren vinden; maar heeft het doel, om liefhebbers, en vooral buitenlanders, bekend te maken met eene kunst, die welligt minder roem heeft in Frankrijk zelf, dan in het overige Europa.
Mijn beroep, (zegt hij) en vooral de wijze van mijn bijzonderen handel, die mij met een groot aantal van geleerden in onderscheiden landen in betrekking gebragt heeft, hebben mij dikwijls de gelegenheid gegeven om op te merken, hoe onjuist en geheel verkeerd de denkbeelden zijn, die het grootste deel van hen zich vormt aangaande de stereötypie.
Ik zal dan beproeven, deze liefhebbers eenige duidelijker en bepaalder begrippen van de onderscheidene werkzaamheden bij de stereötypie te geven; waardoor zij in staat gesteld worden, zelven de ware of vermeende voordeelen dezer wijze van druk te kunnen schatten.
Men vergunne mij, vooraf ten opzigte van het drukken in het algemeen in eenig detail te treden, 't welk mij noodig voorkomt, tot beter verstand van het volgende - en ook op zich zelf voor menig lezer welligt niet overtollig is.
| |
| |
De druk van een blad met losse of bewegelijke letteren vereischt de vereeniging van den vormsnijder, lettergieter en boekdrukker, die den kring der volgende bezigheden hebben door te loopen:
I. 1. De vormsnijder snijdt verheven op staal patrijzen, waarvan elke eene letter van het a, b, c voorstelt.
2. Hij bedient zich van deze patrijze, om de letter gediept in te slaan op den grond van een hol parallelipipedon (langwerpig vierkant blok, bijna kubisch, als een teerling, van gedaante) van koper, dat de matrijze genoemd wordt.
3. In deze matrijze of uitholling giet de lettergieter uit eene compositie van lood en antimonium (spiesglas) een parallelipipedon (of blokje), op welks eene oppervlakte zich nu de letter verheven vertoont, gelijk die op de stalen patrijze geweest, en daarmede op den grond der koperen matrijze ingedrukt was; en dit parallelipipedon wordt nu type of letter genoemd. Deze letteren, nadat zij eenige andere kleine bewerkingen ondergaan hebben, om haar juister en effener te maken, worden aan den boekdrukker gegeven, wiens werk nu dat van den vormsnijder en lettergieter vervangt.
4. De letteren, in hare vakken verdeeld, worden nu gebruikt, om daarmede regels en bladzijden van het blad, dat gedrukt moet worden, te zetten. Deze zijden of kolommen, naar de juiste orde, waarin zij op het gedrukt en gevouwen blad moeten voorkomen, gesteld en zaamgeperst, maken eene vaste tafel of vorm, welke men in haar geheel opnemen en verdragen kan.
5. Voor dat deze vorm afgedrukt wordt, moet hij gecorrigeerd worden, d.i. men moet de door den zetter begane feilen nagaan, aanwijzen, en hij moet dezelve verbeteren; waartoe doorgaans herhaalde proeven en revisiën noodig zijn.
6. Wanneer de correctie voltooid is, zet de drukker den vorm in de pers, en drukt (trekt) daarvan het bepaald aantal bladen (of afdrukken.)
| |
| |
7. Is het afdrukken van dit blad geheel afgedaan, dan komt de vorm weder in handen van den zetter, die de letteren in hare vakken verdeelt, om ze tot het zetten van andere bladen te kunnen gebruiken. - Dit zijn de zeven voornaamste werkzaamheden, welke de gewone boekdrukkers arbeid vereischt.
Om met stereötypen te drukken, doen de Heeren pierre en firmin didot, die zoo wel het vormsnijden en lettergieten als het boekdrukken oefenen, de vijf eerste dezer opgegevene verrigtingen; doch met dit onderscheid, dat zij zich, om hunne letteren te gieten, bedienen van eene hardere stoffe, dan de gewone compositie, en dat de correctie niet geschiedt in eene tafel, gevormd door de vereeniging van verscheidene - 4, 8, 16, 32. enz. - zijden, maar op elke zijde afzonderlijk, vóór het ineenzetten. Op deze vijf gemeene werkzaamheden volgen dan de bijzondere voor de stereötypie, waarvan deze de voornaamste zijn:
II. 6. Elke in een ijzer raam bevestigde zijde wordt in eene weekere compositie van lood en tin ingedrukt, gelijk te voren de patrijze elker enkele letter in de matrijs, laat hier den indruk na van het geheel, en maakt dus eene nieuwe matrijze eener geheele zijde.
