Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1813

[p. 237]

Brief aan een Vriend, betrekkelijk het godsdienstig vieren der ramp, die Leyden getroffen heeft op den 12den Januarij 1807. In den Haag, bij J. Allart. In gr. 8vo. 22 Bl. f :-5-8

Schoon wij best achten, ons oordeel, voor het publiek, niet voor onszelven, op te schorten, over het onderwerp van dezen Brief, tot dat de aangekondigde aanmerkingen op denzelven mede zijn in het licht verschenen; zoo willen wij toch niet uitstellen, eenig verslag van den inhoud te geven, en eene enkele bedenking op de wijze van behandelen er bij te voegen.

Na zijnen afkeer van het godsdienstig vieren der geduchte ramp in het algemeen betuigd, en verklaard te hebben, geen enkel punt van aanraking te vinden tusschen godzaligheid en buskruid, geeft de Schrijver de oogpunten op, uit welken de zaak op den kansel beschouwd, en eeniglijk te beschouwen is, en oppert tegen elk derzelven zijne zwarigheden.

Vooreerst zegt men, dat men in deze gebeurtenis de grootheid van God kan zien doorstralen. ‘De uitbarsting gaf een knal, Gods Majesteit waardig. Maar,’ zoo laat zich de Schrijver onder andere uit, ‘maar, lieve hemel! waarom juist het springen van een kruidschip bij uitsluiting beschouwd als de Schechina van Gods mogendheid?’

Ten tweede. Deze gebeurtenis leert ons het nietige en vergankelijke der aardsche goederen. Dit is, meent de Schrijver, maar half waar; want het huis van den Heer van noort bleef grootendeels staan, terwijl alle min hechte gebouwen instortten. Hij vraagt al verder, waarom men dan den inval der Gothen en Vandalen ook niet viert? Of moet men juist bij zulk eene catastrophe tegenwoordig geweest zijn? Dit is even, zegt hij met claudius, alsof men aan geen Zondvloed wilde gelooven, omdat men zelf niet mede verdronken is! En wat dan met het nageslacht? - Zalig, die niet gezien, en nogtans geloofd zullen hebben!

Ten derde. De verwoesting van Leyden moet ons leeren, ons hart en onzen wandel te verbeteren. Hier verzet zich de Brief het eerst tegen de onzuiverheid van zulk een beginsel der bekeering; daarna tegen het besluit, dat de bewuste ramp een gevolg der zonde van de Leydenaren zou zijn; en beweert vooral van het laatste, dat het vermetel is, uit de dui-

[p. 238]

zende oogmerken, die God kan gehad hebben, juist dit ééne als het ware te stempelen; dat dan ook slechts de schuldigen moeten gestraft zijn, en dat dit althans voor de overgebleven bloedverwanten geene zeer troostrijke herdenking aan de hand geeft; terwijl ook de getuigenis van den Bijbel hier niet beslist, omdat men óf aan Oostersch spraakgebruik mag denken, óf onderscheid moet maken ten aanzien van gebeurtenissen, door God zelv' als straffen aangekondigd. ‘Intusschen,’ voegt de Schrijver er nevens, ‘zoude ik dit denkbeeld van straf gaarne laten voor hetgeen het is, zoo het slechts onschadelijk ware, en niet alle begrippen van echte deugd geheel ondermijnde. Maar hier ligt de steen des aanstoots. Even als de dragonders de boeren van Vlaardingen met het kanon dwongen om de nieuwe psalmen te zingen; zoo wil men hier op den 12den Januarij de weêrbarstige harten bewegen tot het geloof, door den schrik des buskruids. Het is eene fabrijk van Ninevitendeugd, die de vuurproef van den grooten dag niet zal kunnen doorstaan.’

Het laatste praktikaal gebruik is - dankbaarheid, dat wij, te midden zoo veler slagtoffers, niet mede zijn omgekomen. Dan, ten eerste schijnt deze dankbaarheid vrij egoïstisch, vooral te hunnen aanzien, die onderscheidene lieve panden hebben verloren. Ten andere is de vraag: tot wie strekt zich deze pligt der dankbaarheid al of niet uit? Sommigen (b.v. de studenten) waren uit de stad. Het is waar, zij hadden er kunnen zijn; maar het schip had ook te Haarlem kunnen springen. ‘Het was na Nieuw-jaar, en de Amsterdamsche kooplieden hadden juist op dien dag met hunne Leydsche kalanten kunnen afrekenen: ook zij moeten derhalve op den 12den Januarij niet te Amsterdam op de beurs, maar te Leyden in de kerk verschijnen!’ - Eigenlijk berust ook deze bijzondere verpligting tot dankbaarheid op het begrip eener straf, die allen verdiend, maar van welke de overgeblevenen verschoond werden; en dit begrip is uit de lucht gegrepen.

De Schrijver meent ten slotte, dat men den zegen van te kunnen vergeten, meer dan dien van te kunnen onthouden, bij dusdanige smartelijke gelegenheden moet inroepen, en heeft zich onwrikbaar voorgenomen, op den bewusten dag, nimmer weder ter kerke te gaan, al beleefde hij ook de jaren van Methusalem en Nestor, ten zij de leeraars verkozen te prediken over Gen. XLI:51.

[p. 239]

Om onzer belofte niet ongetrouw te zijn, betuigen wij, in den spottenden toon, die hier en daar gebezigd wordt, geenen smaak gevonden te hebben; deels, omdat het onderwerp te ernstig is, deels omdat spotten meestal niets bewijst. Men hoore nog slechts den aanhef: ‘Op den twaalfden van Louwmaand is de gemeente van Leyden jaarlijks gewoon naar de tempelen des vredes op te gaan, om godsdienstig en plegtstatig gedachtenis te vieren - der uitbarsting van dertigduizend pond buskruid!’ Wij hebben het onderscheidende van cursief en gedachtenstreep, tot meerdere duidelijkheid, er bijgevoegd.

Om echter, door deze aanhaling, geen ongunstig denkbeeld achter te laten van den doorgaanden toon, volge hier een staaltje der manier, op welke, volgens den aangewezen inhoud, het begrip van verpligting tot dankbaarheid wordt bestreden:

‘Er was in Azië eene kleine stad, wier inwoners hunnen pligt deden, hunne schattingen betaalden, en geene bijzondere reden van misnoegen aan hunnen koning gaven. Niettegenstaande dit alles, zendt de vorst, die voor het overige een buitengewonen roem van regtvaardigheid had verkregen, eene krijgsbende, en laat de helft der inwoners dooden. Schoon hij geene reden van dit zijn gedrag gaf, twijfelde niemand der overgeblevenen aan het regt des konings om zoo te handelen. Met dit al, daar zij zich geener rebellie of bijzonder kwaad bewust waren, dacht er niemand aan, om een dank-adres voor hunne sparing den koning aan te bieden. In plaats van dankbaar te zijn voor eene weldaad, die zij geene weldaad konden noemen, omdat zij niet konden berekenen, bijzondere straf verdiend te hebben, vroegen zij allen naar het waarom van deze handelwijze des konings: en deze reden niet kunnende uitvorschen, legden zij allen de hand op den mond en zwegen. Zij, die bloedverwanten hadden onder deze slagtoffers, dachten wel het minst aan den pligt der dankbaarheid!’

Ten slotte wenschten wij wel, dat de Schrijver had kunnen goedvinden, van de bijzondere krankheid, voor zijnen Vriend zoo noodlottig, geen gewag te maken. Deze omstandigheid toch is hier min gunstig voor des mans achting, elders ligt gevaarlijk van wege het voorbeeld, door eenen verlichten en onbevooroordeelden man gegeven.