Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

Leerrede ter nagedachtenis van den wel-eerw. en zeer gel. Heer J.H. Nieuwold, laatst Predikant bij de Hervormde Gemeente van Warga, Warstiens en Wartena, en Lid van de Commissie van Onderwijs in het Departement Vriesland, uitgesproken te Warga, den 12 Julij 1812, door T. Radsma, Predikant te Hempens en Teerns. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1812. In gr. 8vo. 36 Bl. f :-8-:

Wij maken bij dezen onzen Lezer bekend met eene Leerrede, die en door haar onderwerp en door de wijze van deszelfs behandeling zijne aandacht verdient. Zij spreekt van den overleden nieuwold, in geheel Vriesland bekend als een man van schrander vernuft, levendig gevoel, oorspronkelijken geest, velerlei kunde, onvermoeide werkzaamheid, en zonderlinge verdienste omtrent het Schoolwezen. Die man wordt in dezelve, naar aanleiding van Pred. IX:10, juist en leerzaam geteekend, door eene fiksche hand, wier trekken alomme getuigen van het gezond oordeel en den goeden smaak, die haar bestierden. Om deze onze uitspraak te staven, zullen wij eerst eene korte schets, en daarna eenige bijzonderheden uit deze Leerrede aan onzen Lezer mededeelen.

Dezelve bestaat uit drie hoofddeelen: eene ontwikkeling

[p. 610]

van den inhoud van den tekst, - eene aanwending van dien inhoud tot het hoofdoogmerk van den spreker, - en toepasselijke aanspraken. De tekst spreekt van alles, wat onze hand te doen vindt. De bepaling, bij dat alles gevoegd, toont genoegzaam, dat de Prediker alle noodelooze, nuttelooze, schadelijke en zondige bedrijven uitsluit. Deze vindt onze hand niet, maar zoekt ze. Wat wij vinden, heeft een ander voor ons daar neêrgelegd. Daartoe is ieder bevoegd, aan wien wij ondergeschikt zijn; maar bovenal de Opperheer van hemel en aarde. Die geeft, door zijn albestuur, aan een iegelijk zijne taak, zijnen werkkring, zijne gaven.

De tekst vermaant, dat te doen met alle onze magt. Niet slechts verrigten, maar vooral met inspanning van alle daartoe verleende vermogens. Daar echter alle werkzaamheden van ons beroep niet even gewigtig, en wij tot die alle niet even bekwaam zijn, zoo moeten wij derzelver meerdere of mindere belangrijkheid, en onze meerdere of mindere geschiktheid daartoe, bij de opvolging van deze vermaning, wel degelijk in aanmerking nemen. De woorden, met alle magt, sluiten vier bijzonderheden in zich. Zij geven te kennen, dat wij datgene, wat onze hand te doen vindt, volbrengen moeten met ernst en ijver, met den regten lust en bedoeling, met vast geduld, en met de noodige opoffering.

Die vermaning dringt de Prediker aan met deze drangreden: want er is geen werk, enz. Zij bevat twee alles afdoende waarheden. De eerste is, dat met den dood eens ieders aardsche werkkring wordt gesloten. Werk, verzinning, wetenschap duidt ons aardsch beroep aan, met alwat daartoe behoort. Niet de vrucht daarvan wordt door den dood vernietigd, maar de waarneming zelve wordt opgeheven. Wat daarvan niet volbragt is, blijft eeuwig onvolvoerd. - De tweede waarheid is, dat dit lot een iegelijken mensch te wachten staat. Salomo spreekt van het graf, als eene plaats, waar wij, zonder uitzondering, henen gaan. Geene woorden, waar daden spreken! De tegenwoordige

[p. 611]

gelegenheid is een nieuw bewijs; en zoo komt de Redenaar tot zijn tweede deel.