7. Door eene behandeling, welke de gieters kletsen noemen (clicher), giet men in deze zijd-matrijze (matrijze eener geheele zijde) eene stof, welke, koud en afgenomen zijnde, de letters verheven vertoont, en stevigheid heeft, om tot den volgenden afdruk te kunnen dienen. Deze maakt nu het vast ligchaam (στεϱὸν), waarnaar men het woord stereötypen enz. gevormd heeft. Men beschaaft de vaste zijden, en geeft aan de plaat eene volkomen egale verhevenheid; men rigt de zijden (door spalken en schroeven), zoo dat zij volkomen in het raam passen, waarin zij moeten gesloten worden, om een geheel blad te gelijk te drukken; en zoo bekomt men den vorm (I. 4.) voor het blad.
8. De aldus zaamgestelde tafel of vorm wordt op de gewone wijze (I. 6.) asgedrukt.
9. Eindelijk worden de bewegelijke letteren, die gediend
| |
| |
hadden tot het zetten der eerste zijde, (welke als patrijze gediend en de zijd-matrijze gedrukt had) in hare eigene vakken verdeeld, gelijk na den gewonen druk. (I. 7.)
Van deze behandeling onderscheidt zich geheel die van den Heer hfrhan, die, namelijk,
III. 1. Zijne patrijzen op de gewone wijze (I. 1.) verheven op staal snijdt;
2. Daarvan matrijzen in koper afdrukt; doch met dit onderscheid, dat deze matrijzen niet inwendig hol zijn, om van binnen begoten te worden (als bij I. 3.), maar gelijk aan de typen, of gewone drukletters; zoo nogtans, dat hij op eene der kleine eindzijden van dit letterblokje (waarop anders de gewone drukletter verheven staat) de patrijze inslaat, en het indruksel der letter maakt.
3. Deze, even als anders de letters, in vakken afgezonderde matrijzen dienen om bladzijden te zetten. (I. 4.)
4. Op elke aldus uit matrijzen gezette zijde, waarop derhalve de letters verdiept voorkomen, kletst (II. 7.) de Heer herhan zijne stoffe af.
5. Deze gekletste (in compositie afgedrukte) zijden worden geeorrigeerd; en daarna
6. Geëffend, in ramen vastgezet, en tot den druk der bladen overgegeven.
7. De matrijzen, of in hol koper geslagen letters, die tot het zetten (n. 3) gediend hebben, worden uit elkaar genomen en in hare eigene vakken gelegd, gelijk na den gewonen druk. (I. 7)
Het valt door deze eenvoudige optelling in het oog, dat de gewone drukker zeven hoofdwerkzaamheden te verrigten hebbe, de Heeren didot negen, en hunne meer zamengestelde wijze van werken moet, in stede van uit te winnen, veel kostbaarder zijn. Bij de berekening dezer onkosten moeten wij nog de waarde stellen van het metaal, dat verbruikt wordt tot het vervaardigen der zijd-matrijzen en der daarop gekletste platen, althans hetgene men daaraan verliest, al smelt men dezelve weder. Ook moet het slijten der drukletters in aanmerking komen, welke minder zouden
| |
| |
lijden, zoo zij slechts tot den druk op papier dienden, daar zij nu (II. 6.) in eene vaste massa ingedrukt worden. Eindelijk de gereedschappen en instrumenten tot deze onderscheidene behandelingen.
De Heer herhan, die niet de zijd-matrijzen van didot (II. 7.) heeft, maar zijne platen, tot den afdruk op papier, trekt van ineengezette losse letteren, (eigenlijk letter-matrijzen) heeft slechts zeven werkzaamheden: maar de correctie, welke bij de Heeren didot plaats heeft op de uit losse letteren zaamgestelde zijden, en alwaar het dan voldoende is, woorden of letters, die men verbeteren wil, slechts uit te nemen, geschiedt bij den Heer herhan even onmiddellijk op de vaste massa der stereötype zijde, opdat hij niet noodig hebbe, platen enkel voor proeven te maken, en zoo dikwijls op zijne matrijzen te gieten, als de zijde correctie noodig heeft: maar al deed men dit ook, dan kunnen toch de fouten, die men eerst bemerkt nadat de uit matrijzen gezette zijde weer uiteengenomen is, slechts op de afgedrukte platen zelve gecorrigeerd worden. De correctie neemt het fautive uit de plaat geheel weg, waarvan de plaats dan aangevuld wordt door gewone bewegelijke letteren, die aan de onderzijde van de plaat met dezelve vastgesoldeerd worden.
