Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

[p. 247]

De Christus-regering, zigtbaar in de gesteldheid en geschiedenis der zeven Aziatische Gemeenten; voorgesteld in een zeventiental Leerredenen, door C.A. van den Broek, in leven Predikant te Rotterdam. Te Dordrecht, bij P. van Braam en A. Blussé en Zoon. 1812. In gr. 8vo. XX en 468 Bl. f 4-10-:

De steller van deze Leerredenen wordt in het voorberigt geteekend, als een allerbeminnelijkst en achtingwaardigst mensch, en als een uitmuntend Leeraar. Wij hebben hem eenigzins gekend, en onderschrijven, voor zoo verre wij hem kenden, gaarne deze schoone getuigenis. Zij stemt ten volle overeen met alles, wat wij van hem vernamen; en dit geschrift, met welks aankondiging wij thans bezig zijn, weerspreekt dezelve niet. Met veel genoegen lazen wij deze Leerredenen, en beklaagden in ons hart de Gemeente van Rotterdam, dat zij eenen man van zoo veel kunde, goeden smaak, bondig oordeel, schrander vernuft en liefderijken ernst zoo spoedig heeft moeten verliezen. Slechts drie en een half jaar mogt zij zich in zijn licht verheugen, en in den bloei zijner dagen werd hij aan haar ontrukt. Maar ook dit gebeurde niet buiten het bestuur eener altijd wijze en goede Voorzienigheid, die daarenboven de smartelijke wonde, haar toegebragt, door de toeschikking van den voortreffelijken clarisse, uitnemend verzacht heeft. Geen wonder, dat vele leden der Rotterdamsche Gemeente, die dikwijls zoo groote leering en stichting uit de mondelinge voordragt van den waardigen van den broek getrokken hadden, en hunne harten met achting en liefde voor hem vervuld gevoelden, na zijnen dood er sterk op drongen, dat er eenige van zijne nagelatene Leerredenen in het licht mogten verschijnen, en zij alzoo gelegenheid verkrijgen, om nog eens te lezen en te overdenken, wat zij met zoo veel nut en genoegen gehoord hadden. De Weduwe des Overledenen heeft dan ook

[p. 248]

aan dezen Christelijken wensch wel gehoor willen geven, en te dien einde het handschrift der Leerredenen, in dezen bundel vervat, overgegeven. Dezelve hadden bijzonder de aandacht der Rotterdamsche Gemeente getrokken, en reeds bij zijn leven had de Heer van den broek derzelver uitgave in ernstige overweging genomen. Daarom is na zijn overlijden daarop de keuze gevallen. Indien hij zelf deze taak had mogen volbrengen, zou hij dezelve nog meer beschaafd, en in eenen anderen vorm aan het publiek hebben aangeboden. Nu verschijnen zij, zoo als zij daar lagen, zonder eenige aanmerkelijke verandering; en wij moeten het allezins goedkeuren, dat de uitgever zich daarvan heeft onthouden. Al waren zij ook door zulk eene verandering verbeterd, zouden zij echter daardoor in waarde verloren hebben voor de vereerders en vrienden van van den broek, die een gedenkteeken van hem, en niet van den uitgever, verlangden. Daarenboven mogen zij zich in hare tegenwoordige gedaante zeer wel vertoonen, zonder eenig gevaar, dat zij de nagedachtenis van haren vervaardiger zullen onteeren.

De Lezer zal in deze Leerredenen geene doorloopende verklaring der zeven Brieven aan de Aziatische Gemeenten aantreffen. Slechts enkele verzen uit dezelve zijn ten tekst gekozen; maar die keuze is zoo ingerigt, dat zij gereede aanleiding gaf, om de gesteldheid en geschiedenis van elke Gemeente na te sporen, en den Zaligmaker, als den Heer en Bestierder van zijne Kerk, uit verschillende oogpunten voor te stellen. De teksten, aan het hoofd dezer Leerredenen geplaatst, zijn Openb. II: vs. 2, vs. 7^b., vs. 8 en 9, vs. 10 en 11, vs. 16 en 17, vs. 21, vs. 26-28, Hoofdst. III: vs. 4, vs. 10, vs. 11 en 12, vs. 14, 15 en 16, vs. 17 en 18, vs. 19, vs. 20, vs. 21, en vs. 22. In deze teksten komen menigvuldige vreemde spreekwijzen en beelden voor, die alle, voor zoo verre dit geschieden kon, zeer eenvoudig en duidelijk worden verklaard; en, schoon wij in die verklaringen wel niet veel nieuws hebben aangetroffen, vonden wij echter overal, naar ons inzien, de beste gekozen en