Met menschelijk gebrek, maar toch met uitstekende trouwe, volgde nieuwold de vermaning van Salomo op. In meer dan ééne betrekking maakte hij zich verdienstelijk. De Landbouw is hem menige aanleiding tot verbetering schuldig; inzonderheid vond het planten der Cichorei in hem een' der eerste bevorderaars hier te lande. De gewijde Zangkunst betreurt in hem eenen eerwaardigen beminnaar, kundigen beoefenaar, en te vroeg gestorven verbeteraar. Schoon in de schoolsche Godgeleerdheid niet weinig bedreven, viel echter de wijsgeerig zedelijke en zakelijk-Bijbelsche inzonderheid in zijnen smaak. Met den tijd dacht en werkte hij zelfs in zijnen ouderdom behoedzaam voort. De groote gangen van God na te sporen, was zijne geliefkoosde bezigheid. Van hier dat hij gaarne ruime teksten, daartoe geschikt, behandelde; en dan kon hij soms met een paar woorden de kracht van 't geheel zoo levendig doen voelen, dat men daarbij in tranen van bewondering en aanbidding wegzonk. Bovenal was hij beroemd in het vak van opvoedend Onderwijs. Zijn hart gloeide van kinderliefde. Gaarne speelde hij met hen, maar steeds met een nuttig doel. Hij zocht de oefening van 't verstand en vorming van 't hart zonder dwang te bewerken, en trachtte die reeds met letter- en taal-leer te verbinden. Vooral was het zijn toeleg, om op de aanschouwing en het gevoel te werken, en door voorbeeld en aanleiding eigen inzien en ervaring te bevorderen. Niet eerst in de school, maar reeds in de wieg, op vaders knie en moeders schoot, wilde hij de vorming van het kind begonnen hebben. Zijne kinderboekjes geven daartoe menigen nuttigen wenk, en deze zijne beginsels bestierden hem ook steeds in de verbetering der scholen. - Ziet daar zijn edel doel! Dat vond zijne hand te doen, en dat deed hij met alle magt. Groote moeijelijkheden en opofferingen heeft hij zich daarvoor, uit ware menschenliefde, gaarne getroost.

De aanspraken, waarmede de Leerrede besloten wordt,

[p. 612]

zijn gerigt aan de Bloedverwanten en bijzondere Vrienden van den Overledenen, aan de aanwezige Predikanten, aan den Kerkeraad, aan de aanwezige Schoolmeesters, aan de Kinderen, aan de Gemeente, en aan de gansche Vergadering. En nu, om niet te lang te zijn, uit die aanspraken nog een enkele trek.

‘Op u, lieve Jeugd, moet ik met medelijden neerzien. Wat is u al niet ontrukt! Meer dan een Leeraar en Vriend. Ten Vader was hij u. Hoe na lag uw belang hem aan het hart! Hoe veel had hij voor u over! Hoe ijverig werkte hij dag en nacht om uwentwil! ô, Kinderen! gij kunt uwen Hemelschen Vader niet genoeg danken, dat gij zoodanigen Leeraar, Leidsman, Vriend en Opvoeder hebt mogen hebben. Maar nu hebt gij hem niet meer. Gij hebt hem naar het graf zien henen voeren. Hij komt niet weder in uwe huizen. Gij ziet hem niet weder in de school. En, waar zult gij eenen Vader nieuwold wedervinden? - Zijt evenwel getroost, gij kleinen! Gij hebt en behoudt in God eenen eeuwig levenden Vader, en in Jezus eenen volmaakten Kindervriend. En - uw nieuwold leeft ook, lieve kinders! al is zijn ligchaam afgelegd. Ja, hij leeft in eeuwige heerlijkheid! Laat hem ook maar leven in uwe dankbare harten. Vergeet hem nimmermeer. Houdt zijne boekjes in waarde door een getrouw gebruik, en helpt er voortaan kleine broedertjes en zustertjes mede in leeren. Hebt uwe Ouders en Meesters lief. Verblijdt hen, door u zoo met magt toe te leggen op alle kinderdeugd en kinderkennis. - Dat is het werk, dat uwe hand vindt om te doen.’

Bij dezen trek nog een anderen, dien wij in eene noot aantroffen. ‘Bij gelegenheid eener kindercatechizatie eens met hen naar gewoonte naar het klavier gaande, om te zingen, bespeurde hij onder hen eenige verwijdering en gebrek aan eerbied. Toen zeide hij niet: “Kinderen! gij moet eerbiediger zijn,” of iets dergelijks; maar: “Wanneer ik van den hoogen God spreek of zing,

[p. 613]

dan - neem ik den hoed af.” Hij deed zulks, en eene zigtbare algemeene aandoening van schaamte en eerbied was het treffend gevolg.’

Ziet daar ons verslag. Wij besluiten hetzelve met dankzegging aan den Hempenschen Leeraar voor deze schoone Leerrede, die en waardig gedenkteeken is voor eenen waardigen Man, en wenschen haar veel Lezers en eenen uitgebreiden zegen toe.