Zoo kunstig uitgedacht nu ook het werktuig zij, waarvan de Heer herhan zich hierbij bedient, zoo vereischt hetzelve toch nog steeds eene meesterhand, en men kan aldus zelfs de gewone bewegelijke letteren niet ontberen. Dit dubbel ongemak zal nog veel grooter voorkomen, wanneer men de talrijke toevallen in aanmerking neemt, waaraan de vormen vóór en gedurende den afdruk blootgesteld zijn. De minste stoot breekt eene letter, een woord, een regel, of veroorzaakt althans wanorde; dikwijls zelfs gebeurt zoo iets, terwijl de vorm onder de pers is. Bij dit toeval, indien het gebeure in den loop van een' afdruk op de gewone wijze, vult de werkman, zonder zijn werk geheel te onderbreken, de beschadigde letter of dat woord met andere letteren weder in, en herstelt dus zelf oogenblikkelijk de orde.
| |
| |
Bij den Heer herhan kan dit zoo gemakkelijk niet gaan; want de zijde, welke eenigzins beschadigd is, moet, wijl zij een vast ligchaam uitmaakt, noodwendig geheel uit de pers genomen worden, en eene nieuwe zijde gevormd (gekletst), of het beschadigde door dat middel, 't geen wij zoo even vermeldden, ingevuld worden. Elk, die de handelwijs en de details der gereedschappen eenigzins kent, zal ligtelijk bevroeden, dat op deze wijze aanmerkelijk veel tijd verloren wordt; want zeer dikwijls zal de drukker genoodzaakt zijn, zijn geheelen vorm weg te leggen, en een nieuwen te nemen. Dit veroorzaakt eene verandering bij den geheelen toestel zijner pers, en een wezenlijk verlies voor den eigenaar des etablissements. Deze onaangenaamheid heeft de Heer herhan ondervonden; hij heeft gepoogd, dezelve daardoor te ontwijken, dat hij de inrigting zijnet persen, en der machine, die tot de correctie dient, zoo veel mogelijk vereenvoudigde, en deze zich dus met groote naauwkeurigheid laten aanwenden. Met dit al schijnt het ons een wezenlijk gebrek, dat, met een gelijk aantal van werkzaamheden, de handelwijze van den Heer herhan meer zamengesteld is, dan die van den drukker met bewegelijke letteren.
Het is waar, herhan heeft een voordeel boven didot; maar, bijaldien ook dit voordeel veel grooter ware, dan het ons toeschijnt, indien ook zelfs zich bewijzen liet, dat zijne handelwijze niet meer ingewikkeld zij, dan die van den drukker met losse letteren; zoo zijn toch de kosten van zijn eerste etablissement zoo aanmerkelijk geweest, dat zij buiten twijfel de voordeelen te boven gaan. Ook is het bekend, dat de Heer Graaf van s., wiens edele en belangelooze ijver herhan in staat gesteld heeft een etablissement te vormen en zijne kunst te volmaken, groote sommen opgeofferd heeft, zonder ander oogmerk, dan om eene uitvinding te begunstigen, waarvan hij zich gelukkige gevolgen voor den voortgang der menschelijke kennis beloofde. Het is ook bekend, dat herhan zelf niet dat voordeel had, hetwelk zijn onvermoeide arbeid en zijne talenten
| |
| |
verdienden. Wanneer men de instrumenten van dezen kunstenaar nagaat, dan zal men gewis de eenvoudigheid en naauwkeurigheid der uitgevondene machines moeten bewonderen, zoo wel der werktuigen tot het vormen zijner parallelipipeda (blokjes voor de matrijzen), tot den indruk der matrijzen in de blokjes, tot het afdrukken (kletsen) der platen van de bladzijden, als ook tot het uitnemen en corrigeren dezer laatste. Maar men zal tevens ook inzien, dat er vele pogingen en proeven moesten voorafgaan, eer hij zijne uitvinding tot den noodigen trap van volmaaktheid bragt, om er eenig voordeel van te kunnen genieten.
(Het vervolg en slot hierna.) |
|
Auteursrechtvrij