[p. 249]

oordeelkundig gestaafd. Zonder zich in gissingen en fabelen te verliezen, zegt de Schrijver van elke der Aziatische Gemeenten zoo veel, als hij uit deze Brieven en andere echte bescheiden met zekerheid of waarschijnlijkheid kon weten en opmaken. En daarenboven stelt hij telkens den Zaligmaker uit een bijzonder, belangrijk oogpunt voor, dat altijd betrekking heeft tot het bestuur, dat Hij over zijne Gemeente voert. De twee laatste Leerredenen geven een overzigt over het geheel, en herinneren kort, wat in de voorgaande van de Aziatische Gemeenten en derzelver Heer gezegd was. - Naar ons inzien, zou de XVIIde Leerrede er niet bij verloren hebben, indien de verschillende oogpunten, waaruit de Heer der Kerke beschouwd was, daarin anders gerangschikt en tot een geregeld geheel gebragt waren; dat wel had kunnen geschieden. Maar misschien was ook de orde, door den Schrijver verkozen, geleidelijker voor de Gemeente, tot herinnering van het te voren gehoorde.

Indien wij eene doorloopende schets van elke dezer Leerredenen wilden leveren, zouden wij of dorre, eenzelvige geraamten geven, of veel te uitvoerig worden moeten. Voor korte en tevens belangrijke uittreksels zijn zij niet geschikt. Liever willen wij, tot eene aanprijzende proeve van stijl en schrijfwijze, het volgende uit de XIIde Leerrede voor onzen Lezer afschrijven. Zij handelt over de woorden van den Zaligmaker aan de Gemeente te Laodicea: want gij zegt: ik ben rijk en verrijkt geworden en heb geens dings gebrek, en gij weet niet, dat gij zijt ellendig en jammerlijk, en arm, en blind, en naakt, enz. Ter toepassing zegt van den broek onder andere:

‘Er is niets algemeener onder de belijders van het Christendom in alle tijden, en toch niets gevaarlijker, dan dat wij in ons eigen oordeel rijk zijn en in Jezus oordeel arm. Onze hooggevoelendheid ondergaat wel verschillende wijzigingen; maar het is beklagelijk genoeg, indien wij in de hoofdzaak naar den Laodiceër gelijken, en ons gelukkig wanen, zonder het te zijn.

Deze gesteldheid staat menigmaal in verband met onze

[p. 250]

gesteldheid naar de wereld. De rijke wordt dikwerf reeds geroemd wegens zijne godsdienstigheid en belangstelling in het Evangelie, wanneer men zulks in den armen naauwelijks zou opmerken. Hij mist vele gelegenheden om een vrijmoedig woord van berisping en vermaning te hooren. Hij is aan meerdere afleiding, verstrooijing, vleijerij en andere verzoekingen; welke nadeeligen invloed op ons hart kunnen hebben, blootgesteld; en loopt dus te meer gevaar, om met zichzelven te vrede te zijn, en zijn eeuwig welzijn te verwaarloozen.

Deze gesteldheid staat in verband met den geest der tijden. Deze aanmerking geldt omtrent de Laodiceërs, en geldt ook omtrent ons. Wanneer er eene zekere verwildering van zeden en beginselen plaats heeft, en men alle godsdienstleer wil doen uitloopen op eenige burgerlijke braafheid, waartoe een Heidensch wijsgeer met zijne zedelessen ons van zoo veel dienst kan zijn, als Jezus met zijn Evangelie, dan kan men al ligt rijk zijn, en aan niets gebrek hebben. En, Tochoorders! schoon elke tijd zijne dwaling en zijne ondeugd had, zoo kan echter niemand tegenspreken, dat er naauwelijks immer een tijd geweest is, waarin men zich zoo veel moeite geeft, om het Evangelie uit den Godsdienst en Jezus uit het Evangelie weg te nemen, als in onzen leeftijd.

Deze gesteldheid staat zeker in verband met het diep bederf, dat in ons ligt. Wij hebben zoo gaarne iets, waarop wij ons verheffen, ten minste gerust stellen; wij verlangen ons te kunnen ontslaan van een gezet en ernstig nadenken omtrent onszelven en onze verwachting voor de eeuwigheid; wij hebben iets tegen dien weg van diepen ootmoed en naauwgezette heiligheid, die met het opregte geloof in den Zaligmaker moet gepaard gaan.

Tochoorders! hoe ligt kunnen wij dan onszelven misleiden! Wordt het hierdoor niet zeer waarschijnlijk, dat er in deze vergadering menschen gevonden worden, die van zichzelven denken, dat zij rijk en verrijkt zijn en aan

[p. 251]

niets gebrek hebben, en tot welken Jezus door zijn Evangelie zegt: ‘Gij zijt jammerlijk arm?’

Dit weinige zij ter proeve genoeg.